Onafhankelijk Indonesië

00:00:02 Marilou Schaafsma: De Gouden Eeuw of de VOC werd in meerdere hoofdstukken beschreven. En dan was het stukje over de militaire acties echt heel kort.

00:00:10 Famke van der Meer: Ja, soms in enkele zinnen werd dan die hele periode beschreven.

00:00:14 Marilou Schaafsma: Als je het vergelijkt met bijvoorbeeld Duitsland of Frankrijk, hoe zij omgaan met hun oorlogsmisdaden bij de kolonies - en België - is dat veel uitgebreider. En is er veel meer aandacht aan besteed. In Nederland is het nog steeds eigenlijk taboe, het bespreken van de militaire acties.

00:00:29 Valentijn Rambonnet: Dit zijn Marilou en Famke. Ze hebben het over hoe in schoolboeken de onafhankelijkheidsstrijd van Indonesië bijna niet aan bod komt. Na 1945 wilde dat land geen kolonie meer zijn van Nederland. Vier jaar lang woedde er een afschuwelijke oorlog. Hoe zit dat met het Rijksmuseum? Waar de Nederlandse geschiedenis wordt bewaard en tentoongesteld. Is daar net als in de schoolboeken ook zo weinig te vinden over deze strijd? Famke en Marilou gingen voor dit taboeonderwerp op onderzoek uit. Ik wilde van ze weten waarom ze dit zo belangrijk vinden.

00:01:02 Marilou Schaafsma: Dit is onze vaderlandse geschiedenis. En geschiedenis moet objectief beschrijven en weglaten is niet het volledig weergeven van de geschiedenis. Dat is niet zoals geschiedenis zou moeten zijn, geschiedenisles geven. En daarom denk ik dat de Nederlandse jeugd hier ook over zou moeten leren.

00:01:21 Valentijn Rambonnet: Dit is In het Rijks, de podcast van het Rijksmuseum waarin conservatoren, experts en kunstenaars bijzondere verhalen vertellen over kunstwerken en hun makers. Hoe meer je weet, hoe meer je ziet. Ik ben Valentijn Rambonnet en werk als educator voor het Rijksmuseum. In vier speciale afleveringen van deze podcast volg ik scholieren die op onderzoek gaan in het museum. In deze aflevering volgen we Marilou en Femke, die voor een onderzoek al snel uit kwamen bij Martine Gosselink, hoofd Geschiedenis van het Rijksmuseum.

00:01:59 Famke van der Meer: En wat is er nu eigenlijk te zien van de dekolonisatie Nederlands-Indië in het Rijksmuseum?

00:02:03 Martine Gosselink: Op dit moment is er vrij weinig te zien. We hebben een filmpje van de dekolonisatie in de twintigste eeuw afdeling. Maar omdat er zo weinig te zien is zou ik er eigenlijk wel veel meer aan willen doen in het museum zelf. In 2021 komt er een tentoonstelling over deze periode en die gaat 'Revolusie!' heten met een s, dat is de Indonesische spelling van revolutie. Met een uitroepteken en dat is de werktitel. En dan gaan we daar het meerzijdig perspectief loslaten op deze periode 45 - 49. Er waren ontzettend veel groepen in Indonesië die daar belang bij hadden. We proberen om al die verhalen en al die kanten - die perspectieven - te laten zien in deze tentoonstelling. Dus dat soort grote tentoonstellingen, grote onderwerpen pakken we aan. Dat zijn moeilijke onderwerpen waar mensen allerlei meningen over hebben. Maar wij zijn van mening dat we het bladgoud van de geschiedenis af halen en dan blijft er nog genoeg moois over om heel trots op te zijn.

00:02:57 Valentijn Rambonnet: Wat er precies in de tentoonstelling te zien zal zijn weet Martine nog niet. Maar wel dat er 33 hele bijzondere tekeningen een mooie plek krijgen. Ze zijn van Mohammad Toha, die ze met gevaar voor eigen leven stiekem maakte.

00:03:11 Marilou Schaafsma: Wie was Mohammad Toha?

00:03:11 Martine Gosselink: Mohammad Toha was een klein jongetje van elf, die schilderles kreeg van een kunstenaar en hij gaat de straat op tijdens de militaire actie. De tweede militaire actie in Indonesië.

