Wie kijkt mij aan? Tonia Stieltjes

00:00:00 Valika Smeulders: Het wordt natuurlijk niet veel urgenter dan dat je vader in slavernij geboren is. Dan weet je dat je van heel ver komt en dat je je zelf moet inzetten om daar overheen te komen. Dat je daarmee ook systemische verandering aan moet brengen. Dat is natuurlijk wat ze wilden met zo'n vakbond, dus het moet haar karakter zijn geweest in combinatie met dat ze de juiste mensen tegenkwam die haar verder konden helpen in het denken daarover, in het organiseren. Ze streed niet alleen, ze streed dankzij haar omgeving, met haar omgeving en daarbinnen was ze een bijzondere stem.

00:00:37 Janine Abbring: We zien een bond portret van een zittende vrouw tegen een felblauwe achtergrond. Ze draagt een kleurige trui en een soort haarband. Met één oog kijkt ze ons aan, het andere zit verborgen onder haar kroeshaar. We kijken in de ogen van Tonia Stieltjes. Van dienstbode via dappere vakbondsleider naar kunstenaarsmuze en beste vriendin van Piet Mondriaan. Kortom: een vrouw met een bijzonder levensverhaal. Mijn naam is Janine Abbring en dit is In Het Rijksmuseum. De podcast van het Rijksmuseum waarin we bijzondere verhalen vertellen over voorwerpen en hun makers. Verdeeld over vier verdiepingen en 80 zalen zie je in het Rijksmuseum meer dan 8000 voorwerpen. Deze serie gaat over portretten. Wie zijn al die mensen die je aankijken als je door het museum loopt?

00:01:29 Janine Abbring: In deze aflevering het portret van activiste en model Tonia Stieltjes door Jan Sluijters. Valika Smeulders, hoofd van de afdeling geschiedenis, vertelt wie ze was en waarom het Rijksmuseum haar portret zo graag wilde verwerven. Maar voor we beginnen. Wil je weten hoe het portret dat we bespreken eruit ziet.a? dan naar rijksmuseum.nl/podcast. Valika, laten we beginnen met de grote vraag: wie kijkt ons aan?

00:01:54 Valika Smeulders: Dit is een portret van Tonia Stieltjes en dat is een vrouw van gemengde afkomst. Ze is licht gekleurd, ze draagt haar kroeshaar natuurlijk, afgeknipt op kaaklengte, ongeveer. Er is een band overheen gebonden of misschien wel een hoedje, dus het portret brengt je direct naar de jaren '20 van de afgelopen eeuw. Ze is prachtig gekleed, heel kleurrijk, dus het is een vrouw met karakter.

00:02:21 Janine Abbring: Want wat weten we over haar ouders?

00:02:24 Valika Smeulders: We weten dat haar vader geboren is in Suriname, in slavernij, en dat hij verhuisde naar Nederland en daar haar moeder tegenkwam. Haar moeder was dienstbode in Nederland. Een witte vrouw, dus een gemengd huwelijk.

00:02:36 Janine Abbring: En waar zitten we dan ongeveer op een tijdlijn?

00:02:37 Valika Smeulders: Tonia is geboren in 881, dus we hebben het over het einde van de negentiende eeuw.

00:02:44 Janine Abbring: Dus haar vader was Surinaams en hoe is hij in Nederland beland?

00:02:49 Valika Smeulders: Hij kwam het geluk zoeken, denk ik, in Nederland. Wat je ziet is dat tijdens de slavernij mensen veelal als bediende mee werden genomen naar Nederland, maar na het einde daarvan, in 1863, konden mensen ook uit vrije wil komen en hij werkte aan boord van schepen. Dat zie je vaker onder mensen die uit slavernij kwamen. Eenmaal in Nederland ging hij werken bij een bierbrouwerij in Amsterdam.

00:03:14 Janine Abbring: Als we kijken naar het werk. We weten wie ons aankijkt. Kun je dat nog eens wat gedetailleerde omschrijven?

00:03:21 Valika Smeulders: Je ziet in mijn ogen een zelfverzekerde vrouw. Ze kijkt je rustig aan, ze heeft zich met zorg gekleed, ze draagt mooie sieraden, ze heeft echt meegewerkt aan een portret qua beeld kleurrijk en heel sterk is.

00:03:33 Janine Abbring: Wat heeft ze aan?

