12-08-2020 - Rijksmuseum
Liefde, verlangen en de dood. Verschillende thema's die voorkomen in een album met tekeningen dat Gesina ter Borch samenstelde in de 17de eeuw. Tekeningen die zij zelf maakte, maar ook tekeningen van andere leden uit de talentvolle familie Ter Borch. Een heel bijzonder inkijkje in het dagelijkse leven van een vrouw en familie. In deze aflevering 'bladert' Janine Abbring door dit album, met conservator tekeningen Ilona van Tuinen.
Luister
Lees hieronder het volledig uitgeschreven gesprek
00:00:00 Ilona: Dat kunst en geschiedenis, dus kunst en wetenschap, tijdloos zijn, en dat die uiteindelijk triomferen over zakelijke dingen. En dat kunst en wetenschap moeten worden gekoesterd en moeten worden geleerd aan de jonge generatie en moeten worden vastgehouden.
00:00:19
Janine: In de registers van het Rijksmuseum staat het onderwerp van deze podcast beschreven als een familieplakboek. Maar dit zeventiende-eeuwse album is niet te vergelijken met de moderne plakboeken vol familiekiekjes, entreebewijzen en routekaartjes. Dit kunstboek is een persoonlijke inkijk in het leven van een kunstenaar met als thema's liefde, verlangen en de dood. Ik ben Janine Abbring en dit is: In het Rijks, de podcast van het Rijksmuseum waarin we bijzondere verhalen vertellen over voorwerpen en hun makers. Verdeeld over vier verdiepingen en 80 zalen zie je meer dan 8000 voorwerpen. In deze podcast bespreken we per aflevering één object dat in het museum te zien is. In dit tweede seizoen: de 17e eeuw. Van keramiek tot diamant en van beeldhouwwerk tot hoofddeksel. En in deze aflevering: een familiealbum met tekeningen van een jonge vrouw uit de 17e eeuw: Gesina ter Borch.
De bewaarster van een familiekroniek. Ik praat hierover met conservator Ilona van Tuinen. Voor we beginnen; wil je weten hoe dit familiealbum eruit ziet? Ga naar rijksmuseum.nl/podcast.
00:01:34 Janine: Eigenlijk bladeren we door het leven van Gesina ter Borch want Ilona van Tuinen, conservator tekeningen van het Rijksmuseum: kunstboek, plakboek, dagboek, wat is het volgens jou?
00:01:47 Ilona: Het is eigenlijk een beetje van alle drie. Kunstboek is een goede benaming, want het is een duidelijke keuze die Gesina heeft gemaakt van kunstwerken, van zowel Gesina zelf als van haar familie, die ze met heel veel zorg heeft ingeplakt tussen allerlei gedichten van anderen door. Dus het is heel duidelijk een boek waar ze een visie over had, van kunst die zij belangrijk genoeg achtte om te behouden.
00:02:11 Janine: Een plakboek dat heeft iets randoms bijna, maar dit is een met zorg samengesteld boek.
00:02:16 Ilona: Precies. Het is inderdaad met zorg samengesteld en het heeft ook hele persoonlijke kanten; vandaar ook dat dagboek. Die dagboek vergelijking is ook relevant, want heel veel van haar tekeningen geven een heel erg intiem beeld van een jonge vrouw van haar leeftijd, eind 20, ook nog in de 30 en 40 zelfs, die kampt met hele menselijke gevoelens en emoties als liefde, verlies, dood, blijdschap: emoties waar we ons allemaal in kunnen vinden.
00:02:42 Janine: In kunnen herkennen. Daar gaan we het zometeen uitgebreid over hebben. Eerst even over Gesina zelf en haar familie, want het is eigenlijk heel logisch dat zij zo'n boek maakt of kon maken, want ze komt ook uit een bijzondere familie.
00:02:55 Ilona: Dat is zeker zo. Gesina was één van de 13 kinderen van Gerard ter Borch senior. Hij was een kunstenaar die zelf ook naar Italië was geweest en daar heel veel tekeningen had gemaakt, maar die uiteindelijk besloot om ambtenaar te worden. Hij was heel succesvol ook daarin. En hij had 13 kinderen, van wie verschillende heel talentvol, en Gerard ter Borch junior is misschien wel de beroemdste. Die is natuurlijk wereldberoemd vanwege zijn schilderijen, waaronder ook enkele in het Rijksmuseum. En Gesina is daar het jongere halfzusje van. Ze was 14 jaar jonger.
