Wie kijkt mij aan? Mary Stuart II

00:00:00 Femke Diercks: Waarschijnlijk is dit gemaakt door iemand die wilde laten zien hoe Oranjegezind ze waren. Nu hangt in alle overheidsgebouwen het staatsieportret van Willem-Alexander en Maxima. Dit is geen staatsieportret. Door een prent, schilderij, beeldje of een bord met hun beeltenis erop in huis te hebben, liet je subtiel zien aan welke kant je stond. Dit was een chique manier om dat te doen, want zo'n beeld maken in aardewerk was niet makkelijk.

00:00:34 Janine Abbring: Mary Stuart II was koningin van Engeland, Schotland en Ierland. Door haar huwelijk met stadhouder Willem III had ze een link met Nederland. Ze is vereeuwigd in Delfts blauw. Ze was dol op dit aardewerk. Wie was deze zeventiende-eeuwse prinses? Waarom moest ze breken met haar vader? Liefdesverdriet, familieverraad. Dit is het verhaal van Mary Stuart II. Mijn naam is Janine Abbring en dit is de podcast In het Rijksmuseum. Wij vertellen bijzondere verhalen over voorwerpen en hun makers. Deze podcastserie gaat over portretten. Wie zijn al die mensen die je aankijken als je door het museum loopt? In deze aflevering hebben we het over het borstbeeld van Mary Stuart. Een Engelse prinses die trouwde met een lid van de Oranjefamilie.

00:01:26 Janine Abbring: In de zomer woonde ze op Paleis Het Loo. Femke Diercks is hoofd toegepaste kunst en weet alles over haar en haar man Willem III. Als je wilt weten hoe het beeldje dat we bespreken eruit ziet, ga dan naar rijksmuseum.nl/podcast. Femke, normaal vraag ik aan conservatoren in deze podcast om het schilderij of object waar we het over hebben te omschrijven. Vandaag ga ik het over een andere boeg gooien.

00:01:55 Femke Diercks: Leuk!

00:01:56 Janine Abbring: Neem ons eens mee terug naar 14 november 1677. Een druilerige, mistige ochtend in Londen. We zijn in Saint James's Palace en we horen gehuil.

00:02:11 Femke Diercks: In haar slaapkamer zit de jonge Mary Stuart. De dochter van de broer van de Engelse koning. Ze staat op het punt om te trouwen met de twaalf jaar oudere stadhouder van de Nederlanden, Willem III.

00:02:26 Janine Abbring: Zij is 15 en hij is 27.

00:02:29 Femke Diercks: Zij zit niet op hem te wachten. Hij is een stijve, astmatische Hollander. Hij heeft een bochel. Hij houdt zich niet aan de laatste mode. In plaats van een mooie pruik draagt hij zijn haar lang. Dat is heel suf in die tijd.

00:02:44 Janine Abbring: Ze zou hem niet de goede kant op hebben geswipet op Tinder?

00:02:49 Femke Diercks: Zeker niet. Zij is geïnteresseerd in leuke, hippe, jonge mannen en dat is hij absoluut niet.

00:02:54 Janine Abbring: Ze is 15 jaar. Het huwelijk vindt plaats in Saint James's Palace.

00:02:59 Femke Diercks: Het huwelijk is een hele kleine ceremonie. Je moet je geen bruiloft zoals die van Kate en William voorstellen. Het is een kleine, intieme ceremonie in haar slaapkamer. Dat klinkt gek, maar aan het hof is de slaapkamer een belangrijke plek, waar de hofhouding bij elkaar komt. Dat is niet gek in die tijd.

00:03:19 Janine Abbring: Wie zijn er nog meer?

00:03:20 Femke Diercks: Haar directe familie, de bisschop en een goede vriend van Willem. In die tijd trouwde je in hofkringen niet omdat je verliefd was. Het was politiek. Voor Willem was Mary heel belangrijk, omdat hij zijn banden met het Engelse hof wilde aanhalen. Willem was in 1671, het Nederlandse rampjaar met de oorlog tegen Frankrijk, stadhouder geworden. Dat is de militair leider van Nederland.

00:03:48 Janine Abbring: De Republiek der Nederlanden.

00:03:50 Femke Diercks: Precies. Hij heeft zijn hele leven strijd geleverd tegen dat katholieke machtsblok van Frankrijk, van Lodewijk XIV. Alles in zijn leven draait om die strijd. Ook zijn huwelijk is in dat kader te plaatsen. Hij wil zorgen dat de Engelsen aan zijn kant blijven staan. Daarom trouwt hij een Engelse prinses. Veel liefde zat daar niet in.

