Uit het Keurslijf

00:00:00 Jörgen Raymann: Sluit je ogen en laat je meenemen door de verhalen van Kunstluister. De podcast van het Rijksmuseum, met bijzondere verhalen, geïnspireerd door kunst. Kunst biedt troost, en helpt je betekenis te vinden in stressvolle situaties. Met de verhalen in Kunstluister stap je in een wereld waar even niets moet. Ga naar rijksmuseum.nl/kunstluister.

00:00:29 Jenny Reynaerts: Het zijn ook van die mooie citaten die in het tijdschrift staan: "Uit onderzoek is gebleken dat je met je sleep alle bacillen van de straat binnenhaalt tot aan de wieg van je kind." Dus de moeder als moordenares van haar kind bijna door de kleding. Het werd heel melodramatisch gebracht, maar het was natuurlijk niet hygiënisch en het was vooral heel onpraktisch: het belemmerde aan alle kanten in je beweging.

00:00:52 Jörgen Raymann: De vereniging voor verbetering van vrouwenkleding bracht met reformkleding een kentering in de klerenkasten teweeg. De tijd van knellende korsetten leek voorbij. Aan het einde van de negentiende eeuw stapten steeds meer vrouwen uit het keurslijf. Marie Jeanette de Lange was voorzitter van die vereniging. Haar portret, geschilderd door Jan Toorop, staat symbool voor de strijd om vrouwenrechten, een strijd van vaak een lange adem. Ik spreek erover met senior conservator schilderkunst Jenny Reynaerts. Ik ben Jörgen Raymann, en dit is 'In het Rijksmuseum': de podcast waarin we bijzondere verhalen vertellen over voorwerpen en hun makers. In het Rijksmuseum zie je meer dan 8000 voorwerpen, verdeeld over vier verdiepingen en 80 zalen. Ik maakte al eerder een serie over de publieksfavorieten van het Rijksmuseum, maar nu mocht ik zelf mijn persoonlijke favorieten uitkiezen; Raymann's favorieten, over voorwerpen met thema's die een persoonlijke of maatschappelijke rol spelen in mijn leven. Met in deze aflevering: een portret van Marie Jeanette de Lange. Voor we beginnen, wil je weten hoe dit object eruit ziet, ga dan naar rijksmuseum.nl/podcast. Jenny, we kijken nu naar dat schilderij, wat zien we en hoe is het voorgesteld?

00:02:06 Jenny Reynaerts: We zien een vrouw, voor in beeld, gezeten in een stoel, maar die zie je eigenlijk haast niet en ze heeft zich half naar je toe gewend maar ze leest in een tijdschrift of een boek. Dat is niet helemaal te zien. Ze draagt een roze jurk met een bolero erover, zo'n kort vestje, en ze heeft het haar opgestoken. En het is belangrijk om je te realiseren dat het geheel is geschilderd in een pointillistische stijl, dat wil zeggen: het is met kleine puntjes geschilderd die optisch gezien samenvallen als je een paar stappen terug doet, en dan krijg je die kleur van die jurk, dat geel-roze, en dan krijg je heel mooi de kleur van haar haren en de glans in haar haren te zien.

00:02:48 Jörgen Raymann: Dus eigenlijk door die puntjes mengen ze de kleur, krijg je dat kleureffect?

00:02:51 Jenny Reynaerts: Ja, want de schilder Jan Toorop die volgde een theorie die op dat moment, en we hebben het hier over 1900, heel erg populair was, dus dat je de kleur wetenschappelijk moest benaderen. Dus niet mengen op je palet maar voor het oog. En dan zette je allemaal kleuren, dus de ongemengde kleuren, in puntjes op een witte ondergrond, zodat het licht ook een beetje er doorheen kwam van dat wit, en dan de mengde zich dat,

00:03:17 Jörgen Raymann: Het blanke doek.

00:03:18 Jenny Reynaerts: Ja, het blanke doek, zoals ze dat inderdaad zeggen. En dan mengde zich dat voor je oog, waardoor het een hele luchtige, ja bijna verlichte indruk maakt dat schilderij.

00:03:28 Jörgen Raymann: Ik heb het schilderij natuurlijk niet voor niemendal gekozen, het is één van mijn favorieten. Ik liep er langs, het pakte me meteen toen ik het zag. Maar ja, het is natuurlijk ook Marie Jeanette de Lange, die een belangrijke, betekenisvolle rol heeft gespeeld voor de toekomst, waarin vrouwen zich vrijer konden bewegen, zowel in recreatie als in werk. Wie was deze Marie Jeanette de Lange?

