Wie kijkt mij aan? Hortense de Beauharnais

00:00:00 Mayken Jonkman: Toen ze het hoorde, dacht ze: oh, mijn god, dan moet ik naar dat mistige dampige land met zijn dikke burgemeesters. Ze was echt heel erg negatief erover. maar het grappige is: eenmaal aangekomen - vroeg 1806 - en al rijdend door het land realiseerde ze zich dat het echt best heel mooi was. Ze was heel erg onder de indruk van de groene uitgestrektheid en van heel veel water en de weerspiegelingen, maar ook van het ontzettend enthousiaste onthaal dat de Nederlanders haar gaven.

00:00:33 Janine Abbring: We zien een jonge vrouw. In de 20 is ze. Ze heeft blozende wangen, goed gekapte bruine krullen met daarin een rijk gedecoreerde tiara. Ze draagt een jurk met diep decolleté. We kijken in de ogen van Hortense de Beauharnais, stiefdochter van Napoleon Bonaparte en de eerste koningin van Nederland. Hoe bewaarde zij haar identiteit en levenslust in het keurslijf van een koningin en in een leven vol tragedie? Mijn naam is Janine Abbring en dit is In het Rijksmuseum, de podcast van het Rijksmuseum, waarin we bijzondere verhalen vertellen over voorwerpen en hun makers. Verdeeld over vier verdiepingen en 80 zalen zie je in het Rijksmuseum meer dan 8.000 voorwerpen. Deze serie gaat over portretten. Wie zijn al die mensen die je aankijken als je door het museum loopt?

00:01:29 Janine Abbring: In deze aflevering leren we Hortense de Beauharnais kennen. Mayken Jonkman, conservator schilderijen 19de eeuw, vertelt ons over haar portret, maar voor we beginnen: wil je weten hoe het portret dat we bespreken eruitziet, ga dan naar rijksmuseum.nl/podcast. Ik begin deze podcast steeds met de voor de hand liggende vraag: wie kijkt ons aan?

00:01:51 Mayken Jonkman: Zij kijkt ons aan. Dat is Hortense de Beauharnais, getrouwd met Lodewijk Bonaparte. Zij was de eerste koningin van Nederland. Ze is geboren in 1783 en ze heeft een ongelooflijk spannend leven achter de rug. Als je kijkt naar het schilderij waar we het over hebben, zie je een ontzettend mooie jonge vrouw met hele mooie blauwe ogen en krulletjes in haar haren. Ze is gekleed in de laatste mode. Dat betekende echt zo'n empirekostuum, zoals dat dan heet. Je hebt een heel laag decolleté en dan vaak met een onderjurk. Dat is dan van een hele dunne, soepele stof.

00:02:33 Janine Abbring: Hoe noemde je dat? Wat voor jurk?

00:02:34 Mayken Jonkman: Empire.

00:02:34 Janine Abbring: Oh, empire.

00:02:34 Mayken Jonkman: Ze is Française van geboorte. Vandaar dat ik het op z'n Frans uitspreek. Wat mij vooral opvalt, is de ongelooflijk vriendelijke blik in haar ogen. Zo hoort het ook. Als je leest over wat voor persoon ze was, zie je dat ze heel levenslustig en ontzettend sociaal en ontzettend vriendelijk was. Ik ga je zo meteen beschrijven hoe de hele geschiedenis van haar familie in elkaar zit.

00:03:05 Janine Abbring: Wat je net al zei: dat roept al zoveel vragen op bij mij, maar ook bij de luisteraar natuurlijk.

00:03:09 Mayken Jonkman: Dat zal wel.

00:03:11 Janine Abbring: Om te beginnen bij de term de eerste koningin van Nederland. Dan denk ik meteen: ligt het aan mij? Waarom ken ik haar niet?