00:04:14 Janine Abbring: What's in it for her?

00:04:15 Femke Diercks: Vrij weinig op dat moment. Daarom huilt ze. Voor haar oom de koning is het wel belangrijk. Hij kan daarmee de protestante macht versterken. Haar oom Karel is protestant en haar vader Jacobus is katholiek. Haar vader beslist niet met wie ze mag trouwen, maar haar oom, de koning. Hij wil de protestante alliantie aanscherpen. Daarom trouwt zij met Willem. Op dat moment is zij politiek gezien redelijk interessant, maar niet superinteressant.

00:05:03 Janine Abbring: Karel is haar oom. Jacobus is haar vader.

00:05:06 Femke Diercks: Als Karel of Jacobus kinderen krijgt, wordt dat kind de troonopvolger, maar dat gebeurt niet.

00:05:11 Janine Abbring: Ze staat er op dat moment nog niet dichtbij. Samenvattend. Zij moet met hem trouwen. Ze is 15, hij is 27. Geen adonis, maar daar zetten we ons even overheen. Ze trouwen in Londen en ze gaat daarna naar Nederland.

00:05:28 Femke Diercks: Ja. Ze hebben eerst nog een ongemakkelijke maand in Engeland, waarin ze elkaar vermijden, terwijl ze al getrouwd zijn. Daarna varen ze uit. De overtocht is onwijs stormachtig. Iedereen staat misselijk en kotsend op het dek. Haar aankomst in Nederland is daardoor ook heel bizar.

00:05:47 Janine Abbring: Die arme vrouw.

00:05:48 Femke Diercks: Een meisje.

00:05:50 Janine Abbring: Ja, 15, trouwen met een engerd en kotsend naar je nieuwe vaderland. Zo meteen meer over Mary's onstuimige leven. Eerst gaan we naar het object in kwestie. In het Rijksmuseum staat een Delfts blauw borstbeeldje van haar. Het is ongeveer 30 centimeter hoog. Niet levensgroot. Het is een portret van Mary Stuart uit de laat zeventiende eeuw. Mary Stuart II, want er is nog een Mary Stuart. Het is ingewikkeld met al die namen.

00:06:21 Femke Diercks: Ik maak het nog ingewikkelder. De moeder van Willem was Mary Stuart I.

00:06:26 Janine Abbring: We hebben het over Mary Stuart II, Maria, want ze ging naar Nederland. Geboren in Londen. We hebben wat over haar ouders en oom gehoord. Weten we wat voor meisje het was?

00:06:38 Femke Diercks: Ze groeide op aan het hof van haar oom. Haar oom had bepaald dat zij protestants zou worden opgevoed en niet katholiek, zoals haar vader. Ze kreeg een typische hofopvoeding, met veel Franse les, dansen en alles wat prinsesjes moesten kunnen. Zo moet je het voor je zien.

00:06:56 Janine Abbring: Een koninklijke familie. Een gegoede opvoeding.

00:06:59 Femke Diercks: Absoluut.

00:07:00 Janine Abbring: Er moest goed getrouwd worden met Willem III. Hij was de stadhouder van de Republiek der Nederlanden.

00:07:10 Femke Diercks: Hij is daar volop mee bezig. Ze komen allebei uit een politiek woelige tijd. Dat heeft een groot effect op beiden. Het geloof speelt een enorme rol in Mary's leven. Ze is heel devoot. Ze is er persoonlijk mee bezig. Ze leest veel en spreekt veel met predikanten. Ook op politiek niveau. Haar vader en haar man hebben een ander geloof dan zij. Het kan niet anders dan dat dat gaat botsen. Dat hangt constant over haar heen.

00:07:51 Janine Abbring: Een soort wolk die meedrijft?

00:07:53 Femke Diercks: Ja. Dan ga je al kotsend van Engeland naar Nederland en zit je daar als 15-jarige. Waar kwam ze terecht in Nederland?

00:08:08 Janine Abbring: Aanvankelijk in de buurt van Den Haag. Het Binnenhof, Paleis Honselersdijk. Dat waren de grote Oranjepaleizen. Daar moet ze als 15-jarige leiding aan de hofhouding geven. Ze mag een aantal Engelse hofdames meenemen, zodat ze zich meer thuis voelt. Aanvankelijk vindt ze het heel heftig. Dat kun je je voorstellen als je als 15-jarige in een land komt waar je de taal niet spreekt, met een man waarvan je niet weet wat je ermee aan moet.