00:03:46 Jenny Reynaerts: Nou, ze was een vrouw die op dit moment 35 jaar oud is en ze was geboren in Jakarta, toen nog Batavia geheten, dus ze kwam uit zo'n Nederlands-Indische familie. Haar vader had daar carrière gemaakt in de oliewinning en later werd die familie ook heel belangrijk bij de Koninklijke Shell. Dus een welvarende familie. Ze is daar ook getrouwd met Jan Bouman, ze is op dit moment ook nog getrouwd met Jan Bouman. Maar ze komen op een gegeven moment samen naar Nederland en via Almelo en Amsterdam vestigen ze zich dan in Den Haag, in de chique wijk in Den Haag, het Van Stolk park. Dat was toen de nieuwbouw van Den Haag. Haar man is een ambtenaar op Financiën. En Jeanette heeft het leven van een welgestelde jonge vrouw en wat hoort daarbij: een huishouden runnen, maar het natuurlijk niet zelf doen, en vaak kinderen krijgen, ze krijgen geen kinderen. Dus zij is heel erg bezig ook met: hoe geef ik mijn leven invulling? Het is een intelligente vrouw, dus ze gaat niet leuk de hele tijd maar babbelen en theepartijtjes houden, zij wil iets met haar leven. En wat interessant is, is dat ze begint, ze heeft een artistieke kant, met schrijven, ze begint met schilderen en tekenen, en neemt ook les. Het bevredigt haar niet en ze komt op een gegeven moment, en dan hebben we het over 1898, dat is twee jaar voor dit portret, in aanraking met een aantal vrouwen. Die organiseren de eerste tentoonstelling, de eerste manifestatie van vrouwenemancipatie in Nederland en dat is de nationale tentoonstelling van vrouwenarbeid, 1898. De aanleiding is de viering van de inhuldiging van Koningin Wilhelmina, dus daarom deden ze dat.

00:05:30 Jörgen Raymann: Om te laten zien dat een vrouw ook gewoon meedoet in de massa en ook gewoon haar bijdrage levert?

00:05:33 Jenny Reynaerts: Ja, maar het was niet alleen maar leuk, het was echt onderzoeken: wat is de positie van de vrouw in deze tijd? En wat ik nog steeds een heel goed voorbeeld vind, is bijvoorbeeld het Dienstbode Congres, dat was een onderdeel van die tentoonstelling. Die tentoonstelling moet je ook heel breed zien: er waren allemaal seminars, zouden we nu zeggen. En bijvoorbeeld het Dienstbode Congres, dat ging over aan de ene kant vanuit de mevrouwen gezien: hoe kom ik aan een dienstbode en hoe houd ik ze, want dat was een groot probleem op dat moment.

00:06:04 Jörgen Raymann: Retentie van personeel was toen dus al een probleem?

00:06:06 Jenny Reynaerts: Ja, er was heel veel personeel, maar ze hadden geen enkele positie. Dus die jonge vrouwen veranderden om de haverklap van mevrouw. En het andere was, vanuit de dienstbode gezien: wij willen een betere positie, wij willen beter betaald, wij willen bijvoorbeeld een vrije middag hebben. Dat kwam pas in 1920, moet je je voorstellen. Dus dat waren echt sociale mistoestanden.

00:06:27 Jörgen Raymann: Ja, maar zij had zelf ook bedienden.

00:06:30 Jenny Reynaerts: Ja, dus zij zal zich daar van de mevrouwen-kant in hebben verdiept. Maar ze was ook bij andere dingen betrokken, bij de organisatie. We weten niet precies wat, maar het is wel zo dat na afloop van die manifestatie allemaal vrouwen zich verenigen en zeggen: "We moeten sowieso iets doen aan onze kleding, want onze kleding beklemt ons."

00:06:50 Jörgen Raymann: Wat was die kleding, hoe zag het er toen uit en wat was er zo beklemmend aan?

00:06:52 Jenny Reynaerts: In de eerste plaats waren het hele zware stoffen. Wij zijn nu zo gewend dat alles plooibaar is en elastaan er in, waardoor het allemaal plooit om je lijf, dunne stoffen, het zit allemaal heel lekker. Toen had je linnen, maar grof linnen. Je had wel hele fijne katoen voor mevrouwen, zoals Jeanette de Lange, maar het gros van de vrouwen had stevige katoen, en in de winter droeg je wol en dat was natuurlijk zwaar. En dan moet je voorstellen, ze droegen van die lange jurken hoog gesloten en met een sleep. Dus die stof trok aan je en onder bijvoorbeeld zo'n wollen jurk zat nog eens een linnen onderjurk of een linnen hemd. Ze hadden wel coupenaden neem ik aan, dus dat je het instikte, maar toch was het allemaal vrij grof. En daaroverheen deed je dan het korset.

00:07:41 Jörgen Raymann: Nog daarover heen?

00:07:42 Jenny Reynaerts: Ja, dus het linnen van het onderhemd sneed gewoon in je lichaam en korsetten zijn natuurlijk verschrikkelijk ongezond. Het perste je ribben in, alles om maar een mini-taille te krijgen.