00:03:26 Janine: Waarom besloot Gesina zo'n boek te maken?
00:03:28 Ilona: Ik denk dat Gesina zich heel erg bewust was van de talenten in haar familie. Zowel van haar broer Gerard, die al in haar eigen tijd heel beroemd was, als van haar twee jongere broertjes Harmen en Mozes, die ook heel erg goed konden tekenen. En ik denk dat zich, toen ze 29 was en dat album begon te maken, bewust was van al die talenten en die wilde ze samen brengen op de één of andere manier, die wilde ze behouden. Maar ze was zelf daarentegen ook ambitieus. Ze wilde ook zichzelf kunnen uiten op dat vlak. Dus we zien ook haar eigen artistieke ontwikkeling in dat boek terug.
00:04:01 Janine: En als we er eens doorheen proberen te bladeren, maar dan natuurlijk in audio in dit geval, hoe groot is het boek, hoe ziet het eruit?
00:04:09 Ilona: Het is een vrij groot, fors boek, het is ongeveer 180 pagina's. Het is een hele mooie perkamenten band.
00:04:16 Janine: Maar groot als in een Bosatlas, of hoe groot is groot?
00:04:20 Ilona: Groot als in een liggend A4'tje, maar als je het openslaat keer twee naast elkaar, dus echt wel groot. Misschien zelfs nog een klein beetje groter dan dat. Dus je kunt er heel veel in kwijt. En als je er doorheen bladert dan begint het meteen met een paar lofdichten op haar, ze heeft ook aan mensen gevraagd om die te schrijven.
00:04:38 Janine: Echt als een soort poëziealbum eigenlijk.
00:04:39 Ilona: Eigenlijk wel, soort van, absoluut. En sommigen zijn standaard, een beetje wat je in die tijd kunt verwachten, anderen zijn persoonlijker. Het heeft tekeningen van haarzelf, ze was toen al echt gevorderd als kunstenares en ze maakte zelf tekeningen in het boek. En als je er doorheen bladert zie je dus zowel bladvullende tekeningen van haarzelf, die ze ofwel direct in het boek maakte, ofwel daarin plakte, dus elders maakte en dan erin plakte. En naarmate je door het boek bladert komen er steeds meer werken van haar familieleden bij, dus zowel van haar vader als van haar broers.
00:05:12 Janine: We zien in dat kunstboek werk van haar broers, van haar vader, maar ook van haarzelf. Ik vind het het leukste om daar natuurlijk bij te beginnen, bij Gesina zelf. We hebben het boek zelf natuurlijk niet hier liggen, maar wel een aantal afbeeldingen. Kun je er eens eentje uitpikken?
00:05:30 Ilona: Ja, wat interessant is om mee te beginnen is het titelblad van dit kunstboek. Dat heeft ze zelf gemaakt en dat is een redelijk ambitieuze, ingewikkelde compositie waarin je schilderkunst ziet aan een ezel. En zij triomfeert over de dood en de tijd. Dus het is een allegorie.
00:05:47 Janine: Ik zie een vrouw achter een schildersezel en zij schildert, en achter haar staan... engelen?
00:05:53 Ilona: Ja, er staan twee andere personificaties namelijk poëzie en geschiedenis, historia. Dus je hebt hier poëzie, dus dichtkunst, schilderkunst en geschiedenis als de drie wetenschappen die triomferen over tijdelijke zaken zoals de dood en de tijd. En dat wordt nog versterkt door het feit dat er een portret van schilderkunst, linksboven, wordt gedragen door een paar engelen, door een paar poeti, dus die ontstijgen dan ook letterlijk aan de wereldse zaken die met tijd te maken hebben.
00:06:25 Janine: Ja. En inderdaad, dat triomferen over de tijd en de dood, dat zie ik vermoedelijk hierdoor... er ligt ook een skelet.