00:08:40 Janine Abbring: Ze moet een thuis maken voor zichzelf.

00:08:42 Femke Diercks: Willem en Mary groeien naar elkaar toe. Ze leren elkaar beter kennen. Dat is buiten de druk en de chaos van het Engelse hof makkelijker. Het Nederlandse hof is een stuk kleiner en dat bevalt haar wel. Al vrij snel zie je dat ze niet meer verdrietig is omdat Willem er is, maar dat ze verdrietiger is, omdat hij er niet is.

00:09:03 Janine Abbring: Ze gaat hem missen?

00:09:04 Femke Diercks: Ja.

00:09:04 Janine Abbring: Wat doet hij dan?

00:09:06 Femke Diercks: Hij is iedere zomer met Lodewijk XIV aan het vechten. Niet letterlijk met zwaarden. Hij voert het leger aan, wat in België en Noord-Frankrijk strijd levert tegen het leger van Lodewijk XIV. Iedere zomer is hij op campagne. In die tijd was het met oorlogen keurig geregeld. Je vocht bij mooi weer in de zomer en in de winter hield iedereen ermee op en ging naar huis.

00:09:32 Janine Abbring: Dan zat je bij het haardvuur?

00:09:33 Femke Diercks: Ja. In de zomer ging je weer verder.

00:09:35 Janine Abbring: Dan moest hij proberen zijn vrouw te bezwangeren?

00:09:39 Femke Diercks: Ja, ook nog. Dat leidt twee keer tot een miskraam. Daarna wordt ze niet meer zwanger. Dat was voor haar persoonlijk een groot verdriet, maar ook politiek bijzonder onhandig. Dat was min of meer je bestaansrecht. Als echtgenote van een stadhouder moet je nageslacht produceren. Dat legt een enorme wissel op haar en haar gemoed.

00:10:03 Janine Abbring: Ze moest die paleizen inrichten. Ze moest een hof bouwen. Wat houdt dat in?

00:10:10 Femke Diercks: Zo'n hof draait erom dat je laat zien dat je belangrijk bent. Dat klinkt flauw, maar daar komt het op neer. Dat doe je door zichtbaar te zijn en door de dingen die je om je heen verzamelt. De Engelsen noemen dat chic conspicuous consumption. Je geeft doelbewust geld uit, om te laten zien dat dat hof er is en er behoort te zijn. Daar is zij mee bezig. Naast de Oranjepaleizen die er al zijn en die ze inrichten, bouwen ze een nieuw paleis, Het Loo. Dat kennen we nog steeds. Dat is een nieuw gebouw, daarom kunnen ze er hun ei in kwijt. Ze zijn allebei geïnteresseerd in architectuur en tuinen.

00:11:03 Janine Abbring: Welke stijl?

00:11:05 Femke Diercks: Dat is heel ironisch. De stijl waarin zij bouwen ligt heel dicht bij die van Lodewijk XIV.

00:11:16 Janine Abbring: Waar Willem iedere zomer de degens mee kruiste.

00:11:18 Femke Diercks: Ja, maar die barokstijl van het hof van Lodewijk XIV is zo invloedrijk in Europa dat Willem en Mary daar niet omheen kunnen. Ze halen de Franse architect Daniel Marot naar Nederland. Hij was Frankrijk uitgeschopt vanwege religie. Ze geven hem al die opdrachten. Hij bouwt in die stijl, maar geeft daar zijn eigen twist aan. Dat komt in Paleis Het Loo op een hele mooie manier tot uiting. Dat zat het dichtst bij wat zij mooi vonden. Met fantastische tuinen, een vleugel voor haar en hem. Ingericht met veel porselein en aardewerk. En dat wordt hun liefdespaleis.

00:12:06 Janine Abbring: Liefdespaleis zelfs?

00:12:09 Femke Diercks: Ja, maar er zit ook een hofkant aan.

00:12:12 Janine Abbring: Het is een politiek huwelijk. Werd het een gelukkig huwelijk?