00:07:51 Jörgen Raymann: Je had ook meisjes die gewoon misvormd werden.

00:07:53 Jenny Reynaerts: Als je daar vroeg mee begint als je nog in de groei bent, dat gaat natuurlijk fout.

00:08:03 Jörgen Raymann: Op een gegeven moment komt meneer Bouman te overlijden en ze trouwt twee jaar daarna met haar neef heb ik begrepen. Was dat normaal in die tijd?

00:08:11 Jenny Reynaerts: Nou, dat komt nog voor volgens mij. Het is wel bijzonder. Er werd wel vanuit de familie van die man, Hendrik de Lange bezwaar gemaakt, ook omdat hij veel jonger was dan zij. Maar ze hadden elkaar eerder al leren kennen in de Christian Science movement, tenminste: hij wordt ook lid van de Christian Science, en zij zet haar zin door: zij wil die man en ze doen dat dus eigenlijk ook wel een beetje tegen het verzet van de familie in. Maar ja, ze is een weduwe, ze kan doen wat ze wil. Het gevaar van inteelt was er natuurlijk niet, want zij was tegen die tijd al--

00:08:44 Jörgen Raymann: Te oud om kinderen te krijgen?

00:08:46 Jenny Reynaerts: Precies ja.

00:08:47 Jörgen Raymann: En die naam Bouman-De Lange, die kon ze ook houden in principe?

00:08:52 Jenny Reynaerts: Nee, dat is een beetje het ingewikkelde, want op het moment dat het portret is gemaakt, heet ze Jeanette Bouman-De Lange, is ze getrouwd. Haar meisjesnaam is Jeanette de Lange, maar ze trouwt met Henrik de Lange. Dus dan krijg je eigenlijk Jeanette De Lange-De Lange, Daarom kiezen we in het Rijksmuseum, waar we sowieso altijd voor de meisjesnaam kiezen van een vrouw, voor de naam: Marie Jeanette de Lange.

00:09:12 Jörgen Raymann: Gewoon De Lange? Oké, dat is duidelijk. Nu weten we bijna alles over deze Jeanette. Maar ja, degene die het werk gemaakt heeft, is natuurlijk ook heel belangrijk: Jan Toorop. Wie was die Jan Toorop?

00:09:24 Jenny Reynaerts: Jan Toorop is één van de belangrijkste schilders aan het einde van de eeuw in Nederland. Hij is geboren op Java, hij was ook van half Javaans, half Engelse, half Noorse afkomst, dus een gemengde afkomst, en hij komt op een gegeven moment in 1865 naar Nederland om z'n opleiding te vervolgen in Delft, aan de polytechnische school. En dan gaat hij naar de academie en dan naar Brussel, naar de academie. Hij wordt een kunstenaar die heel erg in de avant-garde van dat moment zit, in Europa. Hij kent ook al die Europese kunstenaars en doet daaraan mee. En op het moment dat zij elkaar ontmoeten, 1898, is hij al een grote kunstenaar in Nederland. Dan heeft hij al een enorme reputatie, met name door symbolistisch werk. We hebben het ook wel over de slaolie stijl. Hij maakt op een gegeven moment een affiche voor Delftse slaolie, met hele mooie vloeiende lijnen. Art Nouveau kennen de meeste mensen wel, van die hele sierlijke plantachtige vormen. En in Nederland werd dat dan ook een beetje gekscherend de slaolie stijl genoemd. Dat komt dus door dat affiche van Jan Toorop. Daar werkt hij dus mee. Maar in de tijd dat hij dit schilderij maakt, keert hij weer terug naar wat hij eerder heeft gedaan, dat pointillisme. Dat zie je dus ook in de achtergrond van het schilderij. Dat is misschien leuk om nog te vertellen, dat daar een hele bonte mengeling van kleuren is, waar Jeanette in haar roze jurk en ook de huidskleur nogal licht tegen afsteekt. En ze zit naast een tafeltje waarop een glas staat met rozen er in en margrieten, en een petroleumlamp, en daarachter een nogal onduidelijke achtergrond, waarschijnlijk een kamerscherm wat gebatikt was. Maar dat alles is ook in die puntjes-stijl, waardoor het één grote vlakte van kleuren, een mengeling van kleuren wordt. Dus het is in zekere zin ook een heel plat schilderij. Er zit heel weinig diepte in.

00:11:22 Jörgen Raymann: Maar is dat ook niet heel moeilijk te bereiken met dat pointillisme om daar diepte mee te creëren?

00:11:27 Jenny Reynaerts: Ja en zeker als je zoals Toorop doet: zij heeft wel schaduw, er valt een schaduw van haar gezicht op haar hals bijvoorbeeld. Maar de rest van het schilderij heeft dat helemaal niet. En je hebt schaduw nodig om diepte te krijgen. En je hebt ook heel weinig verschil tussen wat groot is en wat klein, dat heb je ook nodig om diepte te krijgen. Dus als je dat allemaal bewust niet dan krijg je een soort vlakke achtergrond waar zij helemaal uitspringt.