00:03:19 Mayken Jonkman: Dat is een goede vraag. Het heeft ook heel erg te maken met het feit dat wij in Nederland uitgaan van de familie van Oranje, die vanaf Willem de Zwijger op een of andere manier altijd min of meer leidinggaf aan ons land, maar je hebt een periode gehad dat wij onderdeel waren van het Franse Rijk en daar komt Hortense in beeld. Dit is een klein stukje geschiedenis.

00:03:42 Janine Abbring: Maar superinteressante geschiedenis, want iedereen denkt natuurlijk bij de naam Bonaparte ook meteen aan Napoleon.

00:03:47 Mayken Jonkman: Ja. Zij was de stiefdochter van Napoleon Bonaparte. Napoleon was getrouwd met Joséphine de Beauharnais. Zij was in eerste instantie getrouwd met Alexandre de Beauharnais.

00:03:57 Janine Abbring: Napoleon was haar tweede man. 00:03:59 Mayken Jonkman: Napoleon was haar tweede man. Met deze de Beauharnais kreeg ze twee kinderen: Alexandre en Hortense. Dan komt de Franse Revolutie, 1789. Voor de adel in Frankrijk wordt dit natuurlijk een hele lastige periode. Mensen moesten vluchten dan wel kwamen onder de guillotine terecht. Dat gebeurde met Alexandre de Beauharnais. In 1794 verliest hij zijn hoofd. Zijn echtgenote Joséphine - de moeder van Hortense - wordt opgesloten. Dan komt er een rustigere periode en dan ontmoet ze generaal Napoleon Bonaparte.

00:04:33 Janine Abbring: Maar ze heeft nog een tijdje in de gevangenis gezeten.

00:04:35 Mayken Jonkman: Ja. De kinderen hoefden niet de gevangenis in. Zij werden verzorgd door een bevriend echtpaar, maar het was een enorm lastige, gevaarlijke periode voor hen.

00:04:44Janine Abbring: Dit alles natuurlijk in het kader van de Revolutie en het omvergooien van de elite.

00:04:51 Mayken Jonkman: Even voor het begrip: in Nederland had je de orangisten, de mensen die de familie van Oranje ondersteunden. Dat was stadhouder Willem V. Tegelijkertijd was er ook een hele groep mensen die graag meer gelijkheid wilden, - dat waren de patriotten - die in opstand kwamen tegen de Oranjes. Zij moesten op een gegeven moment vluchten. Daarin kwamen de Fransen in 1795 de patriotten te hulp. Aan alle kanten hadden we in Nederland een hele onrustige periode en ook onze eigen revolutie.

00:05:19 Janine Abbring: Dat was het hele liberté, égalité-verhaal.

00:05:21 Mayken Jonkman: Dat is allemaal veel gelijkmatiger verlopen, maar met als gevolg dat de Oranjes uiteindelijk moesten vluchten. In 1795 waren we onder toezicht van de Fransen. Dan komt Napoleon, eerst als generaal. Op een gegeven moment voert hij een staatsgreep uit en komt daarmee aan de macht in Frankrijk, eerst als eerste consul. Dan kun je nog soort van zeggen dat hij verkozen is, maar dan heel erg onder dwang. Dan zegt hij op een gegeven moment: ik word keizer.

00:05:59 Janine Abbring: Hij heeft zichzelf uitgeroepen tot keizer. Dat is natuurlijk een fantastische move, maar we hebben het over zijn stiefdochter.

00:06:07 Mayken Jonkman: Terug naar Hortense. Napoleon trouwt met Joséphine en er is echt oprechte genegenheid. Dat zie je.

00:06:14 Janine Abbring: Dat is dat verhaal dat we kennen, dat zij zijn grote liefde was.

00:06:18 Mayken Jonkman: Ja, als we het over Joséphine hebben, maar ook richting zijn stiefkinderen was hij echt oprecht betrokken en bezorgd en zorgde hij ook heel erg voor hen. Hortense groeit op, gaat naar een school in de buurt en leert daar de dingen die je leert als meisje van goeden huize.

00:06:37 Janine Abbring: In de buurt van Parijs dan.