00:06:28 Ilona: Precies, dus zij verpletterd letterlijk de dood en de tijd, dus de tijd hier door de personificatie van een Vader Tijd, die ligt daar met zijn zeis, die is gebroken en zijn twee vleugels die staan voor de zon en de maan, waar je dus het hele etmaal in vertegenwoordigd hebt. En het skelet, dus de dood, dus die probeert nog tevergeefs een pijl te richten op het doek van schilderkunst, maar dat lukt niet, want hij wordt dus verpletterd.
00:06:53 Janine: Ja. En in iets minder hoogdravende bewoordingen: wat zal zij hiermee hebben bedoeld?
00:06:58 Ilona: Dat kunst en geschiedenis, dus kunst en wetenschap, tijdloos zijn en dat die uiteindelijk triomferen over zakelijke dingen. En dat kunst en wetenschap moeten worden gekoesterd en moeten worden geleerd aan de jonge generatie, en moeten worden vastgehouden.
00:07:13 Janine: Oh, dus het was ook wel een beetje een stichtelijke boodschap van haar eigenlijk.
00:07:16 Ilona: Ja, maar wel een waar ze heel erg in geloofde, want die komt steeds in haar werk terug, zowel in haar jonge werk als in deze vrij gevorderde tekening. Dus het is echt iets waar ze zich heel erg hard voor maakte. Dat voelde ze op een heel erg diep niveau.
00:07:35 Janine: Het kunstboek is zoveel omvattend, er zijn wel ik weet niet hoeveel dingen die ik met je zou kunnen en willen bespreken, maar we moeten er een paar uitkiezen. Er zit ook een heel mooi zelfportretje in van Gesina. Het lijkt olie, maar er staat aquarel bij?
00:07:48 Ilona: Ja, inderdaad, het lijkt op olieverf, maar dat is het niet. Haar tekeningen zijn vrijwel allemaal gemaakt met pen en inkt, maar dan zijn ze ingekleurd met waterverf. En soms is die waterverf wat transparanter en soms is hij wat dekkender. Maar het is geen olieverf. Maar het lijken dus eigenlijk mini schilderijtjes, maar het zijn in wezen tekeningen.
00:08:10 Janine: En het is waanzinnig goed. Je kunt aan het zelfportret zien dat ze verschrikkelijk goed moet zijn geweest.
00:08:13 Ilona: Absoluut, ja. Je kunt haar talent zeker zien en ze laat zichzelf ook zien als een zelfverzekerde vrouw. Het is een gezicht dat we overigens ook goed kennen, niet alleen maar van haar eigen zelfportretten, want ze heeft er meerdere gemaakt, maar ook van haar broer Gerard junior, dus de beroemde Gerard. Die heeft haar veel gebruikt als model in zijn schilderijen. Dus we kennen dat gezicht goed met die een beetje spitse neus, een beetje bolle ogen, een alerte blik, een beetje rossig haar. Het is een heel vertrouwd gezicht in de familie ter Borch.
00:08:39 Janine: Wat was haar positie in die familie?
00:08:41
Ilona: Zij was het middelste kind. Zij was nummer zes van de 13 en ze was 14 jaar jonger dan Gerard junior, maar 14 jaar ouder dan de jongste: Mozes ter Borch, die ook heel talentvol was. En zij was, denk ik, geliefde zuster van alle broers en zussen, maar was ook tekenares, alleen niet professioneel, als in: ze heeft er nooit haar brood mee verdiend.
Ze heeft het altijd min of meer voor zichzelf gedaan.
00:09:07 Janine: Maar was dat überhaupt een optie in die tijd voor een vrouw?
00:09:10
Ilona: Het was een optie, maar het was natuurlijk veel minder gebruikelijk. Want als je echt meesterschilder wilde worden, dan moest je jaren in de leer en je moest dan ook vaak bij verschillende meesterschilders in de leer.
En alleen Gerard ter Borch heeft dat gedaan, dus Gerard junior. Die is bij Pieter Molijn in Haarlem geweest, die heeft daar ook een opleiding genoten, dus die heeft zich meer kunnen ontwikkelen, heeft ook gereisd naar Italië, door Spanje. Gesina is altijd in Zwolle gebleven. Daar heeft ze haar hele leven gewoond.