00:11:51 Jörgen Raymann: Hoeveel van deze schilderijen heeft hij gemaakt? Niet zoveel hè?

00:11:55 Jenny Reynaerts: Nee, portretten eigenlijk maar twee in dit jaar, 1900. Er is ook nog een mansportret van Egidius Timmerman. Dat is in het Kröller-Müller Museum, hetzelfde formaat, ook een man die leest, maar dan met z'n gezicht van ons afgekeerd. In plaats van het roze tegen een bonte achtergrond is hij in een soort violetkleur. Hij is wat strenger, wat mannelijker zou je kunnen noemen, afgebeeld. En het leuke is dat we weten uit de dagboeken van Jeanette, die echt letterlijk heeft bijgehouden wat Toorop zei, dat hij dan zegt: "Dit is het, zo moet je schilderen, dit is hoe we het altijd moeten doen", en daarmee bedoelt hij dat pointillisme, want dat is de natuurwetenschappelijke manier om kleur weer te geven. En dat doet hij dus ook bij dat portret van Egidius Timmerman. En een jaar later is het al weer over.

00:12:41 Jörgen Raymann: Het is toch een beetje teveel werk?

00:12:41 Jenny Reynaerts: Toorop is ook iemand die doet een experiment, hij zoekt het helemaal uit en vervolgens doet ie weer wat anders. Hij had geen zitvlees zal ik maar zeggen.

00:12:51 Jörgen Raymann: Een beetje een onrustige jongen was het?

00:12:53 Jenny Reynaerts: Ja, maar ook alle wegen en alle experimenten ontdekken: niet blijven hangen in één stijl. En dat kenmerkt zijn hele oeuvre.

00:13:00 Jörgen Raymann: Hoe leerden ze elkaar kennen; Marie Jeanette en Jan Toorop?

00:13:04 Jenny Reynaerts: Waarschijnlijk op die tentoonstelling, want zij schrijft ook in het dagboek dat rond die tijd van die nationale tentoonstelling voor vrouwenarbeid, dan komt hij bij hen op bezoek en staan ze bij een bloemenperk in de tuin en dan zegt hij: "Ik moest maar eens uw portret schilderen" en dan zegt ze: "Dat moest u maar eens doen", Je ziet een soort kalm, bezadigd gesprekje voor je, maar in feite biedt hij zichzelf natuurlijk aan.

00:13:27 Jörgen Raymann: Hij denkt: deze vrouw kan het ook betalen.

00:13:29 Jenny Reynaerts: Waarschijnlijk wel. Het is gewoon een opdracht natuurlijk. Maar wat wel interessant is: ze delen dus die Indonesische achtergrond. Ze kennen allebei Java. Hij schrijft ook ergens in een briefje: "Mijn Maleis is niet-bestaand.", maar hij zet dan in het Maleis 'Gelukkig Nieuwjaar' bijvoorbeeld aan haar, of hij schrijft: "Ik moest weer eens bij u langskomen en een gezellige Indische avond hebben." Dus ze vonden bij elkaar nostalgie naar hoe het vroeger was.

00:14:00 Jörgen Raymann: Dat is mooi. En deze mevrouw was dus heel erg betrokken bij die hele beweging van die vrouwen. Toen is ook de vereniging opgericht; de VVVVV?

00:14:09 Jenny Reynaerts: De Vereniging Voor Verbetering Van Vrouwenkleding. Ja, hoe verzin je het.

00:14:19 Jörgen Raymann: Het was een soort reformbeweging, klopt dat?

00:14:22 Jenny Reynaerts: Ja, helemaal.

00:14:24 Jörgen Raymann: Want de jurk die ze aan heeft wordt ook een reform jurk genoemd, maar het ziet er niet zo gereformeerd uit, dus wat is dat?

00:14:30 Jenny Reynaerts: We weten niet zeker of het zo is, ik bedoel je ziet wel dat ze waarschijnlijk geen korset aan heeft. Ik heb daar mijn collega Bianca du Mortier, zij is conservator kostuums, natuurlijk voor geraadpleegd en die zei: "Het is echt iets wat ze waarschijnlijk zelf heeft gemaakt." En in het blad wat de vereniging, zoals ik het maar even kort zal zeggen, uitgaf stonden ook patronen voor kleren die je zelf kon maken, en waar geen korset voor nodig was en waar geen sleep aan zat. En het is natuurlijk luchtig, je ziet ook gewoon: dit is comfortabel, en dat is natuurlijk het belangrijkste.

00:15:04 Jörgen Raymann: Dat andere, want je had het over een sleep die ze droeg, dat was ook niet hygiënisch natuurlijk, want alle rotzooi van de straat nam je mee naar binnen met die sleep.