00:06:39 Mayken Jonkman: In de buurt van Parijs. Ze leert dansen, pianospelen, tekenen, echt van die verworvenheden en allerlei sociale vaardigheden, zo je wil. Ze is enorm getalenteerd als musicus, maar ook als aquarellist. Ze is daar echt ontzettend goed in. Ze oefent heel erg veel en wordt heel erg goed. Ze schrijft haar eigen liederen, romances. Dat moet je een beetje vergelijken - vermoed ik - met iets als wat Adèle vandaag de dag zingt. Iets in die richting.

00:07:10 Janine Abbring: Make you feel my love. Dat idee.

00:07:14 Mayken Jonkman: Bij wijze van spreken. Het grappige is dat die romances door heel Frankrijk verspreid worden. Heel veel mensen spelen ze ook op de piano en zingen ze in de avonden.

00:07:26 Janine Abbring: Die muziekstukken die zij heeft geschreven.

00:07:28 Mayken Jonkman: Ja.

00:07:28 Janine Abbring: We gaan straks naar iets luisteren, maar ik wil nog even terug naar de Nederlandse connectie, want stiefvader Napoleon heeft - zoals ik jou zo hoor - het beste met haar voor, maar hij duwt haar wél een zeker huwelijk in.

00:07:41 Mayken Jonkman: Het is de situatie die je wederom hebt als meisje van goeden huize. Als meisje ben je degene die ervoor zorgt dat je met een huwelijk bepaalde politieke of zakelijke banden onderstreept of creëert.

00:07:58 Janine Abbring: Je familieplicht is gelijk aan een politieke plicht.

00:08:02 Mayken Jonkman: Precies dat. Napoleon en Joséphine kregen geen kinderen, om wat voor reden dan ook. Het lukte niet. Napoleon maakte zich zorgen daarover, zeker toen hij plannen had om keizer te worden. Hij had geen opvolger. Joséphine was heel erg bang dat Napoleon op een gegeven moment zou zeggen: ik laat me van je scheiden, om een vrouw te trouwen met wie hij wél kinderen zou kunnen krijgen.

00:08:28 Janine Abbring: Dat heeft hij uiteindelijk ook gedaan, toch?

00:08:28 Mayken Jonkman: Uiteindelijk, maar dat is pas later. Haar idee - en dat heeft ze Napoleon ingefluisterd - was: als Hortense nu trouwt met jouw jongere broer Lodewijk, dan kunnen wij hun kinderen adopteren en dat kunnen dan jouw troonopvolgers zijn, want dan heb je zowel de bloedband van Joséphine als van Bonaparte, met als gevolg dat je feitelijk kinderen hebt die heel nauw verbonden zijn aan hun huwelijk. Dat vond Napoleon een ontzettend goed idee. Beiden - zowel Lodewijk als Hortense - hebben heel erg tegengestribbeld, maar op een gegeven moment kregen ze min of meer het bevel om dat huwelijk te sluiten.

00:09:08 Janine Abbring: Ze vonden elkaar niet bijster aantrekkelijk, begrijp ik.

00:09:11 Mayken Jonkman: Nee. Ik zei net al dat Hortense enorm levenslustig en ook getalenteerd was, vaak dansvoorstellingen opvoerde aan het hof, allerlei bals organiseerde. Ze was echt het stralend middelpunt van dat hof. Lodewijk daarentegen was toch een wat serieuzere jongeman. Hij had allerlei kwalen en daarmee ook heel veel pijn en was echt een teruggetrokken, toch wat sombere en - zoals beschreven wordt - aan stemmingswisselingen lijdende jongeman. Je hoort het al. De combinatie was niet ideaal. Eenmaal getrouwd ontwikkelde hij ook heel snel een enorme jaloezie en achterdocht. Hij was voortdurend bang dat zij allerlei minnaars erop nahield.

00:09:55 Janine Abbring: Hij was ook nog heel onsympathiek, zo te horen. Dat mag jij natuurlijk niet zo zeggen. Ik concludeer dat hij onsympathiek was.