00:09:36 Janine: Maar wat je eigenlijk zegt is dat je ook moest investeren in iemand. Dus zo'n opleiding kost natuurlijk heel veel geld, en dat liet je misschien eerder een zoon doen dan een dochter?
00:09:47 Ilona: Absoluut, dat was zeker het geval, want het was natuurlijk voor een vrouw minder handig om daarin te investeren, als ouder, want ze ging toch trouwen en kinderen krijgen. Dat is toch natuurlijk waar het op neerkwam.
00:09:56 Janine: Ja, dat was mijn volgende vraag, want wat werd er verwacht van een vrouw in die tijd?
00:09:59 Ilona: Precies. Er werd verwacht dat ze zou trouwen en kinderen zou krijgen, en dat zie je bij de paar vrouwelijke kunstenaars die het wel hebben gehaald, zoals Judith Leyster of Rachel Ruysch. Judith Leyster is echt opgeleid in een schildersatelier en heeft een hele succesvolle carrière gehad, maar die heeft ook kinderen gekregen en is daarna toch minder gaan werken.
00:10:16 Janine: Dus dan ben je een vrouw in die tijd, in de 17e eeuw. Super talentvolle broers, je hebt zelf ook ambities. Kun je die dan kwijt, op zo'n moment, denk jij??
00:10:26 Ilona: Misschien niet op de manier die ze had gewild. We weten van de tekeningen die over zijn gebleven, dat haar vader haar broers vooral heeft opgeleid, want die heeft ook tekeningen van de broers gesigneerd of in elk geval daarbij gezet: dit is mijn zoon, op deze datum. Bij haar hebben we daar maar twee tekeningen van, dus ze heeft het eigenlijk alleen moeten doen. Ze is niet officieel opgeleid op die manier, maar die ambitie had ze misschien wel. Dat is natuurlijk moeilijk om na te gaan, gebaseerd op wat we nog hebben van haar. Maar wat we zien is een hele talentvolle kunstenares die zich ontwikkelde en die zichzelf steeds weer opnieuw uitvond en nieuwe composities bedacht, die echt wervelde van de humor, van de vindingrijkheid. Dus dat is een hele ambitieuze vrouw geweest. Wat ze daar nou precies mee wilde weet ik niet. Wat we hebben is dit kunstboek, waarin wij ons wel een beeld kunnen vormen van wie zij geweest is. En we weten ook niet of ze bijvoorbeeld getrouwd wilde zijn. Ze is alleen gebleven en er wordt in die lofdichten gezegd dat ze alleen was omdat ze zich kon richten op haar kunst, want die was zo goed. Maar we weten ook van verschillende tekeningen en gedichten in haar kunstboek dat ze wel degelijk geïnteresseerd was in de liefde. Ze heeft heel veel liefdestekeningen gemaakt.
00:11:28 Janine: Ja? Kun je daar een voorbeeld van geven?
00:11:30
Ilona: Er is een hele mooie tekening in het kunstboek van de jonge Gesina op haar dertigste verjaardag, die in een boom kerft dat ze 30 wordt, en een hart erbij en haar naam erbij, waarin ze zegt: leve het hart dat door mijn hart bemint wordt. Dat is natuurlijk heel persoonlijk, en dat geeft wel aan dat er iemand in haar leven moet zijn geweest.
We weten ook wie dat waarschijnlijk was, althans dat is in elk geval iemand die ook heel veel voorkomt in het boek en heel veel gedichten schrijft. En deze tekening komt precies tussen twee gedichten die gaan over een boottochtje, of in elk geval een tochtje net buiten Zwolle, het jaar daarvoor.
00:12:02 Janine: Dus er was een love interest op dat moment?
00:12:05 Ilona: Absoluut, dat denken we wel. Maar die persoon verdwijnt op een gegeven moment uit haar leven en ze blijft ongehuwd achter. Dus of dat een keuze van haar is geweest, bewust, dat weten we gewoon niet.
00:12:15 Janine: Het plakboek is echt een soort familiekroniek. Is dat iets dat zij vanuit haarzelf heeft willen samenstellen, of is dat gevraagd vanuit de familie? Wat was het doel van dat boek?