00:15:11 Jenny Reynaerts: Precies en de straten waren natuurlijk niet geasfalteerd in die tijd. Er zijn ook van die mooie citaten die in dat tijdschrift staan, van: "Uit onderzoek is gebleken dat je met je sleep alle bacillen van de straat binnenhaalt tot aan de wieg van je kind." Dus de moeder als moordenares van haar kind bijna door de kleding. Dat werd heel melodramatisch gebracht maar het was natuurlijk niet hygiënisch en het was vooral heel onpraktisch: het belemmerde aan alle kanten je beweging.

00:15:37 Jörgen Raymann: Met die arbeidsters tentoonstelling hebben ze in beeld willen brengen hoe de situatie voor vrouwen was toen. Hoe was de arbeidssituatie van vrouwen?

00:15:45 Jenny Reynaerts: Nou ja, vrouwen als Jeanette de Lange hadden geen arbeidssituatie, die werden niet geacht te werken. Als je ging werken, en dat idee is er natuurlijk nog heel lang geweest, betekende het dat je man niet genoeg verdiende.

00:15:57 Jörgen Raymann: Hij is geen goede provider.

00:15:57 Jenny Reynaerts: Precies. Vrouwen die wel moesten werken, die deden dat voor 50 procent als dienstbode, want het was ontzettend chique in de negentiende eeuw om een dienstbode te hebben. Dus zodra je maar een beetje inkomen had, had je een hitje, zo'n dagmeisje. Daar was heel veel werk in te vinden, maar dus niet echt heel goed betaald werk. En de fabrieken kwamen op en jonge vrouwen werkten ook veel in de fabrieken. Dat gaf hen namelijk tot op zekere hoogte vrijheid over hun tijd. Ze hadden een vrije dag, en een dienstbode had dat niet. Die kregen pas veel later die vrije middag. En vrouwen als Jeanette moesten op de één of andere manier goede werken doen, je kan dan wel de liefdadigheid in, maar je moest een zin aan je leven geven en de meeste gevallen was dat natuurlijk het gezin.

00:16:43 Jörgen Raymann: Zij streed dan over die kledingvoorschriften maar ze werkte zelf niet. Wat waren activiteiten voor haar dat ze zo dringend die andere kleding moest hebben?

00:16:52 Jenny Reynaerts: Nou ja, ze hadden wel een heel druk sociaal leven en dat sociaal leven dat stond bol van de conventies: voor een avond naar het theater moest je je op een bepaalde manier kleden, als je naar een diner ging, moest je je op een bepaalde manier kleden. Er schiet me nu een prachtige passage uit 'De boeken der kleine zielen' van Couperus binnen, waarin één van de zussen een dinertje geeft en een andere zus komt onverwacht langs en is niet uitgenodigd. Die is helemaal groen van jaloezie en die bespreekt dan met zus nummer drie hoe chique het dinertje was. En dan zegt ze: "Was ze laag?" "Ja, ze was laag." "Nee, ze was toch niet laag?", en dat betekent: ze had een laag decolleté, dus het was een chique etentje. Een hoogte decolleté was informeler. Het luisterde allemaal zo nauw en op die manier werd kleding ook weer een keurslijf.

00:17:44 Jörgen Raymann: Nu begrijp ik het want in Suriname vroeger weet ik, hadden we ook ochtendkleding, middagkleding, je had speciale schoolkleding, Je had kleding voor elke gelegenheid.

00:17:53 Jenny Reynaerts: Kleding bepaalde heel erg je sociale status en daarom zijn vrouwen ook vaak 's ochtends niet presentabel. Dan werd je niet geacht op bezoek te gaan, want dan hadden ze gewoon een losse kamerjas aan want je wil echt niet de hele dag in dat korset.

00:18:06 Jörgen Raymann: Juist. Daarom begrijp ik waarom je in Nederland altijd een afspraak moet maken als je op bezoek wilt gaan. Bij ons kan je gewoon binnenlopen maar omdat die vrouwen vroeger niet goed gekleed waren over.

00:18:16 Jenny Reynaerts: Op een gegeven moment zegt Jeanette, als ze op vakantie zijn ergens aan de Rivièra: "Ik loop er hier verwilderd bij, losse haren, geen korset. Maar natuurlijk niet als ik naar Nice ga, dan heb ik een hoed op." Dus zij past zich nog steeds wel aan.

00:18:31 Jörgen Raymann: Dat is wel een beetje hypocriet toch? Aan de ene kant vecht je voor die vrijheid, maar aan de andere kant hou je je toch aan de voorschriften van de elite.

00:18:35 Jenny Reynaerts: Ja, maar als ze met losse haren en zonder korset Nice in was gegaan, dan was ze een outcast geworden.

00:18:42 Jörgen Raymann: Dus zo ver gingen ze?