00:09:59 Mayken Jonkman: Ik heb een beetje medelijden, want in die relatie was het heel erg lastig. Ik ga zo meteen daarop terugkomen. Hij was echt best een goede koning voor Nederland. Hij heeft echt heel veel voor elkaar gekregen. Dit is echt dubbel, maar in die relatie zou ik heel veel moeite met hem hebben gehad als ik Hortense was geweest, en dat had ze ook.

00:10:25 Janine Abbring: Dan zitten we inmiddels in 1802, lees ik hier even op mijn briefje. Er was de opdracht om te trouwen met die broer van Napoleon. Lodewijk werd koning van Nederland en daarmee werd zij de koningin. Wat vond ze überhaupt van Nederland? Dan kom je uit Parijs.

00:10:39 Mayken Jonkman: Ze trouwen in 1802. Napoleon wordt vlak daarna keizer, in 1804. Wat hij doet, is aan zijn familieleden allerlei tronen geven. Als die dan voor jouw uitgestrekte gronden en gebieden zorgt, hou je het heel erg in één hand. Hij kon het zelf niet. Daarmee geeft hij het aan zijn familieleden.

00:11:01 Janine Abbring: Om de dynastie veilig te stellen natuurlijk.

00:11:02 Mayken Jonkman: Het is bijna een soort managementteam, zou je kunnen zeggen. Het is het managementteam van de familie Bonaparte, waar hij aan het hoofd staat. In 1804 kroont Napoleon zichzelf tot keizer. Dan geeft hij aan zijn familie die verschillende gebieden. Lodewijk wordt koning van Nederland en Hortense daarmee koningin van Nederland.

00:11:24 Janine Abbring: Even een andere vraag tussendoor. Hoe belangrijk was Nederland? Hoe groot was Nederland? Was dat zoiets van: hier heb jij dat suffige kleine landje of was Nederland toen ook al best groot? Stelden we iets voor?

00:11:36 Mayken Jonkman: Jazeker, omdat er al heel veel handel werd gedreven. Tegelijkertijd was de expansiedrift van Napoleon een hele lastige, omdat bij die bezetting van Frankrijk in Nederland allerlei blokkades werden opgeworpen met een van de belangrijkste handelspartners van Nederland, namelijk Groot-Brittannië. Voor de Nederlanders was die oorlog absoluut niet fijn. Er was echt best een redelijk economische malaise. Desondanks zorgde die handel op dat moment nog voor een relatief welvarend land. Nederland was voor Napoleon heel erg belangrijk. Hij dacht door Lodewijk daar op de troon te zetten beter grip te krijgen op Nederland, maar hij deed dat ook met het idee: dat is mooi, dan kan Nederland allerlei geld ophoesten, zodat mijn leger daarmee betaald kan worden. Dat was de gedachte van Napoleon.

00:12:28 Janine Abbring: Een soort spaarvarkentje daar in het noorden.

00:12:31 Mayken Jonkman: Ja. Het is zo dat Lodewijk al heel snel zoiets had van: het is leuk en aardig met jouw ideeën over dat wij in Nederland dan aan Frankrijk kunnen betalen, maar hij nam zijn taak heel serieus. Hij zei: ik ben er voor Nederland. Ik ben er niet voor Frankrijk. Ik ben er voor Nederland. Hij leerde daarmee ook de taal. Er is de befaamde uitspraak: ik ben uw konijn. Hij probeerde in zijn eerste toespraak te zeggen: ik ben uw koning. Dat soort dingen, maar hij probeerde echt heel erg. Hij zorgde ervoor dat Nederland echt de 19de eeuw in werd getrokken.

00:13:03 Janine Abbring: Hij had het beste voor met Nederland. Dat is wat je wil zeggen, maar Hortense moest van Parijs - waar ze kon doen wat ze wilde; zo klonk het een beetje - naar Nederland. Waar kwam ze terecht?