00:12:25 Ilona: Dat weten we ook niet, want daar hebben we geen documenten over, of daar wordt in elk geval in het boek zelf geen melding van gemaakt. Maar ik denk zelf dat het een keuze van haar geweest is. Ze was een soort spin in het web, zou je kunnen zeggen, als middelste kind, tussen al die talenten en zelf ook met ambities. En ze had al twee andere albums samengesteld, meer met tekst en ook met tekeningen, dus het was iets waar ze bekend mee was, maar ze voelde duidelijk ook een drang om de herinnering aan haar familie te behouden.
00:12:57 Janine: Er wordt een tipje van de sluier opgelicht van het liefdesleven van Gesina, inderdaad. We zien wat van haar ambities, we zien wat van haar denkbeelden over het belang van wetenschap, het belang van kunst, maar we zien ook rouw bijvoorbeeld, in het kunstboek. Kun je daar een voorbeeld van geven?
00:13:14 Ilona: Ja, we zien heel veel rouw in het kunstboek, en ik denk dat dat één van de grote verschillen is tussen het leven van toen en van nu, ongeacht hoeveel raakvlakken er ook zijn. De dood was toen een groot deel van het dagelijks leven. Het kon heel snel gebeuren en het gebeurde ook met naasten, veel vaker dan nu. Er is een hele ontroerende tekening van haar vader Gerard senior, die een tekening maakte van haar jongere zusje Catharina - zijn tweede Catharina overigens, twee jaar jonger dan Gesina, die als baby overleed. Dus de tekening is van het baby'tje in de grafkist en die heeft ze kennelijk als belangrijk genoeg geacht om in dat boek te plakken, als deel van de familie. Het is de tekening van haar geliefde vader, van haar geliefde zusje die het niet gehaald heeft.
00:13:56 Janine: Want zij was twee toen dat zusje overleed? Was het een doodgeboren kindje?
00:14:02 Ilona: Het heeft wel geleefd, maar niet lang: enkele weken.
00:14:04 Janine: Ja. En haar vader heeft daar een tekening van gemaakt en dat heeft zij weer in dat boek opgenomen.
00:14:09
Ilona: Ja, precies. Want de dood was ook voor haar een realiteit, en het werd nog veel meer een realiteit toen haar geliefde jongste broertje Mozes, de hele talentvolle tekenaar uit de familie en 14 jaar jonger dan Gesina, overleed.
Er wordt vaak gezegd dat het jammer is dat hij nooit koos om professioneel kunstenaar te worden, want hij had zijn oudere broer Gerard junior kunnen evenaren of zelfs overtreffen.
00:14:34 Janine: Er staan door Mozes geschilderde portretjes in het boek; die blazen je echt omver. Die zijn fantastisch.
00:14:40 Ilona: Die blazen je omver. Die zijn fantastisch. Het zijn twee hele mooie zelfportretjes, die heeft ze inderdaad absoluut willen behouden, omdat ze zo goed zijn. Dan zie je hem echt werken met zijn eigen gezicht op blauw papier, heel los, heel vluchtig, heel snel, waarin hij zichzelf echt neerzet als persoon. Je voelt gewoon dat je hem kent, daar is heel erg veel talent voor nodig, dus die kom je ook in het boek tegen inderdaad.
00:14:59 Janine: Maar Mozes kwam jong te overlijden?
00:15:01 Ilona: Ja, want hij besloot bij de marine te gaan en overleed tijdens de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog bij Harwich, dus echt aan de overkant van het water zo ongeveer, in Engeland. Dus hij overlijdt daar tot het grote verdriet van Gesina en de familie. Ze wijdt er ook een flink deel van het boek aan, met drie grote tekeningen van haar broer, postuum. Portretten van haar broer die staat aan de Engelse kust, met de dood die hem op komt halen, dus in een bootje, achter een boom. En ook verschillende rouwschriften, zowel gedrukt als geschreven door mensen om haar heen. Dus het is ook een manier geweest voor haar om het te verwerken, om hem te memoreren.
00:15:35 Janine: Het is een heel persoonlijk boek eigenlijk. Wanneer zeg jij het voor het eerst?
00:15:40 Ilona: Ik zag het toevallig voor het eerst op mijn eerste werkdag bij het Rijksmuseum. Ik weet het nog goed.
00:15:44 Janine: Hoe lang is dat geleden?