00:18:43 Jenny Reynaerts: Ja, dus je middelt, je zoekt concessies.

00:18:46 Jörgen Raymann: Ja, je zit in een transitie-periode, en dan moet je vaak concessies doen, dat klopt.

00:18:56 Jörgen Raymann: Wat deed de VVVVV, ja, sorry, dat zijn vijf V's, wat deden ze allemaal nog meer?

00:19:00 Jenny Reynaerts: Nou, ze gaven een tijdschrift uit, waarvan ik al zei, daar zaten patronen in zodat je het zelf kleding kon maken, maar ook allemaal adviezen hoe je het beste de kleding kon dragen, wat goed was om te dragen. Maar ook hygiënische adviezen: het is natuurlijk ook de tijd van de opkomst van de hygiëne, dat mensen vaker gaan baden en dat soort dingen. Het is natuurlijk allemaal vrij onvoorstelbaar voor ons, maar helemaal nog niet zo lang geleden allemaal bekend geworden. En ze gaven lezingen, Janette ook, in het land en dat liep als een trein, over de ambities van de vereniging.

00:19:34 Jörgen Raymann: Juist en ik zag dat op een gegeven moment zich ook echt prominente leden als Aletta Jacobs, Henriette Roland Holst, maar ook mannen zich aansloten, Arnold Gorter, Willem Witse, schilders die zich aansloten.

00:19:44 Jenny Reynaerts: Toorop ook, die is ook heel betrokken en die zegt, dat is wel grappig, van: "Ik ga maar eens een hygiënisch fietspak ontwerpen." Het is ook de tijd waarin de fiets voor vrouwen gebruikelijk wordt of tenminste toegestaan wordt. En op een fiets kan je niet fietsen in een lange rok, dat is sowieso niet zo handig, maar stel dat hij opwaait, stel dat je je enkels ziet. Dus wat deden ze? Eerst verzwaren ze de zoom van die rokken. Dat sloeg lekker allemaal tegen je benen, ook niet leuk, allemaal blauwe plekken. Dus wat ze dan doen is een soort fietsbroek-achtige rok ervan maken, echte fietskostuums. Maar goed, dat deed je maar aan, want daardoor kon je wel gaan fietsen. Bewegingsvrijheid is gewoon heel belangrijk.

00:20:27 Jörgen Raymann: Ik krijg een beetje een soort flashback naar de burkini: alles moet bedekt blijven maar je moet wel kunnen zwemmen.

00:20:33 Jenny Reynaerts: Ja, dan ga je zoeken naar oplossingen. Dat klopt.

00:20:38 Jörgen Raymann: Ze hebben heel lang bestaan en hadden heel veel leden, volgens mij iets van 650 leden nog geen jaar naar de oprichting, maar op een gegeven moment zijn ze ook opgeheven. Was toen de revolutie compleet? Mochten vrouwen zich toen vrij kleden?

00:20:50 Jenny Reynaerts: Ja, ze zijn officieel opgeheven ergens in de jaren '20, toen hadden ze wel het gevoel van: "We hebben ons doel wel bereikt." Toen was natuurlijk het korset al afgeschaft en sowieso had je die jurken die geen taille hadden. Dus dat was al prettig en korter en alles. Vrouwen knipten hun haar af. Dat gebeurde allemaal in die tijd. Tegelijkertijd, Jeanette is er eerder uitgegaan vanwege onmin in de club. Want op een gegeven moment, die Haagse dames waar zij bij hoort, waar zij presidente van is, die zoeken toch nog steeds een middenweg. Die hebben zoiets van: we moeten ook presentabel zijn, dus oké, geen slepen. En op een gegeven moment hebben ze wel een Amsterdamse tak, die sluit zich bij hen aan. Maar die Amsterdamse vrouwen, die zijn echt stevig socialistisch, die zijn ook vaak uit de arbeidende klasse, dus die hebben zoiets van: ja, het zal wel allemaal keurig en netjes, wij willen af van de sleep en we willen geen korset. Dus die doen veel minder concessies en dat botst, dus daar ontstaat wrijving. En dan is er ook nog het verhaal van Metsker, waar Jeanette zich op een gegeven moment mee gaat-- Dat is een beetje een sidetrack, maar Jeanette's man Jan Bouman wordt in 1903 ziek en dan zoekt zij de hulp van de eerste fysiotherapeut in Nederland. Dat was een Duitser, Johan Metsker. Die heeft ook een standbeeldje in Domburg, waar hij praktijk had, en ook in het Amstel Hotel in Amsterdam. En daar behandelde hij de aristocratie van Europa met fysiotherapie en met massage met een rubberen staaf. Een nieuwe vorm van geneeskunde die in Duitsland al redelijk geaccepteerd was, In Nederland niet: men zag het hier als kwakzalverij. Maar Jan Bouman heeft er baat bij. Dus Jeanette en Jan zijn enthousiast. Op een gegeven moment gaat Jeanette haar lezingen over de kleding ook gebruiken om die Metsker te promoten. En dan zeggen de dames uit Den Haag natuurlijk van: "Sorry, dit is een beetje belangenverstrengeling, dit moet gaan over die jurken en over die kleding", en dat geeft dus allemaal frictie.