00:03:33 Valika Smeulders: Ze heeft een vrij strak truitje aan, heel mooi langs haar taille, met heel veel details. Je ziet iets wat lijkt op een bladerpatroon, het is geschulpt rondom haar nek, mooie contrasten tussen het groen en het rood.

00:03:52 Janine Abbring: Best een gewaagd decolleté vind ik, voor die tijd.

00:03:56 Valika Smeulders: Zeker. Daarna, in de jaren '20, gingen vrouwen misschien wat kortere rokken maar juist wat lossere jurken dragen. Dit zit heel strak langs haar lijf en het geeft zelfs de indruk dat het misschien een beetje doorzichtig was. Het is een beetje gewaagd, maar tegelijkertijd kijkt ze je niet verleidelijk aan. Ze kijkt heel zelfverzekerd. Ze weet wie ze is, ze heeft haar eigen waarde.

00:04:21 Janine Abbring: Haar ene oog is wat bedekt door het haar, maar er is ook iets bijzonders aan haar ogen, hè?

00:04:28 Valika Smeulders: Klopt, ze kijk je met één oog aan en dat oog is opvallend licht. Het lijkt wat grijzig of blauwig. We weten dat zij een glazen oog had. Het blijft bij haar altijd een beetje een mysterie hoe ze jou aankijkt. Dat is intrigerend aan dat portret en aan meerdere van haar portretten.

00:04:48 Janine Abbring: Was ze blind aan één oog?

00:04:51 Valika Smeulders: Als kind heeft zij een oogziekte gehad waardoor zij een tijd lang blind is geweest. Dat betekende dat zij nadat ze naar de armenschool was geweest naar de blindenschool werd gestuurd. Dat ging haar leven bepalen omdat het eigenlijk een soort geluk bij een ongeluk was. Zij kreeg van huis uit heel erg doorzettingsvermogen mee. Haar vader was niet voor één gat te vangen, haar moeder was ook echt een doorzetter, dus op dat blindeninstituut kon ze dingen leren die ze anders niet meegekregen zou hebben. Zij leerde daar handwerken, ze leerde daar componeren, dus ze leerde muziek, ze leerde zingen. Dat was er allemaal op gericht dat ze later haar eigen kostje kon verdienen, want als blinde heb je minder keuzevrijheid dan anderen. Dat kreeg ze daar mee.

00:05:39 Valika Smeulders: Dat leerde haar ook wel zelfstandig zijn, voor zichzelf leren zorgen, ondanks alle omstandigheden.

00:05:46 Janine Abbring: En dan hebben we het over het blindeninstituut in Amsterdam-Zuid, in de Vossiusstraat. Het klinkt alsof ze niet uit ene heel arm milieu komt. Was een blindeninstituut iets waar alle kinderen terecht konden? Wat weten we over haar milieu?

00:06:02 Valika Smeulders: Haar milieu was eenvoudig. Haar moeder was dienstbode, dat werd zij later zelf ook. Maar wat bijzonder en wat haar kansen heeft geboden is dat de werkgever van haar vader in de brouwerij gericht was op het socialistische, de verheffing van de arbeidersklasse, dus minder hiërarchisch dan het had gekund. En dat maakte dat zij in aanraking kwam met de progressieve denkers. Later, in haar eigen baan als dienstbode, kreeg ze hetzelfde mee. Ze kwam te werken bij een Amsterdamse wethouder die ook heel erg progressief was. De mensen die daar thuis kwamen dachten ook over de verheffing van de arbeidersklasse. Ze zullen haar interessant hebben gevonden omdat zij kwam vanuit een achtergestelde positie.

00:06:52 Valika Smeulders: Maar meer nog dan mensen met een achtergestelde positie in Nederland had haar huidskleur ook nog een connotatie met de slavernij die niet zo heel lang daarvoor was afgeschaft.

00:07:08 Janine Abbring: Niet zomaar een wethouder, SDAP wethouder Wibaut, ook geen onbekende naam in het Amsterdamse. In wat voor huishouden kwam ze terecht? Want ze heeft op dat blindeninstituut gezeten, kon daarna blijkbaar nog een beetje zien want anders kan je denk ik niet als dienstbode aan de slag, en kwam toen bij hem aan het werk. In wat voor wereld kwam ze daar terecht?

00:07:29 Valika Smeulders: Het klopt. Haar zicht kwam en ging, ze was gelukkig niet permanent blind. Dat maakte dat ze wel als dienstbode aan de slag kon. En in de omgeving rondom de wethouder, de mensen die daar thuis kwamen waren allemaal bezig met de politiek, maar ook met kunst en met de vrouwenemancipatie.