00:13:16 Mayken Jonkman: Toen ze het hoorde, dacht ze: oh, mijn god, dan moet ik naar dat mistige dampige land met zijn dikke burgemeesters.

00:13:30 Janine Abbring: Oh, mon dieu.

00:13:30 Mayken Jonkman: Waarschijnlijk. Ze was echt heel erg negatief erover, maar het grappige is: eenmaal aangekomen - vroeg 1806 - en al rijdend door het land realiseerde ze zich dat het echt best heel mooi was. Ze was heel erg onder de indruk van de groene uitgestrektheid en van heel veel water en de weerspiegelingen, maar ook van het ontzettend enthousiaste onthaal dat de Nederlanders haar gaven. Men was ten eerste echt heel erg enthousiast dat ze er was en ten tweede was zij heel erg onder de indruk van hoe aardig de mensen waren.

00:14:04 Janine Abbring: Hoe richtte ze haar leven in? Hoe zag dat eruit?

00:14:07 Mayken Jonkman: Het grappige is: feitelijk heeft ze niet zoveel tijd in Nederland doorgebracht. Allereerst komen ze in 1806 aan, maar na een maand gaan ze al naar Duitsland om te kuren voor die pijnen die Lodewijk heeft.

00:14:24 Janine Abbring: Hij liep ook mank, las ik.

00:14:25 Mayken Jonkman: Hij liep mank en hij was verlamd aan één arm. Hij had echt heel erg veel pijn. Die kuren hielpen hem dan. Hij ging echt naar de baden. Ze gingen naar Duitsland. Vervolgens viel keizer Napoleon Bonaparte Duitsland binnen en hij vroeg Hortense om haar moeder in Mainz - ook in Duitsland - gezelschap te houden. Ze kwam pas een jaar later terug in Nederland. Dat was in 1807. Ze hadden ondertussen twee kinderen, twee zonen.

00:14:53 Janine Abbring: Dat nog wél. Dat was nog gelukt.

00:14:54 Mayken Jonkman: Ja. In het begin was het ook echt een aantrekken en afstoten. Het was ingewikkeld, maar er waren echt momenten dat er oprecht genegenheid was. Ze hadden twee zonen. Het verdrietige is dat de oudste zoon aan kroep overlijdt in Den Haag, een paar maanden nadat ze terug is. Daar is ze zo ontzettend van ondersteboven dat ze uiteindelijk naar Parijs terugreist. Dat is in 1807.

00:15:26 Janine Abbring: Om aan dat verdriet te ontsnappen? Dat weten we natuurlijk niet. Ik vul altijd zoveel in bij dit soort dingen.

00:15:31 Mayken Jonkman: Het zal vast niet alleen zijn geweest om aan het verdriet te ontsnappen. Die zoon overlijdt en wat ik ervan, als ik het me goed herinner, uit haar memoires heb gelezen, had haar zoon astma en had ze al een paar keer aan Lodewijk gezegd: kunnen we een paleis vinden waar het niet zo vochtig is? Het zou kunnen - en ik vul nu ook aan - dat ze gezegd heeft: ik heb toch...

00:15:54 Janine Abbring: Van de Lage Landen weer.

00:15:57 Mayken Jonkman: Dat ze daar de schuld neerlegt. Wat het dan ook is, ze gaat terug naar Parijs. Daar verblijft ze dan tot min of meer 1810. Ze is pas in 1810 terug. In de loop van 1810 verliest Lodewijk de troon, omdat Napoleon vindt dat hij veel te eigenzinnig handelt.

00:16:16 Janine Abbring: Omdat hij veel te pro Nederlands is, als ik het goed begrijp.

00:16:20 Mayken Jonkman: Precies. Omdat hij veel te pro Nederlands is. Vervolgens heeft ze echt haar best gedaan. Ze koopt Nederlands. Ze investeert Nederlands. Ze organiseert ook van alles aan het Nederlandse hof. Ook hier weer is ze al heel snel dat stralende middelpunt en die achterdocht van Lodewijk zegt: ik wil niet dat je zo op de voorgrond treedt.