00:12:17 Femke Diercks: Ik denk dat ze steeds meer naar elkaar toegroeiden. In het begin hadden ze zoiets van wat moet ik met jou? Dat zullen ze waarschijnlijk allebei gedacht hebben. Naarmate het huwelijk vordert en ze elkaar ook op een andere manier nodig hebben, zie je dat dat dichterbij komt. Het is heel lastig om te zeggen, want de hoeveelheid bronnen die we daarover hebben, is beperkt. Niemand heeft ze geïnterviewd. Als hij weer naar het slagveld gaat, reist ze zo ver mogelijk met hem mee, zodat ze zo laat mogelijk afscheid kunnen nemen en dat soort dingen. Dat doe je niet als je toedeledokie denkt.

00:12:53 Janine Abbring: Hij was ook frivool. Dat is nog lief uitgedrukt. Er doen wilde verhalen over hem de ronde dat hij veel vreemd zou gaan.

00:13:02 Femke Diercks: Een reputatie van een koning is altijd ingewikkeld. Er zijn altijd mensen die het goed uitkomt om hem zwart te maken. Dat was met Mary ook zo. Ik vind dat altijd heel ingewikkeld.

00:13:15 Janine Abbring: Er zijn roddels?

00:13:17 Femke Diercks: Er is sprake van een affaire. Dat was zeker niet leuk voor haar. Het was niet dat het in de context van zo'n hof nooit voorkwam. Die reputaties zijn altijd ingewikkeld in die tijd.

00:13:32 Janine Abbring: Hij had eventueel affaires met vrouwen en met mannen. Was hij biseksueel? Als wetenschapper wandel je daar omheen?

00:13:44 Femke Diercks: Daar kunnen we te weinig over zeggen. In de bronnen zie je dat dat huwelijk zeker niet het slechtste was van die Europese hoven. Dat ze op een bepaalde manier ook naar elkaar toegroeien. Dat ze elkaar, zeker met de politieke gebeurtenissen, waar we zo op komen, keihard nodig hebben. Het meest veelzeggende is dat als zij uiteindelijk jong overlijdt, Willem dagenlang bij haar waakt. Hij is heel erg geraakt door haar dood.

00:14:19 Janine Abbring: Wat we met enige zekerheid kunnen zeggen, is dat hij heel veel van haar hield?

00:14:23 Femke Diercks: Ik denk het wel.

00:14:26 Janine Abbring: Zo ingewikkeld. Ik mag lekker speculeren. Jij moet binnen de lijntjes kleuren. Dat begrijp ik. De politieke intriges kennen we. Dat is ook een heerlijk verhaal.

00:14:42 Femke Diercks: Absoluut.

00:14:43 Janine Abbring: In 1685 was Engeland in rep en roer. Vertel.

00:14:49 Femke Diercks: Haar oom Karel gaat dood. Hij geen kinderen gekregen, dus haar vader wordt koning.

00:14:55 Janine Abbring: Jacobus.

00:14:57 Femke Diercks: Dan zitten de Engelsen opeens met een katholieke koning, waar ze niet op zaten te wachten.

00:15:01 Janine Abbring: Ze zijn bang dat hij een katholiek, autocratisch Engeland gaat maken.

00:15:06 Femke Diercks: Precies. Hoe meer maatregelen hij neemt die daarop lijken, hoe zenuwachtiger dat Engelse parlement wordt. Langzamerhand ontstaat het plan om Jacobus over te slaan en het Mary te laten doen.

00:15:24 Janine Abbring: Zij zit protestants te zijn in de Republiek der Nederlanden?

00:15:26 Femke Diercks: Ja. Ze heeft het er naar haar zin en dat is nogal wat. Ze komen heel snel in een situatie terecht dat zij moet kiezen tussen haar vader en haar man. Als ik mijn man steun, wordt mijn vader van de troon gestoten. Als ik mijn vader steun, houd ik mijn man tegen. Het moet een hartverscheurend dilemma zijn geweest.

00:15:52 Janine Abbring: Heeft Jacobus geen kinderen gekregen?

00:15:55 Femke Diercks: Er komt een zoon, maar de vraag is of dat helemaal legitiem is. Het doet er niet toe, want ze willen hem niet. Daar komt het op neer. Ze willen geen katholieke koning in Engeland. Mary lijkt de uitweg te zijn.

00:16:11 Janine Abbring: Dan is zij verscheurd tussen de liefde voor haar vader en haar onwrikbare geloof. Ze was devoot en had die liefde voor haar man. Wat geeft de doorslag?

