Kompaspen en twee kompasrozen

Kleman & Zoon, J.M. (vermeld op object), 1825

Kompaspen met robijnen punt op een houten voetstuk, met roos. De roos heeft een messing dop in het midden met gat voor de pen onderin: het draaien van de roos werd door de gebruikte materialen verbeterd, terwijl het schommelen door de vermeerdering van het wrijvingsoppervlak van de robijn werd verminderd. De roos, die zwaar beschadigd is, kan gedraaid worden binnen een buitenrand, waarop een schaal in graden per kwadrant is aangebracht; dit was om de magnetische variatie (de hoek tussen het werkelijke noorden en het magnetische noorden) te compenseren. De tweede roos is van hetzelfde type, maar de dop is voorzien van een edelsteen, vermoedelijk agaat. Met twee kompasrozen.

  • Soort kunstwerkkompas
  • ObjectnummerNG-MC-877
  • Afmetingen(C): diameter 21,7 cm, (B): diameter 24,4 cm, (A): hoogte 15,2 cm
  • Fysieke kenmerkenhout, messing, ijzer, robijn, mogelijk agaat, mica en papier

J.M. Kleman & Zoon, after George Stebbing

Pivot and Two Compass Cards

Amsterdam, Portsmouth, 1825

Provenance

...; transferred from the Ministerie van Marine (Department of the Navy), The Hague, to the museum, 1883

Object number: NG-MC-877

Entry

Pivot with a ruby head (NG-MC-877-A on a wooden pedestal and two compass cards (NG-MC-877-B and NG-MC-877-C).

One card has a brass cap with the dab for the pivot beneath. The turning of the card is facilitated by the materials used, while the large area of friction of the ruby diminishes tilting movements at the same time. The card, which is damaged, slides inside an outer rim, which is graduated in degrees: this was to compensate for magnetic variation (the angle between true north and magnetic north). The second card (NG-MC-877-C) is of the same type, but the dab for the pivot is made of a red semi-precious stone, probably agate.

The first card (NG-MC-877-B) is a Kleman compass card adapted to George Stebbing’s (1775-1847) patent. The second was an improvement of Stebbing’s patent card by Jan Marten Kleman (1758-1845) himself.

Literature

British Patent, 18/7/1810, no. 3363; J.H. Bolken, ‘Berigt aangaande de kompassen, aan Z.Ed. door het Ministerie van Marine ter beproeving medegegeven, op deszelfs kruistogt met de brik Courier, in de Oostzee, in het jaar 1822’, Verhandelingen en berigten betrekkelijk het zeewezen (1824), pp. 245-59; J.C. Rijk, Generaal Rapport Z.M. Pallas, s.l. 1825, manuscript with 6 appendices in HSM, inv. no. NII (03144), Appendix I, p. 66; J.M. Obreen, Catalogus der verzameling modellen van het Departement van Marine, The Hague 1858, no. 877; E.G.R. Taylor, The Mathematical Practitioners of Hanoverian England 1714-1840, Cambridge 1966, p. 406, no. 1435

Citation

J. van der Vliet, 2016, 'J.M. Kleman & Zoon, Pivot and Two Compass Cards, Amsterdam, 1825', in J. van der Vliet and A. Lemmers (eds.), Navy Models in the Rijksmuseum, online coll. cat. Amsterdam: https://data.rijksmuseum.nl/200667345

(accessed 8 December 2025 16:31:01).