00:16:41 Janine Abbring: Hij probeert haar klein te houden.

00:16:42 Mayken Jonkman: Ja. Ik weet niet of iedereen The Crown heeft gezien, maar ik zag een zekere overeenkomst tussen Charles en Diana en hier Lodewijk en Hortense.

00:16:52 Janine Abbring: Hij heeft natuurlijk een koninklijke plicht. Welke ruimte mag je dan innemen? Dat is natuurlijk sowieso voor vrouwen in die tijd zo'n centrale vraag. Welke ruimte mag ik innemen, en al helemaal daar? Als je man dan ook nog een jaloerse ziekelijke kerel is.

00:17:09 Mayken Jonkman: Dat maakt het voor haar echt enorm lastig. Oké, in hoeverre was ze koningin van Nederland? Ja, in naam. In daad misschien toch wat minder, maar ze heeft wél een zekere affectie voor Nederland opgevat en ze heeft binnen de ruimte die ze gekregen heeft, geprobeerd om daar gehoor aan te geven.

00:17:29 Janine Abbring: Om dat zo goed mogelijk te doen. Je zei net dat Lodewijk haar probeerde klein te houden, maar op wat voor manier deed hij dat dan? Hoe uitte zich dat?

00:17:37 Mayken Jonkman: Dat is echt bijna letterlijk. We zitten nu in Utrecht.

00:17:40 Janine Abbring: Je bedoelt wij tweeën in deze studio. Wij zitten in Utrecht.

00:17:44 Mayken Jonkman: We zitten in Utrecht. Het is zo leuk. Onderweg hiernaartoe liep ik langs de Drift en de Wittevrouwenstraat. Dat is het paleis waar ze neerstreken in Utrecht toen ze hier op een gegeven moment kwamen wonen. Ze hadden verschillende plekken: Den Haag en Amsterdam, op een gegeven moment ook het paleis op de Dam. Lodewijk regelde voor haar dat ze dan vertrekken had die echt helemaal in een hoekje weggestopt waren, waarbij hij een lijfwacht voor de deur zette. Ook de toegang voor de dienstbodes naar haar vertrekken toe metselde hij dicht, zodat er maar één ingang en uitgang van haar kamer was. Dat is natuurlijk echt fysiek letterlijk klein houden. Ze kon geen kant op en was heel veel in die vertrekken te vinden, omdat het voor haar moeilijk was om daaruit te komen.

00:18:33 Janine Abbring: Ze werd letterlijk weggestopt.

00:18:34 Mayken Jonkman: Echt fysiek ook op plekken dat ze in een hoekje van al die ruimtes werd gestopt door haar man, dat er een lijfwacht voor de deur stond, dat de ingang voor dienstbodes naar haar vertrekken dichtgemetseld werd. Ze werd bijna echt weggestopt. Dat is echt heel lastig voor haar geweest. In 1810 zegt Napoleon: nu is het klaar.

00:19:00 Janine Abbring: Chop job, Lodewijk. Leuk geweest?

00:19:02 Mayken Jonkman: Het wordt een vazalstaat, een onderdeel van het Franse Rijk. Je bent niet meer koning van Nederland. Vijf jaar later verliest Napoleon Bonaparte in Waterloo van de geallieerden en worden ze letterlijk verbannen. Na vele omzwervingen strijkt Hortense neer in Zwitserland, in een huis dat Arenenberg heet, vlakbij het Meer van Konstanz. Dat is pas het moment dat ze zeggenschap krijgt over haar eigen leven. Ze creëert daar een omgeving. Ze heeft ondertussen nog een derde zoon van Lodewijk gekregen en een minnaar.

00:19:40 Janine Abbring: Dat is ook altijd goed voor de gemoedstoestand.

