Schuttersketen van het Sint-Jorisgilde van Zevenbergen

• Schuttersketen van het Sint-Jorisgilde van Zevenbergen (voormalige titel)
• Schuttersketen van het Sint-Jorisgilde van Zevenbergen

BK-2014-29-1

Het keten bestaat uit negen schakels. Op een vergulde grond is dichtgeweven eikenblad aangebracht, waarin verschillende soorten vogels zijn verwerkt. In de ranken zijn in totaal zeven deels vergulde bergen opgenomen, een toespeling op de naam van de stad Zevenbergen, en zes in kleuren geëmailleerde wapenschildjes. Deze hebben betrekking op het gilde, de stad en de heer van de heerlijkheid Zevenbergen. Cornelis van Bergen was daarnaast de winnaar van de koningswedstrijd van juli 1546 en schenker van het keten. In het midden van de voorste schakel zijn Sint Joris en de draak te zien, met als toeschouwer keizerin Alexandra, echtgenote van Keizer Diocletianus. Aan een teugel houdt zij een schaap. Op de scheidingen van de schakels zijn oogjes aangebracht. Daaraan hangen twee emblemen van de schutters op de voetboog en een schild met het wapen van Cornelis van Bergen-Glymes, heer van Zevenbergen, vergezeld van de emblemen die door hem en zijn gelijknamige vader warden gevoerd.

• stadskeur, alle onderdelen op de keerzijde: ‘stadskeur Breda of Bergen op Zoom’ drie Andrieskruizen in een schild
• meesterteken, alle onderdelen op de keerzijde: een 'O' waarboven een boog binnen een schild
• opschrift, achterzijde keten, gegraveerd: ‘Heer Cornelis van Bergen, heer van Zevenbergen, Coninck anno 1546, die 18 julii’
• opschrift, achterzijde keten, gegraveerd: ‘deese RinKraag schoon gemaakt door Cs Dijkens te 7 bergen 1822’

• Dirk Jan Biemond, Pieter Roelofs, Eveline Sint Nicolaas en Ludo van Halem, 'Recent Acauisitions', The Rijksmuseum Bulletin 64 (2016) nr. 1, p. 84-87.
• Albert Delahaye, Het Sint Jorisgilde of de vroedschap van Zevenbergen, publikaties van het archivariaat Nassau-Brabant 24 (1973).

• zilversmid: anoniem, Breda
• zilversmid: anoniem, Bergen op Zoom

ca. 1520 - ca. 1541

zilver, deels verguld en geëmailleerd (kaltemail)

keten: hoogte 35 cm x breedte 38,5 cm x gewicht 1593 gr (zonder schild)

Aangezien ketens intensief werden gedragen, dienden met enige regelmaat reparaties te worden uitgevoerd. In de deels bewaard gebleven rekeningen van gilde wordt vermeldt dat de Bredase zilversmid Joost Moermans in 1619 het keten repareerde, en ongeveer 60 gram zilver toevoegde. In 1822 is het keten schoongemaakt. De reparaties moeten beperkt zijn geweest; het verlies lijkt beperkt te zijn gebleven tot een enkel geëmailleerd schildje, en de wijziging van de positie van de schildjes op de kraag. Doordat het keten in de afgelopen eeuwen slechts twee eigenaren heeft gekend, is het nooit ingrijpend gerestaureerd (zoals dat wel bij verschillende ketens van het Rijksmuseum is gebeurd). Daardoor kan de combinatie van verschillende afwerkingen hier nog volop worden bewonderd. Schuttersketens behoren tot de meest voorkomende restanten van het zilver van de schutterijen van de Nederlandse steden, en worden gewoonlijk in stedelijke musea bewaard. Het Rijksmuseum heeft de grootste verzameling van middeleeuwse en zeventiende eeuwse ketens; vier van de zeven zijn direct te verbinden met schutterijen of gelijksoortige verenigingen uit Den Haag, Hulst, Vlissingen en Roosendaal. De eerste twee ketens zijn waarschijnlijk gemaakt in de tweede helft van de zestiende eeuw, de laatste twee zijn in de zeventiende eeuw in Antwerpen ontstaan. Veel zeldzamer zijn ketens waarvan door de merken kan worden vastgesteld dat ze in één van de steden in het huidige Nederland zijn ontstaan. Naast een eenvoudig, in Gouda gemaakt 15de-eeuws voorbeeld in het Schoonhovense stadhuis, is er slechts één bekend: dit in 1546 in Breda gemaakte exemplaar. De verkoop daarvan in de negentiende eeuw werd dan ook alom als een groot verlies ervaren; De Stuers wijdde er zelfs een speciaal artikel aan. De rijk versierde opbouw van het keten, het gebruik van heraldische motieven, en de prominente plek die aan de patroonheilige van het gilde is gegeven, maakt het tot één van de fraaiste getuigen van de Nederlandse edelsmeedkunst uit de late Middeleeuwen. Bovendien is vrijwel het complete archief van de schutterij van Sint Joris bewaard gebleven; die uitzonderlijke omstandigheid biedt de mogelijkheid om met zekerheid na te gaan hoe het keten functioneerde, hetgeen voor de andere ketens zelden kan worden gecontinueerd.

Aankoop met steun van de heer H.B. van der Ven, Den Haag

Publiek domein

• Dirk Jan Biemond, Pieter Roelofs, Eveline Sint Nicolaas en Ludo van Halem, 'Recent Acauisitions', The Rijksmuseum Bulletin 64 (2016) nr. 1, p. 84-87.
• Albert Delahaye, Het Sint Jorisgilde of de vroedschap van Zevenbergen, publikaties van het archivariaat Nassau-Brabant 24 (1973).

Als u naar dit object wilt verwijzen, gebruik dan de duurzame URL:

https://id.rijksmuseum.nl/200600941