00:16:23 Femke Diercks: Ik denk het geloof. Als protestant was dat belangrijker en daarom steunt ze Willem. Ze worden uitgenodigd om de macht over te nemen.

00:16:36 Janine Abbring: Het is een coup?

00:16:37 Femke Diercks: Het is een coup, maar met steun van binnenuit. Dat is een groot verschil. Willem kan zeggen dat hij wordt gevraagd om dit te doen. Daarmee kan het parlement zeggen dat hij regeert bij de gratie dat zij dat hebben gevraagd. Er vindt een machtsverschuiving plaats. Het is geen autocratische koning meer, want het parlement heeft hem gevraagd om te komen. Dat is een hele andere verhouding. Als stadhouder kende Willem dat al een beetje, want dat had hij met de staten in Nederland ook.

00:17:13 Janine Abbring: Hoe is dan die machtsverhouding tussen die twee? Zij wordt de koningin.

00:17:17 Femke Diercks: Dat is belangrijk in hun huwelijk. Zij is degene die de troon overneemt en dat vond William een dingetje. Zij geeft aan dat ze de troonopvolger is, maar als goede protestante vrouw gehoorzaam aan haar man. Ze wil dat hij het doet. Hij is blij, want dan hoeft hij geen tweede viool te spelen. Daar zat hij niet op te wachten. Gek genoeg wordt het huwelijk beter op het moment dat zij dat naar elkaar uitspreken. Dat was voor beiden belangrijk. Zij had de overtuiging dat de politiek niet haar rol als vrouw was. Als Willem later weer aan het vechten is op het continent en zij in Engeland zit in de zomer, eist ze wel degelijk een politieke rol op.

00:18:24 Janine Abbring: Meer en meer.

00:18:26 Femke Diercks: Aan de ene kant is dat propaganda. Ze wil laten zien dat ze een goede protestante vrouw is, maar ik denk dat daar ook een stuk overtuiging in zat. Voor Willem is het heel belangrijk, omdat hij daarmee geen gezichtsverlies lijdt. Uiteindelijk worden ze samen gekroond. Ze worden koning en koningin van Engeland.

00:18:46 Janine Abbring: Het is de The Glorious Revolution.

00:18:48 Femke Diercks: Ja. Glorious betekent dat het zonder veel bloedvergieten gaat. Behalve als je het aan de Schotten en de Ieren vraagt. Die kijken daar iets anders tegenaan, want daar wordt wel degelijk heel heftig gevochten.

00:19:02 Janine Abbring: De Semi Glorious Revolution.

00:19:04 Femke Diercks: De Semi Gloriuos Revolution.

00:19:05 Janine Abbring: Wat gebeurt er met Jacobus?

00:19:06 Femke Diercks: Die probeert nog één keer aan de macht te komen en wordt dan definitief Engeland uitgegooid. Hij krijgt van Lodewijk XIV ergens een klein paleisje en moet het daar uitzoeken.

00:19:17 Janine Abbring: Zijn Willem en Mary vanaf nu in Engeland? In Nederland heeft hij ook nog een baantje.

00:19:22 Femke Diercks: Hij heeft ook nog een baantje in Nederland en hij was nog aan het vechten. Dat gaat allemaal door. Ze regeren samen over Engeland, Ierland en Schotland. Hij regeert ook over de Republiek en vecht als militair met Lodewijk. In de jaren negentig komt er een einde aan die oorlog. In de winter zijn ze in Engeland zijn en in de zomer gaat hij via Nederland naar het front. Daarna komt hij weer terug. In de tussentijd moet zij steeds meer die politieke rol pakken.

00:19:51 Janine Abbring: Wat houdt dat in voor haar?

00:19:54 Femke Diercks: Veel geadviseerd worden door politieke partijen en het parlement, die bij haar verhaal komen halen. Zij moet daarin middelen. Aanvankelijk vindt ze dat niets, maar daar groeit ze in.

00:20:10 Janine Abbring: Daar zit weer dat dilemma. Als vrome vrouw moet zij ondergeschikt zijn aan haar man en hoort ze zich niet bezig te houden met politiek. Ondertussen vindt ze het misschien stiekem leuk en merkt ze dat ze er goed in is.

00:20:26 Femke Diercks: Dat is lastig. Ze schreef dat ze het allemaal heel ingewikkeld vond en niet wilde. Dat is ook weer een stukje propaganda, want dat laat zien dat zij heel verantwoordelijk en ingetogen waren.