00:19:44 Mayken Jonkman: Je zou het ook kunnen zien als: ik neem nu mijn leven in eigen handen en ik kan mijn eigen keuzes maken en ik heb de vrijheid om dat te doen. Het uit zich misschien niet in grootse daden, maar juist in dat aspect van een minnaar en dan vervolgens Arenenberg. Daar creëert ze ook een plek waar mensen naartoe komen: kunstenaars, schrijvers, grote namen. De Nederlandse kunstenaar Ary Scheffer bijvoorbeeld, die in Frankrijk op dat moment echt heel erg beroemd is, komt een zomer naar Arenenberg. Echt de meest mooie olieverfschetsjes zijn daarvan overgebleven, van hoe het gezelschap op een terras zit, waarbij Hortense echt centraal wordt gesteld.

00:20:28 Janine Abbring: Ze kon eindelijk tot bloei komen, als ik je zo beluister.

00:20:31 Mayken Jonkman: Precies.

00:20:31 Janine Abbring: Even over die muziek. Daar zijn we net een beetje langsgelopen, maar niet echt ingedoken. Je vertelde dat ze goed kon pianospelen. Ze kon - las ik - ook goed zingen, maar ze componeerde ook stukken.

00:20:47 Mayken Jonkman: Dat klopt. Dat deed ze al vanaf haar vroegste jeugd. Dat is iets wat ze geleerd had op de school waar ze zat, maar ze kreeg les van iemand die haar hele leven met haar meeging. Hij werd bijvoorbeeld ook kapelmeester in Amsterdam, toen ze daar zat. Het is iemand die haar altijd een beetje heeft aangemoedigd om met die muziek bezig te blijven. Je zou kunnen zeggen dat dat binnen dat echt hele strakke keurslijf waar ze inzat een soort ontsnapping was, waarbij ze aan de ene kant heel veel zelf speelde. Ik vond het ook zo aandoenlijk bijna dat de stad Amsterdam haar een zogenaamde giraffepiano cadeau deed, dat ze echt heel goed wisten: oh, oké, muziek is voor haar erg belangrijk. Een giraffepiano is - grappig - een rechtopstaande vleugel, waarbij de vleugel verticaal is.

00:21:35 Janine Abbring: Een soort lange hals.

00:21:35 Mayken Jonkman: Ja. Vandaar dat hij ook zo heet. Het was heel bekend dat ze zoveel componeerde.

00:21:43 Janine Abbring: Die vleugel staat ook in het museum.

00:21:44 Mayken Jonkman: Dat is een andere.

00:21:45 Janine Abbring: Oh, dat is een andere.

00:21:46 Mayken Jonkman: Dat is een andere. Dat zou natuurlijk ook heel leuk zijn geweest.

00:21:48 Janine Abbring: Er staat toch een vleugel van Hortense in het museum.

00:21:51 Mayken Jonkman: Ja. Er staat een vleugel van Hortense in het museum tegenover het schilderij. Als je haar aankijkt en je draait je om, heb je dan precies achter je die vleugel van Erard, een fortepiano. Dat klinkt niet helemaal hetzelfde als onze hedendaagse piano. Ze schreef en componeerde ook liederen, romances, zoals ik al zei.

00:22:13 Janine Abbring: We kunnen een stukje gaan luisteren naar een van haar composities.

00:22:16 Mayken Jonkman: Het is haar bekendste muziekstuk. Partant pour la Syrie is het. Ze schreef het ter gelegenheid van het vertrek van haar stiefvader - Napoleon - naar Egypte en Syrië. Hij deed een veldtocht die kant op. Dat stuk is nog steeds bekend.

00:22:32 Janine Abbring: Het wordt nog steeds gespeeld. Laten we even een klein stukje luisteren.

00:22:52 Zanger: Partant pour la Syrie, le jeune et beau Dunois allait prier Marie de bénir ses exploits.

00:22:52 Janine Abbring: Dit had ik helemaal niet verwacht.

00:23:00 Mayken Jonkman: Ik ook niet.