00:15:45 Ilona: Niet zo lang geleden, tweeëneenhalf jaar. En ik werd door mijn voorganger rondgeleid door het Rijksmuseum, en toen gingen we ook meteen kijken naar enkele van de mooiste werken waar ik verantwoordelijk over zou worden. Dus dat was natuurlijk een groot moment, en ik weet nog wel dat ik dit album in mijn handen kreeg en dat ik dat als heel bijzonder heb ervaren. Het kan niet anders dan dat het je raakt, ook nu nog, vandaag, want het is niet alleen maar een hele mooie inkijk in het dagelijks leven van een 17e-eeuws persoon, vooral in Zwolle - je ziet heel veel Zwolse interieurs en kostuums - maar het is ook het dagelijks leven van een kunstenaarsfamilie en je ziet ook echt hoe kunstenaars werden opgeleid. Hoe zo'n kunstenaarsfamilie er uitzag, wat er in gebeurde. Maar het is ook een portret van een jonge vrouw die zichzelf aan het ontdekken en uitvinden is. En dat is zo universeel, dat is waar, dat overstijgt alles. Dus in wezen heeft ze gelijk. Dat is zoiets tijdloos en dat heeft ook, zou je kunnen zeggen, de dood en de tijd verslagen. Want al die jaren later hebben wij het nog in ons bezit en kunnen we er nog van genieten.
00:16:47 Janine: Ja, want zoveel eeuwen later raakte het jou nog steeds.
00:16:50 Ilona: Absoluut.
00:16:51 Janine: Weet je nog wat jou het meest raakte, wat je trof?
00:16:55 Ilona: Ik denk het feit dat er geen ander document is als dit uit de 17e eeuw. Er is geen ander document dat onze zo'n persoonlijke inkijk geeft in een vrouwenleven, in een kunstenaars leven. Zo'n compleet document dat bestaat uit persoonlijke tekeningen, grappige tekeningen, gedichten. Het is zo'n compleet overzicht van een vergeten tijd in wezen, of in elk geval een tijd waar wij heel weinig tastbare herinneringen aan hebben. Het is in wezen wat dat betreft compleet uniek. We hebben geen vergelijkbaar iets.
00:17:30 Janine: En hoe is het in het Rijksmuseum terechtgekomen?
00:17:32 Ilona: Er was in 1882, dus eind 19e eeuw, een grote tentoonstelling in Zwolle, een historische tentoonstelling, waar ook een paar werken van Gerard ter Borch hingen. En Abraham Bredius, de grote kunsthistoricus en later ook directeur van het Mauritshuis, ging daar op af en hij sprak daar een nazaat van de ter Borch familie. Die vertelde aan Bredius dat hij thuis nog een heleboel materialen had. Bredius was natuurlijk geïnteresseerd, ging daar naartoe, maar die viel van zijn stoel van verbazing. Die had geen idee dat er zo ontzettend veel zou zijn, want het was helemaal ongedocumenteerd. Niemand wist dat de nalatenschap van het atelier nog over was gebleven en dat het allemaal nog bij elkaar was gehouden. En het gaat dus om ruim 1000 tekeningen van vader, van zonen, van Anna, een zusje van Gesina, van Gesina zelf. Zo ontzettend veel materialen. Dus hij schreef op in zijn boekje: "Dit is echt ongelooflijk." Vier jaar later kwam deze nazaat te overlijden en toen is het geveild bij Frederik Muller in Amsterdam, en toen is het gekocht door de vereniging Rembrandt, die was toen net nieuw. Die heeft het toen gekocht met het idee om het dan over te brengen naar het Rijksmuseum.
00:18:41 Janine: Ja. En dat is toen ook gebeurd.
00:18:43 Ilona: Dat is ook gebeurd. Dus het is sinds begin 1887 in het bezit van het Rijksmuseum.
00:18:46 Janine: Gesina had dus die heel talentvolle broers, ze zat in die 17e eeuw, waarbij je als vrouw toch eigenlijk werd geacht om te trouwen, kinderen te krijgen etcetera, de bloedlijn voort te zetten. Dat was wel een beetje je hoofdtaak. Hoe denk je dat haar broers naar haar keken?