00:07:48 Janine Abbring: De vrouw des huizes in Huize Wibaut hielp haar ook een stukje verder, hè?

00:07:53 Valika Smeulders: Dat klopt, dat was Mathilde Wibaut. Tonia had natuurlijk al een scholing achter de rug.

00:07:58 Janine Abbring: Op dat blindeninstituut.

00:07:58 Valika Smeulders: Onder andere. Ze was ook naar de armenschool geweest, maar vooral Mathilde Wibaut heeft haar verder geholpen met het goed op papier krijgen van haar gedachten. Want Tonia was heel welbespraakt, ze kon heel goed redeneren, dat is ook de reden waarom ze vervolgens als voorzitter zoveel mensen achter zich kreeg. Ze kon mensen echt opzwepen en inspireren. Dat helpt natuurlijk.

00:08:23 Janine Abbring: Als voorzitter van een vakbond, hè? Want dat werd ze uiteindelijk.

00:08:25 Valika Smeulders: Dat werd ze uiteindelijk bij de vakbond voor dienstbodes.

00:08:25 Janine Abbring: Mathilde Wibaut hielp haar om zich te ontwikkelen op het gebied van taal en schrijven en redeneren, misschien?

00:08:37 Valika Smeulders: Ja, want zij kon duidelijk goed redeneren maar het op papier kunnen zetten daarvan helpt natuurlijk heel erg om je gedachten te ordenen en om dat goed over te brengen. Daar heeft Mathilde Wibaut heel goed bij geholpen.

00:08:52 Janine Abbring: Waarom zou zij een dienstbode daarmee helpen?

00:08:57 Valika Smeulders: Een goede vraag. Dat heeft alles te maken met die socialistische gedachte van verheffing van een arbeidersbeweging en in dit geval ook nog gecombineerd met gender, want het ging ook om vrouwenemancipatie. Zij zagen het talent in Tonia en hebben dat verder helpen ontwikkelen. Dat zal daarmee te maken hebben. En ze werkte zich op tot eerst de secretaris en vervolgens de voorzitter van de vakbond voor de dienstbodes.

00:09:30 Janine Abbring: Dat fascineerde me enorm in haar verhaal. Hoe vind je als dienstbode en ook nog als jonge vrouw van kleur de kracht en je stem? Hoe durf je die te ontplooien? Want dat zegt zoveel over haar.

00:09:43 Valika Smeulders: Klopt. Dat maakt haar natuurlijk zo'n bijzondere figuur. Een naam die wij tegenwoordig allemaal moeten kennen.

00:09:43 Janine Abbring: Want als dienstbode word je niet geacht om je stem te laten horen, volgens mij.

00:09:52 Valika Smeulders: Absoluut. Dienstbodes waren natuurlijk in een hele kwetsbare positie. Ze kwamen vaak op hele jonge leeftijd in een gezin waar zij natuurlijk in de minderheid waren, waar ze zichzelf moeilijk konden verdedigen. Als de heer des huizes of andere gezinsleden gebruik wilden maken van de positie van zo'n meisje, dan hadden zij daar weinig tegenin te brengen. En dat het was juist wat Tonia zag en waar ze enigszins tegen in opstand kwam. Dat is wat ze wilde met die vakbond voor de dienstbodes. Die vakbond bestond al en heeft zij verder gebracht, dus ze waren ook al andere vrouwen die aan de leiding hadden gestaan van die vakbond. Maar zij werd op den duur ook één van de voorzitters en zij was er enerzijds op gericht om mensen te helpen hun eigen waarde te zien.

00:10:39 Valika Smeulders: Dus het ging ook om gezelligheid en bij elkaar steun zoeken, en aan de andere kant vooruitkomen met z'n allen. Weten dat je in actie kan komen.

00:10:48 Janine Abbring: Ze streed voor een betere positie van die dienstbodes, waarvan ze er zelf één was. Waar haalde ze, denk jij, de kracht vandaan om dat te kunnen doen?