00:22:49 Jörgen Raymann: Dat kan ik me heel goed voorstellen.

00:22:52 Jenny Reynaerts: Dat was ook niet zo'n handige move van haar.

00:22:54 Jörgen Raymann: Nu we toch op sidetracks bezig zijn, ik wil dat toch ook weten, want als je dan kijkt: eigenlijk zijn ze de voorlopers geweest van de dolle Mina en die bh verbrandingen die we later kregen en zo. Dit was avant la lettre eigenlijk. Heeft die beweging in die tussentijd stilgelegen of broeide het wel langzaam door tussen de jaren '20 en richting de jaren '50/'60?

00:23:13 Jenny Reynaerts: Vanaf die tentoonstelling in 1898 krijg je natuurlijk al heel gericht de strijd voor vrouwenkiesrecht, dat komt ook hier uit voort. Ook daar hebben ze natuurlijk winst geboekt, dan komt in 1919 passief kiesrecht en in 1920 actief kiesrecht, dus mocht de vrouw zelf kiezen en gekozen worden. Dat is al een enorme winst. Maar in vlagen zijn er nog steeds natuurlijk dingen die bevochten moeten worden. Als voorbeeld, wat altijd onvoorstelbaar is, maar vrouwen waren tot 1957 in Nederland handelingsonbekwaam. Dus mijn moeder kon niet zelf haar handtekening onder het nieuwe huis zetten, wat ze met m'n vader samen kocht. Toen ze trouwden, moest zij stoppen met werken vanwege het kostwinnersbeginsel. Dat waren allemaal dingen die helemaal niet zo ver van ons af zijn.

00:24:04 Jörgen Raymann: Nee, in Suriname is er nog veel later gekomen dat afschaffen van het handelingsonbekwaam zijn voor vrouwen, dus dat hadden ze allemaal één op één gekopieerd van Nederland.

00:24:11 Jenny Reynaerts: Het is hele recente geschiedenis.

00:24:13 Jörgen Raymann: Precies. Wat is er uiteindelijk gebeurd met deze Marie Jeanette de Lange?

00:24:17 Jenny Reynaerts: Ze richt, nadat ze uit de VVVVV stapt, nog even zelf een tijdschrift op, maar dat is geen lang leven beschoren. Het is wel grappig, zij is iemand die wel echt van haar tijd is, dus ze probeert allemaal nieuwe dingen uit, zoals die Metsker, die fysiotherapeut, dat vindt ze razend interessant. Ze lijdt aan iets wat je nu depressieve buien zou kunnen noemen. Dat blijkt ook uit dat dagboek. En dan gaat ze een nieuwe elektrotherapie volgen die door dokter Eikman wordt geïntroduceerd in Den Haag.

00:24:47 Jörgen Raymann: Elektroshock therapie?

00:24:48 Jenny Reynaerts: Ja, in wezen wel. Onvoorstelbaar, en water baden en weet ik wat allemaal. En dan wordt ze dus lid van Christian Science, en ze gaat ook nog op een gegeven moment veganistisch eten, samen met de nieuwe man Hendrik. En haar zusje zegt dan van: "Ze ziet er ook niet uit, ze eet geen vlees, ze is helemaal mager."

00:25:07 Jörgen Raymann: Dat is in die tijd helemaal ondenkbaar.

00:25:07 Jenny Reynaerts: Ja. Maar ze is gewoon iemand die in is voor experimenten en voor moderniteit. Ze sterft al in 1923. Ik weet niet waaraan, maar ze wordt maar 57 jaar.

00:25:20 Jörgen Raymann: Dat is wel heel jong eigenlijk.

00:25:21 Jenny Reynaerts: Ja eigenlijk wel.

00:25:23 Jörgen Raymann: Wanneer je door de zalen van de negentiende-eeuwse kunst en geschiedenis loopt in het Rijksmuseum, valt op dat er veel meer interessante vrouwen en werk van vrouwelijke kunstenaars te zien is. Ben je op een missie? Heeft dat een specifieke reden?

00:25:40 Jenny Reynaerts: Ja, dat is mooi gezegd. Ik ben zeker op een missie. Nou ja, we hebben in het Rijksmuseum nu sinds anderhalf jaar het project 'Vrouwen van het Rijksmuseum' en daarin willen wij die balans tussen vrouwenverhalen en mannenverhalen veel beter rechttrekken in het museum zelf. We zijn toch heel erg het museum van de heldenverhalen.