00:19:00 Ilona: Ik denk dat haar broers haar zagen als heel talentvol. Haar oudere broer Gerard junior is op een gegeven moment een periode in Zwolle geweest, cruciale jaren voor Gesina, want hij kwam in 1648 terug naar Zwolle na heel veel reizen. En dat was precies de tijd waarin zij begon met haar eerste tekeningen. Dus ik denk dat hij haar heeft aangemoedigd, heeft gestimuleerd, omdat hij zag dat daar heel veel talent zat.
00:19:23 Janine: Toch wel. Niet gedacht: "Dat is niks voor een vrouw, dat moet je niet willen."
00:19:27 Ilona: Nee, ik denk dat hij daar absoluut heel veel potentie in zag en haar ook echt gestimuleerd heeft.
00:19:31 Janine: Welke status kreeg ze uiteindelijk als kunstenaar?
00:19:36 Ilona: Als kunstenaar niet een hele grote status, omdat ze natuurlijk tekeningen maakte en geen prenten die je kunt verspreiden. Ook geen grote schilderijen die je kunt ophangen in grote openbare plekken bijvoorbeeld. Dus uiteindelijk bleef wat ze heeft nagelaten kleinschalig. Het bleef voor haar ogen, maar ook voor de ogen van mensen om haar heen, maar niet landelijk.
00:19:57 Janine: Nee. Kwam dat ook door de plek waar ze zat? Misschien zou het, zeker in die tijd, verschil maken of je in Zwolle woont of in Amsterdam?
00:20:04 Ilona: Misschien. Ze is natuurlijk nooit wereldberoemd geworden, ze is zelfs niet nationaal beroemd geworden, maar ze heeft wel al die lofdichten. Wat je daarin ziet, in die lofdichten in haar album, is dat ze heel erg werd gerespecteerd.
00:20:16 Janine: Wie schreven dat soort lofdichten?
00:20:18 Ilona: Bijvoorbeeld haar oude leraar van de Latijnse school in Zwolle. Bijvoorbeeld deze man met wie ze wellicht verloofd is geweest, mensen die gedichten schreven, toneelstukken geschreven, die zich heel erg met de Nederlandse taal bezighielden, met de kunsten.
00:20:31 Janine: En die schreven over haar?
00:20:33
Ilona: Die schreven over haar, en die schreven allemaal dat ze niet alleen maar mooi en deugdig was, want dat was natuurlijk toch erg belangrijk in die tijd voor een vrouw, maar dat ze ook heel talentvol was, dat ze erg goed was.
Op een gegeven moment schrijft haar oude leraar van de Latijnse school dat zij alleen gebleven is omdat ze kunst wilde dienen, want kunst was voor haar zo belangrijk, dat wilde ze kunnen blijven doen. Of dat waar is weten we natuurlijk absoluut niet, of het haar keuze was. Maar ze had wel een een aanzien in kleine kringen, in Zwolle, om haar heen, dus dat weten we. Ze is niet nationaal beroemd geworden, maar ze heeft ook een andere hele belangrijke rol gehad. En dat is dat bewaren van die hele familiegeschiedenis van de ter Borch familie. Want je kunt absoluut zeggen dat wij zonder Gesina geen inzicht hadden gehad in die familie ter Borch. Zij heeft in haar testament gezegd: "Dit moet bij elkaar blijven, en dit moet nooit verkocht worden, dit is zo belangrijk." En dat is ook gebeurd, tot aan die laatste nazaat. Zonder haar hadden we een schilderij gehad van haar beroemde broer, maar hadden we geen enkel idee gehad over de talenten van haar andere broers, van haarzelf en van het reilen en zeilen van zo'n kunstenaars gezin.
00:21:47 Janine: In de volgende aflevering hebben we het over 17e-eeuwse blingbling: diamanten. Specifiek die aan de hand van Oopjen; geschilderd door Rembrandt. Ik praat hierover met restaurator en conservator Suzanne van Leeuwen. Vond je dit een leuke aflevering? Vergeet dan niet een review achter te laten in Apple Podcasts. Zo kunnen andere luisteraars deze podcast makkelijker vinden.
Abonneer je op In het Rijks met je favoriete podcastspeler


De overwinning van de Schilderkunst over de Dood
1 | 1