00:20:42 Janine Abbring: Beeldvorming.

00:20:43 Femke Diercks: Precies, dat hoorde bij hun reputatie. Daarom moet je wat zij geschreven heeft met een klein korreltje zout nemen. Ik hoop dat ze daar een beetje van genoten heeft, maar dat weten we niet zeker. Dat heeft ze niet opgeschreven.

00:21:05 Janine Abbring: Terug naar die 30 centimeter hoge buste, waar het allemaal mee begon en waar de podcast om draait. Kun je het omschrijven?

00:21:14 Femke Diercks: Ja, zeker. We kijken naar een buste. Je ziet haar vanaf de schouders. Het houdt op bij de bovenarmen. We kijken naar een portret van een modieuze vrouw die een klein beetje van ons wegkijkt. Haar hoofd staat een beetje schuin. Ze draagt haar haar volgens de laatste mode, van achteren opgestoken met krullen vooraan en twee plukken met een krul die eruit hangen. Ze heeft een jurk aan met een grote broche met diamanten.

00:21:44 Janine Abbring: Kruisje om haar nek.

00:21:46 Femke Diercks: Een parelsnoer met een kruisje om haar nek.

00:21:48 Janine Abbring: Het is wit en blauw.

00:21:50 Femke Diercks: Het is wit en blauw. Haar haren zijn blauw en haar jurk is blauw, maar de rest van haar huid is wit met een tikje blauw erdoorheen. Dat ontstond in het maakproces. Je ziet dat het bedoeld is om ergens op te staan. Op een schouw waarschijnlijk. Aan de achterkant zie je hoe het wordt vastgehouden met een groot stuk aardewerk in het midden, wat het gewicht moet dragen van de kop en romp.

00:22:17 Janine Abbring: Haar hoofd is nog wel afgewerkt. Haar kapsel kun je aan de achterkant bewonderen, maar alles daaronder is plat.

00:22:24 Femke Diercks: Dat is plat en wit. Je ziet duidelijk dat het een steuntje is en dat het niet de bedoeling is dat je dat ziet.

00:22:30 Janine Abbring: Het staat op een kolommetje. Het moet tegen de muur staan, want anders zag je de relatief lelijke achterkant.

00:22:36 Femke Diercks: Exact.

00:22:36 Janine Abbring: Het is Delfts blauw.

00:22:38 Femke Diercks: Ja, Delfts aardewerk.

00:22:39 Janine Abbring: Delfts aardewerk?

00:22:40 Femke Diercks: Ja, klopt. Dat is heel toepasselijk, want Mary werd een ambassadeur voor Delfts aardewerk. Er was in Engeland, maar ook zeker in Nederland, al een traditie van het verzamelen van Chinees porselein. Daar voegt zij het Delfts aan toe. Dat had als voordeel dat het lokaal gemaakt werd. Het andere voordeel was dat je het precies in de vormen kon laten maken die je nodig had. Dat was met dat Chinees porselein met dat heen en weer varen ingewikkeld. Grote bloemhouders, piramides met allemaal tuiten erin voor bloemen, werd helemaal haar ding.

00:23:26 Janine Abbring: Daar hebben we eerder een podcastaflevering over gemaakt. Toen vertelde je dat Aziatisch porselein ongelooflijk populair was. Delfts aardewerk was een soort kopie. Dat zouden we nu een dupe noemen.

00:23:42 Femke Diercks: Zij kon in die grote vazen zowel haar liefde voor dat verzamelen van het blauw wit, als haar liefde voor tuinen en bloemen kwijt. Want vervolgens werden er natuurlijk allemaal prachtige bloemen ingestoken.

00:23:57 Janine Abbring: Zij had een enorme verzameling.

00:24:01 Femke Diercks: Ze heeft een grote verzameling porselein, maar ook aardewerk. Zij populariseert dat enorm. Al die hovelingen die ze om zich heen verzameld heeft, gaan ook huizen inrichten en die gaan dat allemaal bestellen. Dus zij polariseert dat heel erg.

00:24:21 Janine Abbring: Ze is een rage gestart.

00:24:22 Femke Diercks: Ja. In die zin is het heel toepasselijk om haar in aardewerk voor ons te zien.

00:24:29 Janine Abbring: Stond dit in een van hun paleizen? Want er is ook zo'n zelfde soort beeldje van Willem.