00:10:59 Valika Smeulders: Dat moet hele erg met haar eigen karakter te maken hebben. Ik denk dat de vele drempels die ze te overwinnen had daarin een rol heeft gespeeld. Haar blindheid, haar afkomst. Het wordt natuurlijk niet veel urgenter dan dat je vader in slavernij geboren is. Dan weet je dat je van heel ver komt en dat je je zelf moet inzetten om daar overheen te komen, dat je daarmee ook systemische verandering aan moet brengen. Dat is natuurlijk wat ze wilde met zo'n vakbond. Dus het moet haar karakter zijn geweest in combinatie met dat ze de juiste mensen tegenkwam die haar verder konden helpen in het denken daarover, in het organiseren. Want ze streed niet alleen, ze streed dankzij haar omgeving, met haar omgeving en daarbinnen was ze een bijzondere stem.

00:11:53 Janine Abbring: Mensen die haar niet kennen, hebben nu het beeld van een vakbondsvrouw van kleur, maar er zit een totaal kunstzinnige kant aan haar, want ze begaf zich later in heel kunstzinnige kringen. Laten we eerst eens even naar haar liefdesleven gaan. Ze was dienstbode en ze trouwde op een gegeven moment?

00:12:10 Valika Smeulders: Klopt. Dat was haar eerste huwelijk, want ze is twee keer getrouwd geweest. Haar eerste huwelijk was met een fotograaf en toen trad ze al toe tot die kunstzinnige wereld. Die wereld kwam ook al thuis bij Wibaut, dus het was niet alleen maar via haar man dat ze deel werd van die wereld. Dat was ze eigenlijk uit zichzelf ook al.

00:12:30 Janine Abbring: Wie kwam bij Wibaut bijvoorbeeld over de vloer?

00:12:34 Valika Smeulders: Bijvoorbeeld mensen zoals politiek tekenaar Albert Hahn, één van de mensen die later, toen zij voorzitter werd van de vakbond, de posters en de uitingen van die vakbond heeft getekend. Dus ze wist mensen ook te betrekken op een manier waardoor zij allemaal samenwerkten aan het bekender maken van die strijd.

00:12:53 Janine Abbring: Haar eerste man was dus fotograaf Jan de Meijeren, maar we hebben het over Tonia Stieltjes. Wanneer komt dan de Stieltjes in beeld?

00:13:02 Valika Smeulders: Dat was haar tweede huwelijk. Met haar eerste man heeft ze twee kinderen gekregen, een jongen en een meisje, maar het huwelijk liep stuk, onder andere op de ontrouw van de fotograaf. Toen kwam ze Wim Stieltjes tegen, die in een heel ander vakgebied zat. Hij was ingenieur, met hem is ze verder gegaan en met hem voelde ze zich duidelijk meer op haar plaats. We hebben het tot nu toe gehad over haar geweldige doorzettingsvermogen, hoe zij zelf vorm gaf aan haar leven. Maar ze had natuurlijk wel te maken met een omgeving, met een samenleving, waarin discriminatie nog alom vertegenwoordigd was. Waar je in Amsterdam meer mensen van kleur had, waar ze zich iets beter thuis voelde, was dat bijvoorbeeld in Den Haag weer heel anders.

00:13:46 Valika Smeulders: Daar woonden veel minder mensen van kleur. Daar werd ze bijvoorbeeld vaak achternagelopen door kinderen op straat. Met haar tweede man, Wim Stieltjes, is zij naar Parijs is getrokken waar ze zich begaf in een hele andere wereld. Want in de Eerste Wereldoorlog waren door Frankrijk wel 134000 zwarte soldaten ingezet. Daar was de aanwezigheid van mensen van kleur vele malen groter, vele malen meer regulier.

00:14:15 Janine Abbring: Een veel prettigere smeltkroes van allerlei culturen en kleuren.

00:14:18 Valika Smeulders: Ja, dus ze ging daar veel meer in de massa op en dat vond ze veel fijner.

00:14:22 Janine Abbring: Het leuke aan deze serie is dat ik ben begonnen met de vraag: wie kijkt ons aan? En we hebben het nu al een tijdje over wie ons aankijkt, maar we hebben het nog helemaal niet gehad over wie het geschilderd heeft.

00:14:33 Valika Smeulders: Tonia werd gezien als een interessant model, want in die tijd, de eerste helft van de twintigste eeuw, kreeg je een veel grotere aanwezigheid van mensen van kleur in Europa. In de kunstwereld werden zij gezien als interessante modellen, dus je zag veel meer schilderijen en andere kunstuitingen waar je mensen van kleur in terugzag. In Nederland heeft Nola Hatterman bijvoorbeeld het schilderij 'Man op het Terras' geschilderd waar een donkere man op staat. Die is vrij bekend geworden. Tonia is vele malen geschilderd door verschillende mensen.

