In de prentenkabinetten van het Rijksmuseum

Ode aan 750 jaar Amsterdam

Van jonge handelsstad tot het Amsterdam van nu: drie prentenkabinetten tonen hoe de stad door de eeuwen heen veranderde en groeide. Zo is in het prentenkabinet van de middeleeuwen en renaissance het werk van Cornelis Anthonisz (1505 – 1552) te zien, een van vroegste grote kunstenaars van de stad. Centraal staat de indrukwekkende plattegrond uit 1544, gedrukt van twaalf houtblokken, waarin Anthonisz zonder moderne hulpmiddelen de gebouwen, het havenfront en de polders gedetailleerd in beeld bracht. De plattegrond maakt deel uit van de Atlas Amsterdam en behoort tot de collectie van het KOG (Koninklijk Oudheidkundig Genootschap). In een KOG-podcast bespreken Koen Kleijn en Huigen Leeflang, conservator prenten, het leven en werk van Cornelis Anthonisz.

Ook in het prentenkabinet 18de eeuw zijn bekende Amsterdamse herkenningspunten te zien, afkomstig uit de omvangrijke historisch-topografische atlas van Amsterdam van het KOG. De atlas telt meer dan 23.000 tekeningen en prenten, waaronder spotprenten, portretten, bouwtekeningen, nieuwjaarswensen en lijsten van predikanten en regenten. Tot de herkenbare ijkpunten behoren de Schreierstoren, het gezicht op de Amstel, de Nieuwe kerk en de Waag op de Dam.

In het prentenkabinet 19de eeuw wordt het 19de-eeuwse Amsterdam bijna hoorbaar. Gustav Mahler (1860–1911), een van de meest invloedrijke componisten van zijn tijd, vond in de stad een muzikaal thuis. Zijn vriendschap met dirigent Willem Mengelberg en componist Alphons Diepenbrock leidde tot weergaloze concerten in het Concertgebouw. Na Mahlers overlijden in 1911 bracht Mengelberg in 1920 eer aan zijn vriend met een groots Mahler Festival. In mei 2025 keert dit festival voor de derde keer terug naar het Concertgebouw. Ter gelegenheid van dit festival is een bijzondere selectie objecten te zien, die Mahlers band met Nederland en zijn muzikale vrienden tot leven brengt.

De wonderlijke collages van Michael Snijders

Oren, ogen, neuzen, koppen, dieren en bloemen door elkaar. Collages associëren we meestal met moderne kunstwerken. De intrigerende collageprenten van Michael Snijders (1586 – 1672) tonen echter aan dat dit medium al in de 17de eeuw geliefd was. Snijders combineerde opvallende details uit zowel beroemde als minder bekende kunstwerken op koperplaten. De afdrukken hiervan, te bewonderen in het kabinet met vroege 17de-eeuwse kunst, geven een fascinerend inzicht in de creatieve geest en interesses van deze Antwerpse prentmaker. Ze dienden niet alleen als inspiratiebron en voorbeeldmateriaal voor tekenaars en prentmakers, maar ook als een spannende uitdaging voor kunstliefhebbers: wie herkent de meeste details?

Gerard de Lairesse

Gerard de Lairesse (1641-1711) was een van de succesvolste kunstenaars van de tweede helft van de 17de eeuw, vooral bekend om zijn om zijn grote decoratieve muur- en plafondschilderingen in de huizen van de gegoede burgerij. Naast schilderen liet hij een blijvende invloed achter met zijn publicaties in Grondlegginge ter Teekenkonst (1701) en het Groot Schilderboek (1707). In het kabinet met late 17de-eeuwse prenten staat De Lairesse als tekenaar centraal. Zijn tekeningen in de collectie van het Rijksmuseum zijn veelal studies en ontwerpen voor boekillustraties en allegorische prenten. Zijn werk toont een diepe interesse in de klassieke oudheid, gekenmerkt door nauwkeurige details en symmetrische composities. Zoals hij zelf verwoordde: “het is beter naauwkeurig als nalaatig te zyn.”