00:23:00 Janine Abbring: Ik had een of andere pianosonate verwacht. Ik zag jouw gezicht van: huh? Dit is in Frankrijk nog steeds heel bekend, begreep ik.

00:23:11 Mayken Jonkman: Ik weet niet of het vandaag de dag nog steeds zo bekend is, maar liefhebbers zullen hier zeker van weten.

00:23:18 Janine Abbring: De grap is: we kijken Hortense nog steeds in haar blauwe - denk ik - ogen. Het is een brunette trouwens. Ze heeft bruine krullen.

00:23:27 Mayken Jonkman: Dat is grappig, want dat was ze in het echt niet. Ze was veel blonder. Dat was ook opmerkelijk, want op alle andere schilderijen is ze blonder en je leest ook dat ze asblond was.

00:23:35 Janine Abbring: Wat is er hier gebeurd?

00:23:35 Mayken Jonkman: Het is heel grappig dat er hier toch donkerdere haren geschilderd zijn. Waarom? Dat is even gissen. Ik heb geen idee waarom dat zo is.

00:23:44 Janine Abbring: De grap is dat we nog helemaal niet hebben verteld door wie het geschilderd is.

00:23:48 Mayken Jonkman: Dat is een goede vraag. Anne-Louis Girodet is de schilder. Dat is een opmerkelijke keuze, omdat het lijkt dat haar vaste portrettist François Gérard was. Vandaar dat we ook niet precies weten waarom hij dit geschilderd heeft.

00:24:05 Janine Abbring: Anne-Louis werd ervoor gevraagd, neem ik aan.

00:24:07 Mayken Jonkman: Daar ga ik van uit.

00:24:08 Janine Abbring: Weten we hoe oud ze hier is? Ze ziet er piepjong uit.

00:24:12 Mayken Jonkman: Ze zal hier ongeveer 25 zijn geweest. Ze is geboren in 1783. Het schilderij is ongeveer uit 1808, misschien ietsje ouder, maar Girodet was wél een kunstenaar die heel erg in de buurt van het Franse hof was. Hij schilderde haar stiefvader verschillende keren. Hij schilderde verschillende scènes uit de Revolutie.

00:24:29 Janine Abbring: Napoleon heeft hij ook een paar keer geschilderd.

00:24:32 Mayken Jonkman: Ja.

00:24:32 Janine Abbring: Zo raar is het ook weer niet.

00:24:33 Mayken Jonkman: Nee, helemaal niet. Het is grappig, want dit is het stuk dat bij Girodet thuis is. Misschien dat hij onder de indruk was van haar en dat hij een soort memento aan haar wilde hebben thuis. Het zou kunnen.

00:24:44 Janine Abbring: Wat een tragisch leven dan! Die zoon.

00:24:48 Mayken Jonkman: En haar tweede zoon dan op een gegeven moment tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog in Italië. Dat is ook heel bijzonder. Ik vind het daardoor een hele bijzondere vrouw. Er is al dat ongeluk en toch weet ze zich elke keer weer te herpakken en toch op een of andere manier het mooiste uit het leven te halen. Dat maakt haar tot iets heel bijzonders: ondanks dat zoveel mogelijk uit dat leven proberen te halen.

00:25:17 Janine Abbring: Levenslust. Mooi.

00:25:19 Mayken Jonkman: Dat is precies wat het is.

00:25:21 Janine Abbring: De eerste koningin van Nederland kijkt ons aan.

00:25:25 Mayken Jonkman: Die kijkt ons aan.

00:25:25 Janine Abbring: Dit was de eerste aflevering van de serie portretten van de podcast In het Rijksmuseum. Wil je meer weten over Hortense de Beauharnais? Lees de biografie Hortense, de vergeten koningin van Holland, die Thera Coppens schreef. In de volgende aflevering kijken we in de ogen van Tonia Stieltjes. Hoofd geschiedenis Valika Smeulders vertelt over het intrigerende leven van deze activiste en schildersmodel.