00:15:14 Janine Abbring: Het is geschilderd in 1919 door Jan Sluijters. Hoe kenden Tonia en Jan Sluijters elkaar?

00:15:18 Valika Smeulders: Zij woonden bij elkaar in de buurt, dus het kan goed dat ze elkaar uit de omgeving kenden. Hij heeft haar een aantal keer geschilderd, wel twaalf keer door de jaren heen, dus hij vond haar duidelijk een interessant model. Ze waren verder niet bevriend of iets dergelijks, dus het zou goed kunnen dat hij haar heeft betaald voor het model zitten. Je ziet aan die schilderijen dat hij een aantal verschillende dingen met haar heeft uitgeprobeerd, waaronder wat je op dit schilderij ziet. Een hele mooie kleurencompositie.

00:15:48 Janine Abbring: Kun je iets zeggen over de blik waarmee Jan Sluijters naar haar keek? Want je kunt natuurlijk een vrouw van kleur willen portretteren en dan heel erg focussen op dat exotische, waar we nu een beetje over fronsen, het exotisch maken van mensen van kleur. Maar hoe denk jij dat hij naar haar keek? Want ik heb niet het idee dat dat bij dit werk heel erg aan de orde is, maar misschien vergis ik me.

00:16:11 Valika Smeulders: Proberen in de hoofden van de kunstenaars te kruipen is natuurlijk best lastig, maar we hebben in het Rijksmuseum ook een portret van zo'n vijftien jaar eerder, Isabella, geschilderd door Simon Maris. Isabella was een veel jonger meisje en zij werd afgebeeld als verschillende etnische types. Aan de ene kant was het een experiment om mensen van kleur vast te leggen. Hij heeft haar onder meer een heel westers jurkje aan gedaan, dus het was ook het spelen met de positie van mensen van kleur binnen de Europese samenleving. Eigenlijk zie je dat hier ook een beetje. Aan de ene kant is het een zelfbewuste vrouw van kleur met haar haar op natuurlijke wijze gedragen. Haar huidskleur wordt niet heel overdreven weergegeven of iets dergelijks, dus hij zit heel dichtbij de werkelijkheid.

00:17:07 Valika Smeulders: Daar zou je uit kunnen afleiden dat hij dat interessant vond. Als je kijkt naar het werk van Nola Hatterman uit ongeveer hetzelfde jaartal, daar schildert zij een man op een terras volledig Europees gekleed. Met een hoed op, heel chic. Zij gaat een stukje verder in het afschilderen van mensen van kleur als onderdeel van de Europese samenleving. Dit schilderij zit op de één of andere manier een beetje tussen Simon Mares en Nola Hatterman in.

00:17:38 Janine Abbring: Je vertelde dat ze een tijdje in Den Haag heeft gewoond, daar voelde ze zich niet zo thuis, Amsterdam was dan een fijnere plek. Uitendelijk belanden ze in Parijs en daar sloot ze bijzondere vriendschappen, onder andere met Piet Mondriaan. Wat weten wij over de band tussen die twee?

00:17:55 Valika Smeulders: Parijs was natuurlijk een trekpleister voor allerlei kunstenaars uit allerlei verschillende landen, dus het was heel kosmopolitisch. Daar kwam ze ook Nederlandse kunstenaars tegen, waaronder Piet Mondriaan, en zij sloten een warme vriendschap. Dat is wel bijzonder om te vertellen, natuurlijk, want hij keek niet naar haar als kunstenaar, hij heeft haar nooit geschilderd, zijn schilderkunsten waren op hele andere dingen gericht, maar omgekeerd. Zij en haar man Wim hebben hem weer gesteund, onder andere door het kopen van twee van zijn werken, en zij hadden hele interessante gesprekken over schilderkunst, over maatschappelijke veranderingen, want hij was heel erg geïnteresseerd in haar achtergrond.

00:18:38 Valika Smeulders: In wat zij uit Suriname had meegekregen via haar vader en hoe de wereld aan het veranderen was in de twintigste eeuw in een meer gelijkwaardige, progressieve wereld en hoe die eruit zou komen te zien.

00:18:52 Jannine Abbring: Wat grappig. Dus Mondriaan was blijkbaar iemand die daarmee bezig was.