00:24:34 Femke Diercks: Klopt. Dit stond niet bij hen thuis. Waarschijnlijk is dit gemaakt door iemand die wilde laten zien hoe Oranjegezind ze waren. Nu heb je in alle overheidsgebouwen het staatsieportret van Willem-Alexander en Maxima hangen. Dit is geen staatsieportret. Door een prent, schilderij, beeldje of een bord met hun beeltenis erop in huis te hebben, liet je op subtiele wijze zien aan welke kant je stond. Dit was een chique manier om dat te doen, want zo'n beeld maken in aardewerk was helemaal niet makkelijk. Sterker nog, het was supermoeilijk. Je kan zien dat haar gezicht een beetje pasty is.

00:25:16 Janine Abbring: Een beetje degig?

00:25:21 Femke Diercks: Ja, een beetje degig en een beetje lomp. Dat heeft niet met haar gezicht te maken, maar vooral met de manier waarop het gemaakt wordt.

00:25:30 Janine Abbring: De beperking van het materiaal, bedoel je?

00:25:31 Femke Diercks: Ja, dat zie je daar heel sterk in terug. Bij aardewerk, maak je eerst klei en dan gaat er een laag glazuur overheen. De definitie die je aanbrengt in de klei verdwijnt onder die laag glazuur. Dan is het heel moeilijk om goed te modelleren. Veel moeilijker dan als het een beeld was geweest.

00:25:53 Janine Abbring: Dat zie je vooral bij de lippen.

00:25:55 Femke Diercks: Ja en de neus. Dat is een beetje volgelopen. Bij de ogen hebben ze dat een beetje kunnen wegwerken door eroverheen te schilderen, waardoor die redelijk goed uitkomen. Het is geen handig materiaal om een portret in te maken. Juist omdat zij zo'n voorliefde had voor dat aardewerk, is het ook heel mooi.

00:26:15 Janine Abbring: Je bent je bewust van het feit dat we haar niet te veel zelf moeten inkleuren. We hebben het er nu over dat haar ogen zijn ingeschilderd. Dat is grappig.

00:26:21 Femke Diercks: Dat is mooi.

00:26:24 Janine Abbring: Jij baseert je op bronnen als je dingen vertelt, maar als we naar dat beeldje kijken en haar woelige leven, hoe kunnen we haar leven dan recht doen? Hoe kijk je naar haar?

00:26:35 Femke Diercks: Het is zo'n belangrijk politiek moment geweest. In Nederland weten we er relatief weinig van en in Engeland al helemaal niet. In Engeland wordt dit op school helemaal overgeslagen. Het is toch een beetje ongemakkelijk dat er geen Engelse koning op de Engelse troon zat. De laatste jaren komt er meer aandacht voor haar. Politiek, maar ook cultureel. Ik hoop dat we haar langzaam kunnen neerzetten als meer dan de vrouw van. Ze worden altijd in één adem met elkaar genoemd, Willem en Mary. Dat is aan de ene kant terecht, maar zij heeft heel veel opgegeven voor de stabiliteit van Europa. Ik hoop dat we dat wat meer zien. Ze overlijdt heel jong. Ze is nog maar 32 jaar. Ze krijgt pokken. Dat was een besmettelijke ziekte die heel veel voorkwam.

00:27:37 Femke Diercks: Willem had allebei zijn ouders al aan pokken verloren, maar gaat toch dagenlang bij haar waken. Ik ben niet zo lang geleden in de kamer in Kensington Palace geweest waar ze overleed. Dat is nu een soort opslaghok. Toch was dat heel ontroerend om daar te zijn. Het was een historische sensatie om daar te staan op die plek waar zij is overleden en hij bij haar bed zat te waken. Er zijn plannen om die zaal tijdelijk voor een tentoonstelling open te maken. Ik hoop heel erg dat ze dat gaan doen, om de plek waar zij overleed, de plek waar zij voor het laatst is geweest, te eren. Niet als opslaghok, maar als plek waar je als publiek kan komen.

00:28:27 Janine Abbring: Dit was aflevering 14 in de serie Wie kijkt mij aan van In het Rijksmuseum. De volgende keer maken we kennis met een trots zeventiende-eeuwse bakkersechtpaar uit Leiden, geschilderd door Jan Steen. Wil je meer inspiratie, meer kunst, meer Rijksmuseum? Word dan vandaag nog vriend! Ga naar rijksmuseum.nl/vrienden en ontdek de voordelen.