00:26:00 Jörgen Raymann: Heel masculien dus.

00:26:03 Jenny Reynaerts: Er zijn ook vrouwelijke helden, maar vooral mannelijke helden, de VOC en alle vernieuwingen en zo, terwijl vrouwen daar natuurlijk altijd gewoon partners in zijn geweest. Dus dat willen we veel meer voor het voetlicht brengen. Maar dat betekent ook meer kunst die vrouwen laat zien en meer onderzoek naar de vrouwen die al zijn geportretteerd en die we al hebben. En ik ben met een ontzettend enthousiaste club jonge mensen vooral bezig om onderzoek te doen, en ook nieuwe mensen die we kunnen huren, want we hebben een heel mooi fonds kunnen opzetten waar ook weer allemaal patronen heel enthousiast op reageren. Dus het leeft ook echt, allemaal mensen die zeggen: "Er moet nu iets gebeuren." En ik zeg ook steeds: "We willen niet de vierde of de vijfde feministische golf zijn. We zijn 'here to stay', duurzaam en vanzelfsprekend. Dus het gaat niet primair om extra vrouwelijke kunstenaars te verwerven. Dat is wel heel leuk en dat doen we ook. Het gaat ook niet primair om tentoonstellingen over vrouwen. Het gaat echt om: wat hebben we in huis en wat weten we daarvan? En hoe brengen we dat voor het voetlicht zodat het in ons DNA gaat zitten, zeg ik steeds, dat vind ik het belangrijkste.

00:27:12 Jörgen Raymann: Waarom ik het heel belangrijk vind dat jullie dat doen, is om eigenlijk Nederland een beetje uit het traditionele vrouw denken te halen. Want voor zo modern land, als je kijkt hoe slecht we het nog doen op het gebied van vrouwen in topposities, hoe men denkt over vrouwen, dat ze zelf deeltijd willen werken, omdat ze nog voor de kinderen willen zorgen. Dus het traditionele denken, daarvan hoop ik dat het hiermee ook doorbroken wordt, door te laten zien dat er echt heel veel zelfstandige vrouwen zijn die echt iets betekend hebben in de geschiedenis zodat onze jonge meiden ook hele andere rolmodellen krijgen waar ze naar kunnen kijken.

00:27:39 Jenny Reynaerts: Ja, maar het gaat ook over herwaardering. Je kan natuurlijk niet ontkennen bijvoorbeeld dat er veel minder vrouwelijke kunstenaars zijn dan mannelijke kunstenaars, simpelweg omdat vrouwen kinderen kregen, voor het huishouden moesten zorgen, wat vroeger natuurlijk tien keer ingewikkelder dat was dan nu, dus gewoon geen tijd hadden. We hebben de neiging dat weg te schuiven, ze daarmee uit een soort maatschappelijk leven te duwen. Terwijl, hoe belangrijk is het om kinderen op te voeden? Dat is toch de ruggengraat van onze samenleving, zou je kunnen zeggen. Dus het gaat ook heel erg om herwaardering van de gewone taken van de vrouw en dat voor het voetlicht te brengen.

00:28:11 Jörgen Raymann: Ik vind het opvoeden van kinderen ook een taak van de vader. Dat is niet alleen een taak van de moeder. Dat is nog steeds hoe we zeggen van: "De moeder moet er voor zorgen." Maar ja, als je kijkt bijvoorbeeld naar landen als Zweden, waar vaders ook een jaar zwangerschapsverlof krijgen als het kind geboren is, daar kunnen we heel veel van leren denk ik.

00:28:26 Jenny Reynaerts: Ja, dat begint hier te komen maar als je naar bijvoorbeeld de schilderkunst kijkt, zie je toch vooral vrouwen met kinderen op schoot en vrouwen die voor de kinderen zorgen. We hebben heel weinig schilderijen waar een man naast de wieg zit.

00:28:36 Jörgen Raymann: Dat is waar.

00:28:37 Jenny Reynaerts: En dat is toch een beeld waarvan ik denk: daar moeten we toch ook eens kritisch naar kijken.

00:28:42 Jörgen Raymann: Maar gelukkig hebben we die van een lezende Marie Jeanette de Lange.

00:28:45 Jenny Reynaerts: Precies.

00:28:45 Jörgen Raymann: Dankjewel.

00:28:46 Jenny Reynaerts: Alsjeblieft.

00:28:49 Jörgen Raymann: In de volgende aflevering: 'All that glitters is not gold'. Het Rijksmuseum heeft ook objecten die daar eigenlijk niet thuishoren, waaronder een diamant van de Sultan van Banjarmasin. Ik spreek hierover met Hoofd Geschiedenis Valika Smeulders. Vond je dit een leuke aflevering? Vergeet dan niet een review achter te laten in Apple Podcast. Dat helpt andere luisteraars deze podcast beter te vinden.