Tentoonstelling Vermeer opent in Rijksmuseum

Dichter bij Vermeer

De 28 werken van Vermeer worden ruimtelijk gepresenteerd in alle tien de zalen van de Philipsvleugel. Aan de hand van elf thema’s wordt de bezoeker meer inzicht geboden in het werk van Vermeer. Zo komen onder andere zijn vroege ambities, de eerste interieurs, de balans tussen buiten- en binnenwereld, de brieven, de muzikale verleiding, zijn blik op de wereld en innerlijke waarden aan bod, zo komt de bezoeker als het ware dichter bij Vermeer.

Voor het eerst in Nederland

Zeven schilderijen zijn nooit eerder voor het publiek in Nederland te zien geweest, te weten het pas gerestaureerde Brieflezend meisje aan het venster (Gemäldegalerie Alte Meister, Dresden), De koppelaarster (Gemäldegalerie Alte Meister, Dresden), Onderbreking van de muziek (The Frick Collection, New York), Dame en dienstmeid (The Frick Collection, New York), Het glas wijn (Gemäldegalerie, Berlijn), Luitspeelster (The Metropolitan, New York) en Jonge vrouw aan het virginaal (The Leiden Collection, New York).

Andere hoogtepunten zijn Het meisje met de parel uit het Mauritshuis (Den Haag, te zien t/m 30 maart), De geograaf uit het Städel Museum (Frankfurt am Main), Schrijvende vrouw met dienstbode uit The National Gallery of Ireland (Dublin), de Kantwerkster uit het Louvre (Parijs) en Vrouw met de weegschaal uit The National Gallery of Art (Washington D.C).

Nieuw onderzoek

In aanloop naar de tentoonstelling is uitgebreid onderzoek gedaan naar de Delftse kunstenaar. Dit heeft nieuwe inzichten opgeleverd over onder andere zijn maatschappelijke positie, zijn contacten met kunstenaars en andere mensen uit zijn omgeving, en de invloed van zijn geloof op zijn werk.

Technisch onderzoek
Moderne scantechnieken hebben het onderzoek naar Vermeer de afgelopen decennia in een stroomversnelling gebracht. Een team van conservatoren, restauratoren en natuurwetenschappers van het Rijksmuseum heeft in nauwe samenwerking met het Mauritshuis en de Universiteit van Antwerpen, diepgaand onderzoek verricht naar de zeven schilderijen van Vermeer in Nederlands bezit, waarbij ook schilderijen uit andere collecties zijn betrokken. Hiervoor is onder andere gebruik gemaakt van geavanceerde Macro-XRF en RIS-scantechnieken. Onlangs zijn enkele opzienbarende veranderingen in o.a. het Melkmeisje aan het licht gekomen, wat ons meer inzicht biedt in de werkwijze van Vermeer, zijn artistieke keuzes en zoektocht naar de perfecte compositie.

Het technisch onderzoek wordt tijdens en na afloop van de tentoonstelling voortgezet. De resultaten van alle onderzoeken zullen gepresenteerd worden tijdens een internationaal symposium in het Rijksmuseum in 2025 (350 jaar sterfdag van Johannes Vermeer). Hierin worden ook onderzoeken van andere musea, zoals de National Gallery in Washington en het Mauritshuis in Den Haag gepresenteerd.

Geloof, licht en reflectie
Recent kunsthistorisch onderzoek doet nieuw licht schijnen op de invloed van de katholieke jezuïetenorde in Delft op de van oorsprong protestantse Johannes Vermeer. Deze is groter dan tot nu toe werd aangenomen. Het onderzoek maakt onder meer aannemelijk dat Vermeer via de jezuïeten in aanraking is gekomen met de camera obscura, een instrument waarmee een voorstelling op een wand of scherm kon worden geprojecteerd waarna deze kon worden bestudeerd. Daarnaast maakt het onderzoek duidelijk hoe het katholisme een grote rol speelde in het huishouden van Vermeer en zijn gezin, en ook hoe het terug te zien is in zijn werk.

Bijzondere bruiklenen

Het is voor het eerst in zijn geschiedenis dat het Rijksmuseum een overzichtstentoonstelling over Johannes Vermeer presenteert. De eerste en enige monografische tentoonstelling over Vermeer vond plaats in 1995/1996 en werd georganiseerd door de National Gallery of Art in Washington samen met het Mauritshuis in Den Haag. Lange tijd werd het niet voor mogelijk gehouden nog een keer een overzichtstentoonstelling van dit kaliber te maken. Voor alle musea geldt dat de schilderijen van Vermeer tot de absolute topstukken in hun collectie worden gerekend en om die reden zelden worden uitgeleend. Het is dan ook voor het eerst in de geschiedenis dat alle 3 meesterwerken van Vermeer uit de Frick Collection samen buiten New York te zien zijn, de Dame en de Dienstmeid, de Onderbreking van de muziek en de Soldaat en het lachende meisje. In totaal komen 28 schilderijen uit 14 musea en particuliere collecties uit 7 landen.

