Chemische samenstelling van De Nachtwacht

De Nachtwacht is achtereenvolgens met drie verschillende camera’s gescand. Alle drie kunnen een ander gedeelte van het elektromagnetisch spectrum detecteren. Hiermee krijgen we onder andere veel informatie over de pigmenten en bindmiddelen die Rembrandt gebruikte voor het schilderij. Daarnaast kan met deze camera’s de onderliggende lagen zoals schetslagen of veranderingen in de compositie zichtbaar worden gemaakt.

Gebruikt door de NASA

De techniek die gebruikt wordt heet kortweg RIS. Dat staat voor Reflectance Imaging Spectroscopy. Sinds de jaren 70 gebruikt NASA deze techniek om mineralen op Mars te fotograferen en chemisch te identificeren. Inmiddels is RIS ook een gangbare onderzoekstechniek voor schilderijen.

In het donker

donker Het scannen van De Nachtwacht met een van de camera’s gebeurt in de avonduren als het museum gesloten is. Dit is omdat de scans in het donker gemaakt moet worden. Alleen het licht van de lamp die gebruikt wordt voor de scans mag op De Nachtwacht vallen. Zo wordt voorkomen dat er licht vanuit de museumzalen of van buiten voor verstoring van de resultaten zorgen. Het gehele oppervlakte van De Nachtwacht wordt met deze techniek in kaart gebracht.

Hoe werkt RIS?

Het schilderij wordt beschenen met gewoon licht. Dit licht, waarvan een deel voor mensen zichtbaar is, is onderdeel van het grotere elektromagnetische spectrum. Daar zit bijvoorbeeld ook het onzichtbare infrarood-, radio- of röntgenstraling in. De drie verschillende camera’s vangen elk een ander gedeelte van de elektromagnetische straling op en geven hierbij aanvullende informatie. Doordat elk materiaal in De Nachtwacht de straling op een andere manier absorbeert en reflecteert kunnen we ze van elkaar onderscheiden. Zo kunnen pigmenten en bindmiddelen over het hele oppervlak van het schilderij worden gekarakteriseerd en in kaart gebracht. RIS kan zo bijvoorbeeld onderscheid maken tussen verschillende koper- en ijzerhoudende pigmenten en organische lakken. Ook kan met RIS het kwarts dat in de grondering zit gemeten worden.

Een eerste scan

scan Boven zie je de RIS scan, onder het corresponderende gedeelte van het schilderij.Op de afbeelding zie je een eerste RIS scan van een detail van De Nachtwacht. Je ziet hier een uitsnede van het hoofd van luitenant Willem van Ruytenburch. De bovenste afbeelding laat de verdeling van verschillende pigmenten zien geïdentificeerd op basis van hun chemische samenstelling. De lichtbeige vlakken komen overeen met het mineraal goethiet. Dit is een ijzerhoudend mineraal dat in gele oker pigment zit. Rembrandt gebruikte dit pigment in de huidtinten en in de (gele) hoed. Dat kun je goed zien op de onderste afbeelding. Je ziet ook dat Rembrandt het gele oker pigment wel voor de gele hoed heeft gebruikt, maar niet voor het haar.