00:03:26 Famke van der Meer: Dus wat zag hij precies in die periode?

00:03:29 Valentijn Rambonnet: Het was de periode van de tweede militaire actie, vroeger bekend onder de naam politionele actie - maar dat zeggen we niet meer zo omdat het veel milder klinkt dan het eigenlijk was. Het was gewoon een oorlog, een dekolonisatieoorlog, dus dat is de periode van eind '48, begin '49. Dan gaat Mohammad Toha de straat op en hij tekent daar wat hij ziet. Doden op straat, kapotgereden auto's in de berm, mensen die als menselijk schild worden gebruikt ter bescherming van de Indonesische soldaten. Je ziet de eerste bommenwerpers van het Nederlandse leger boven Jogjakarta, je ziet de inname van het plaatselijk paleis, je ziet ook Soekarno op een gegeven moment weggevoerd worden in een open jeep. Dus al die momenten die echt ontzettend belangrijk zijn voor deze periode heeft Mohammad zelf gezien en getekend op deze vrij kleine olieverfschetsjes. Het is heel bloederig voor een jongetje van elf. Het is ongelooflijk dat hij dit allemaal heeft gezien.

00:04:26 Marilou Schaafsma: Ja, super bijzonder.

00:04:27 Famke van der Meer: En u zei: "Eén van de weinige die deze gebeurtenis echt heeft vastgelegd" of zijn er ook nog andere schilderijtjes of tekeningen daarvan?

00:04:40 Martine Gosselink: Nee, zover ik weet zijn die niet bekend. We weten wel dat er leeftijdsgenoten van Mohammad ook les kregen bij deze zelfde kunstenaar en ook de straat opgingen. Maar ik weet niet wat er van over is gebleven. Wat we hebben van die oorlog is met name het beeld van de Nederlandse kant. Van de Nederlandse soldaten die daar vochten die allerlei dingen meenamen, verhalen meenamen, dagboeken, foto's noem maar op. Maar de Indonesische kant die is natuurlijk in een Nederlands museum - zoals wij zijn - veel minder zichtbaar. En het is ontzettend bijzonder om dan van een elfjarig jongetje de tekeningen te hebben die A: heel erg goed zijn, ze laten heel erg goed zien hoe die oorlog daar heeft plaatsgevonden. En B: dat het vanaf de Indonesische kant is, het Indonesische perspectief. Zijn eigen broer die vocht tegen de Nederlanders. Dus op een gegeven moment zie je een tekening van een huiszoeking, hij zit daarbij, Mohammed zit op zijn stoel tekent hij zichzelf.

00:05:36 Famke van der Meer: En zijn deze tekeningen niet gewild in de Indonesische musea zelf?

00:05:40 Martine Gosselink: Zeker. Indonesische musea zouden deze tekeningen heel graag willen hebben. We hebben dan ook voorgesteld - bij de verwerving destijds - dat als Indonesië deze tekeningen terug zou willen hebben - dus weer in hun eigen collectie, in hun eigen land zou willen hebben - dat ze ze dan terug kunnen kopen.

00:05:57 Famke van der Meer: Oké.

00:05:57 Marilou Schaafsma: Want het Rijksmuseum heeft die tekeningen direct gekocht van de familie?

00:06:02 Martine Gosselink: Ja. En dan zijn er dus nog een paar daar overgebleven. Wat ook heel bijzonder is, hij schilderde vanuit een doosje en dat doosje schijnt ook nog te bestaan, dat schilderskistje. Hij deed alsof hij sigaretjes verkocht en dan ging hij de straat op, want je kon natuurlijk niet - net zoals een fotograaf kon je ook niet zomaar je werk doen in een oorlogsperiode. Dus hij deed alsof hij sigaretten verkocht en was ondertussen aan het werk.

00:06:34 Famke van der Meer: En was dat niet heel gevaarlijk dan voor hem?

00:06:35 Martine Gosselink: Absoluut.

00:06:37 Marilou Schaafsma: Dit is niet wat wij kennen als Nederlanders, hoe kan dat? Is dit het perspectief dat jullie gaan laten zien in een tentoonstelling, of hoe zit dat?