00:18:57 Valika Smeulders: Ja. Ik denk dat in Parijs in die tijd de mensen bij elkaar kwamen die echt verandering nastreefden in de wereld, bijvoorbeeld vanuit Mexico, Diego Rivera was een bekende socialist. Dat is ook deel van die periode met de Russische revolutie. Het socialisme was aan een enorme ontwikkeling bezig.

00:19:19 Janine Abbring: We weten dat ze zo goed bevriend waren, mede dankzij een hele mooie biografie die is geschreven over haar. Wat kun je daarover vertellen?

00:19:26 Valika Smeulders: We weten zoveel over Tonia omdat het allemaal fantastisch uitgezocht is door Esther Schreuder, die haar eerste biografie heeft geschreven aan de hand van heel veel archiefstukken en met heel veel beeldmateriaal zodat je je echt kunt verplaatsen in die tijd. Zij is overleden toen ze 51 was.

00:19:49 Janine Abbring: Piepjong.

00:19:50 Valika Smeulders: Behoorlijk jong, zij had echt veel lichamelijke klachten. Het bleef niet alleen bij klachten aan haar gezicht, maar ze had het één en ander aan ziektes onder de leden. Ze had last van haar hart, onder andere, aan naar nieren... Zij moet vaak naar sanatoria en er zijn hele periodes van haar leven dat ze niet zo gezond was. Mensen maakten zich ook wel zorgen om haar. Toen ze haar man en haar gezin kwam te ontvallen, zei Piet Mondriaan: Tonia was alles. We weten uit correspondentie dat hij na haar dood op 51 jarige leeftijd zei: To is dood, in Parijs heb ik nu niemand meer. Hij zou haar echt missen. En hij zei ook iets over haar wat heel mooi aangeeft wat voor mens zij was: Tonia was alles die alles tot iets maakte.

00:20:43 Janine Abbring: Ze heeft dus ook heel veel mensen geraakt en aangeraakt, zou ik bijna willen zeggen. Mondriaan dus ook. Hij was blijkbaar ontroostbaar na haar dood.

00:20:53 Valika Smeulders: Ze was echt wel iemand die mensenleven mede vorm heeft gegeven. Dat blijkt natuurlijk al uit haar positie als voorzitter voor de dienstbodes, dat ze juist opkwam voor die vrouwen die dat echt nodig hadden. Daar heeft ze heel veel mensen mee geraakt, natuurlijk. Maar ook in het tweede deel van haar leven, waar het minder om activisme ging maar meer om die kunstenaarskringen waar ze in verkeerde, dat zij mensen echt wel meer meegaf dan alleen maar het model zitten voor een portret, maar dat zij hardop nadacht over een betere wereld.

00:21:28 Janine Abbring: Als jij naar het schilderij kijkt, wat lees je dan in haar blik?

00:21:33 Valika Smeulders: Dat vind ik moeilijk te zeggen. Ze kijkt je aan de ene kant doordringend aan en tegelijkertijd ook relativerend, op de één of andere manier. Ze lijkt heel erg te zeggen: hier ben ik en wie ben jij? Ze gaat echt een gesprek aan met je, naar mijn gevoel.

00:21:52 Janine Abbring: Hier ben ik en wie ben jij? Dat is toch wel prachtig, als een schilderij dat tegen je kan zeggen.

00:21:57 Valika Smeulders: Ja, en zeker in de wereld van vandaag de dag, waarin we echt aan het herontdekken zijn: wie zijn er allemaal geschilderd en wat weten we nou over het verleden? Een vrouw als Tonia stond eerder nog niet in de geschiedenisboeken en nu hopen we dat met de verwerving van dit portret in het Rijksmuseum we veel meer kunnen zeggen over de positie van mensen van kleur in de samenleving in Nederland, in de brede zin, maar zeker ook over een bijzondere vrouw als zij, die zoveel levens heeft geraakt en verandering heeft gebracht.

00:22:33 Janine Abbring: Veel meer dan een dienstbode.

00:22:35 Valika Smeulders: Veel meer dan een dienstbode of misschien juist als dienstbode met een missie.

00:22:42 Janine Abbring: Dit was aflevering twee in de serie Portretten van de podcast In het Rijksmuseum. Wil je meer weten over Tonia Stieltjes? Lees dan de biografie door Esther Schreuder met veel illustraties en kunstwerken door Iris Kensmil en Brian Elstak. In de volgende aflevering, aflevering 100 in deze serie, praat ik met Pieter Roelofs en Esther van Duin over de mensen op de Nachtwacht en over hoe het gaat met de restauratie van dat schilderij. Tot dan!