Johannes Vermeer

Johannes Vermeer (1632-1675) leefde en werkte in Delft. Hij groeide op in de kunsthandel van zijn vader en werd gereformeerd opgevoed. Bij zijn huwelijk werd hij opgenomen in een katholieke familie. Hij kreeg veertien of vijftien kinderen van wie er elf hun kinderjaren overleefden. Behalve schilder, was Vermeer kunsthandelaar en voorman van het Sint-Lucasgilde voor kunstenaars. Zijn werk is vooral bekend om zijn verstilde, introverte scènes binnenshuis, zijn ongekende gebruik van helder, kleurrijk licht en zijn overtuigende illusionisme. In tegenstelling tot Rembrandt is van Vermeer nog een opvallend klein oeuvre van 37 schilderijen bekend. 7 schilderijen zijn in Nederland te vinden, 4 in het Rijksmuseum, waaronder het Melkmeisje en het Straatje en drie in het Mauritshuis, waaronder het Meisje met de parel en het Gezicht op Delft.

Vormgeving

De Franse architect en ontwerper Jean-Michel Wilmotte heeft de tentoonstelling vormgegeven. Het fluwelen decor met diepgroene, auberginerode en blauwe kleuren is gebaseerd op de karakteristieke composities van Vermeer. De grafische vormgeving voor deze tentoonstelling en de bijbehorende publicaties zijn verzorgd door de Nederlandse ontwerper Irma Boom.

Publicaties

Vermeer | Bij de tentoonstelling verschijnt de catalogus Vermeer onder redactie van Pieter Roelofs en Gregor J.M. Weber, samenstellers van de tentoonstelling. In de catalogus is aandacht voor de nieuwste inzichten en worden alle schilderijen van Vermeer in samenhang besproken. Auteurs: Pieter Roelofs, Gregor J.M. Weber, Marjorie E. Wieseman e.a. Ontwerp: Irma Boom 320 pagina's, Nederlandse en Engelse editie (soft cover € 35 / hard cover € 59)

Franse en Duitse edities (hard cover € 59) verschijnen eind februari 2023. Uitgave van het Rijksmuseum in samenwerking met Hannibal Books.

Johannes Vermeer. Geloof, licht en reflectie | In deze publicatie plaatst Gregor J.M. Weber het werk van Vermeer in een nieuw licht. Gebaseerd op nieuw onderzoek naar de invloed van de jezuïetenorde op zijn werk.
Auteur: Gregor J.M. Weber Ontwerp: Irma Boom
168 pagina's, Nederlands en Engelse editie Uitgave van het Rijksmuseum, € 25

nijntje x vermeer | Een boekje waarin kinderen worden uitgenodigd de schilderijen van Vermeer en Dick Bruna met elkaar te vergelijken. Ontwerp: Irma Boom 40 pagina's, Nederlandse en Engelse editie, € 12,95 Uitgave van het Rijksmuseum en Mercis

Verruimde openingstijden en tickets

Vanwege de grote belangstelling heeft het Rijksmuseum de openingstijden van de tentoonstelling verruimd om zoveel mogelijk mensen de kans te bieden het werk van Vermeer bij elkaar te zien.

Openingstijden: zondag t/m woensdag 9-18 uur, donderdag t/m zaterdag 9-22 uur.

Iedereen dient online een starttijd voor de tentoonstelling te reserveren. Kaarten zijn alleen online te reserveren via de website van het Rijksmuseum.

Vrienden van het Rijksmuseum hebben altijd gratis toegang en hoeven geen starttijd te reserveren.

Onmisbare steun

De tentoonstelling Vermeer wordt mede mogelijk gemaakt door Ammodo, Blockbusterfonds, Rijksmuseum Fonds, Rijksmuseum International Circle, Rijksmuseum Patronen en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Het Rijksmuseum is dankbaar voor alle vormen van steun die het mag ontvangen. Subsidie van de overheid, bijdragen van het bedrijfsleven en fondsen, schenkingen, nalatenschappen en Vrienden zijn essentieel voor het Rijksmuseum.