00:06:43 Martine Gosselink: We proberen in die tentoonstelling niet alleen de Nederlandse kant te laten zien maar ook de Indonesische kant. En zoals jullie weten, vanwege jullie onderzoek naar deze periode, was er ook niet één Indonesisch verhaal. Je had daar de jonge Pemoeda's, de strijders, maar je had ook de communisten. En je had ook de Jihadi's en je had ook de Chinese bevolking. Dus er waren vanuit Indonesië zelf heel veel groepen, de Molukkers die hun eigen vrijheid wilden in hun gebied. Daar had je ook heel veel meningen en krachten die probeerden in dat gat te springen van die onafhankelijkheid, want wie gaat het land regeren als de Nederlanders weg zijn? Dus daar vond intern ook een machtsstrijd plaats. En al die verschillende perspectieven op de geschiedenis, die willen we laten zien. Er was ook niet maar één Nederlands perspectief. Je had hier ook mensen die tegen deze oorlog waren hier. Je had mensen die deserteerden, je had mensen die de kant van de Indonesiërs kozen, je had mensen die weigerde mee te doen en die werden gevangengezet. Dus er is niet maar een eenvoudig beeld. Het is te eenvoudig om maar te zeggen: "Je had Nederland versus Indonesië" - zo simpel is het niet.

00:07:52 Famke van der Meer: Is er ook een persoonlijke reden voor jou dat je zo geïnteresseerd bent in deze relatie van Indonesië en Nederland?

00:07:57 Marilou Schaafsma: Mijn beide halve ooms hebben tegen elkaar gevochten in de dekolonisatieoorlog. Mijn ene halfoom stond aan de Nederlandse kant, die had hier een opleiding gehad tot militair in Nederland. En mijn andere half oom die was op Sumatra blijven wonen en vocht voor het Indonesische leger. En die zijn elkaar midden in het oerwoud van Sumatra tegengekomen, tegenover elkaar gestaan als broers. En dat is natuurlijk heel raar dat je binnen één familie zo verscheurd raakt en zo'n oorlog meemaakt. Dat is binnen één familie al een heel meerzijdig perspectief.

00:08:31 Valentijn Rambonnet: Een lastige geschiedenis dus, over deze oorlog voor onafhankelijkheid van Indonesië om los te komen van Nederland. Er is ook nog veel over onbekend, wat precies waar, wanneer en door wie gebeurde. Op school leer je er dus bijna niets over, maar Femke en Marilou zijn het daar net als Martine niet mee eens. Ze hopen dat ze deze geschiedenis completer in de schoolboeken krijgen. Zoals er ook in het Rijksmuseum meer aandacht voor deze oorlog komt. En dat gaat ze waarschijnlijk nog lukken ook.

00:08:59 Marilou Schaafsma: Het zou natuurlijk ontzettend gaaf zijn om dit onderwerp aan te kaarten bij het Ministerie van Onderwijs. En zij zouden dan ook uitgeverijen van geschiedenisles boeken erbij betrekken zodat we dan samen eigenlijk dit onderwerp zouden kunnen aankaarten.

00:09:12 Famke van der Meer: Want het is nu nog geen vaste stof bij het voortgezet onderwijs. Heeft het Ministerie wel al iets gezegd over deze tentoonstelling? Want de overheid die heeft best wel streng die tijd gecensureerd en gezegd van: "Dit mag niet behandeld worden". Foto's bijvoorbeeld, de vader van mijn oom die heeft er gevochten, die heeft allemaal foto's gemaakt die mocht allemaal niet mee terugkomen. Heeft de overheid een mening over deze tentoonstelling?

00:09:34 Martine Gosselink: Zo ver heb ik nog niet met ze gesproken. Maar ik ben heel benieuwd als je dit zo zegt wat het Ministerie over de tentoonstelling zou willen en kunnen zeggen. En misschien wordt het tijd om eens een keertje te gaan praten in Den Haag.

00:09:47 Marilou Schaafsma: Het lijkt me een goed idee.

00:09:48 Valentijn Rambonnet: Je hoorde Marilou Schaafsma en Famke van der Meer en hoofd geschiedenis Martine Gosselink. Je luisterde naar een speciale aflevering van In het Rijks waarin we samen met scholieren op onderzoek gaan in het Rijksmuseum. Vond je dit een interessante podcast, laat dan een review achter. Dat helpt anderen om deze podcast makkelijker te vinden.