07-01-2025 - Janine Abbring en Eveline Sint Nicolaas, senior conservator geschiedenis
We zien een portret van maar liefst elf mensen in Europese én Turkse kleding. De rijkdom spat ervan af: zijde, bont, goud en parels, en aan hun voeten een Turks tapijt. Het zijn Anna Maria Leidstar en haar man David van Lennep en hun familie, die in Izmir woonden. Ze zijn een voorbeeld van 18de-eeuwse emigratie. Wie waren deze mensen en wat deden ze in Turkije?
Eveline Sint Nicolaas, senior conservator Geschiedenis, praat erover met host Janine Abbring.
Luister
Lees hieronder het volledig uitgeschreven gesprek
00:00:00 Eveline Sint Nicolaas: Anna Maria. Die was niet alleen prachtig en bewoog heel erg gracieus, maar ze was ook bijzonder wijs. Ze werd heel veel geraadpleegd door de gemeenschap. Ook door mannen wordt er expliciet gezegd, om te bemiddelen in conflicten bijvoorbeeld.
00:00:15 Janine Abbring: Als een soort mediator?
00:00:16 Eveline Sint Nicolaas: Ja. Ze stond bekend als een hele sterke, slimme vrouw. Ze sprak acht talen. Een soort moeder van de Nederlandse gemeenschap.
00:00:28 Janine Abbring: We zien een portret van maar liefst elf mensen in Europese en Turkse kleding. De rijkdom spát ervan af. Zijde, bont, goud en parels en aan hun voeten een Turks tapijt. Het zijn Anna Maria Leidstar en haar man David van Lennep en hun familie, die in Izmir woonden. Ze zijn een voorbeeld van achttiende eeuwse emigratie. Wie waren deze mensen en wat deden ze in Turkije? Mijn naam is Janine Abbring en dit is In het Rijksmuseum. De podcast van het Rijksmuseum waarin we bijzondere verhalen vertellen over voorwerpen en hun makers. Verdeeld over vier verdiepingen en 80 zalen zie je in het Rijksmuseum meer dan 8.000 voorwerpen. Deze serie gaat over portretten. Wie zijn al die mensen die je aankijken als je door het museum loopt? In deze aflevering het familieportret van David van Lennep en Anna Maria Leidstar, met Eveline Sint Nicolaas, senior conservator Geschiedenis. Maar voor we beginnen: wil je weten hoe het schilderij dat we bespreken eruit ziet? Ga dan naar rijksmuseum.nl/podcast. Om maar meteen met de deur in huis te vallen, Eveline: wie kijken ons aan?
00:01:42 Eveline Sint Nicolaas: Een heleboel gezichten.
00:01:44 Janine Abbring: Dit keer.
00:01:45 Eveline Sint Nicolaas: Het is de familie Van Lennep. Een koopmansfamilie in Izmir in de achttiende eeuw.
00:01:52 Janine Abbring: Elf mensen staan er op afgebeeld. Een echtpaar, naar ik aanneem het echtpaar Van Lennep, en hun kinderen.
00:01:59 Eveline Sint Nicolaas: Ja, drie generaties. Anna Maria Leidstar, de moeder, David George van Lennep, de vader, en zeven van hun kinderen. Eén dochter is op dit moment al overleden. Dan de vader van Anna Maria, Justinus Leidstar.
00:02:14 Janine Abbring: Die zien we daar linksboven?
00:02:17 Eveline Sint Nicolaas: Ja, met een hele mooie bontmantel en indrukwekkende snor. Helemaal rechts staat nog de gouverneur van het gezin. De huisonderwijzer eigenlijk.
00:02:26 Janine Abbring: Dat noemde je gouverneur destijds? Bij gouverneur heb ik een heel andere connotatie.
00:02:31 Eveline Sint Nicolaas: Ja, precies. Dan denk je misschien eerder aan Batavia en de VOC.
00:02:35 Janine Abbring: Bij gouvernante weet je meteen wat er bedoeld wordt. Dit is dus eigenlijk...
00:02:39 Eveline Sint Nicolaas: De mannelijke vorm. Hij woonde ook in huis, werd steeds meer een huisvriend en gaf les aan de kinderen.
00:02:46 Janine Abbring: En blijkbaar, maar daar gaan we vast nog over spreken, een heel belangrijk figuur in dat gezin. Waarom zou je hem anders ook op zo'n portret laten vastleggen? Dat je denkt: doe de gouverneur er ook maar bij.
00:02:55 Eveline Sint Nicolaas: Ja, zeker. Hij heeft daar echt een rol en ik denk dat dat ook veel zegt over dat hele gezin, dat bijna als een bedrijf werd gerund door de ouders.
00:03:07 Janine Abbring: En blijkbaar het belang van onderwijs.
00:03:08 Eveline Sint Nicolaas: Onderwijs speelde een hele belangrijke rol. Daar is van alles over te zien op het schilderij zelf.
00:03:18 Janine Abbring: Ik ken je al langer dan vandaag, want we hebben vaker een podcast gedaan, dus ik weet dat jij super veel kan vertellen over kleding bijvoorbeeld. Voordat we er echt tot in detail induiken en we het wat globaler omschrijven, wat zie jij dan zoal?
00:03:31 Eveline Sint Nicolaas: Centraal zie je het echtpaar Anna Maria Leidstar en David George van Lennep, dus de ouders. Anna Maria heeft de twee jongste kinderen bij zich. Die wordt geflankeerd door een jongen en een meisje.
00:03:44 Janine Abbring: Ze hebben wel allebei een jurkje aan.
00:03:45 Eveline Sint Nicolaas: Ja, jongens hadden nog lang een jurk aan. Ze zitten op een divan, zo'n lage Turkse bank. Die is niet zo heel goed meer te zien, want het is zo vol op het schilderij. Het schilderij is zo'n twee meter vijftig breed, maar het lijkt alsof ze wel wat meer ruimte hadden kunnen gebruiken. Misschien zegt dat ook wel iets over de genegenheid en het hele idee van dit gezin.
00:04:11 Janine Abbring: Het heeft inderdaad een beetje het gevoel alsof de schilder steeds gezegd heeft: jongens, nog een beetje indikken!
00:04:16 Eveline Sint Nicolaas: Ja, precies. Ik vind dat wel mooi om te zien. Er straalt heel veel genegenheid van dat schilderij af. Die twee andere dochters die zo arm in arm op de voorgrond zitten, voor op het tapijt.
00:04:30 Janine Abbring: Allemaal super chic gekleed. Tenminste, het wekt op mij die indruk.
00:04:34 Eveline Sint Nicolaas: Ja, het is zondag en het is feest.
00:04:37 Janine Abbring: Oh ja, dat. Wat kun je zeggen over die twee jongetjes links vooraan?
00:04:41 Eveline Sint Nicolaas: Ik vind dat eigenlijk net twee kleine mini-me's van die vader. Ze zijn als kleine volwassenen gekleed en staan ook bij elkaar, met die tressen op hun jassen. Hun blik is naar elkaar gericht, net als bij die twee meisjes die voor zitten. Het zijn eigenlijk allemaal echte individuen. Je ziet er al kleine volwassen in.
00:05:07 Eveline Sint Nicolaas: Ja. Dat viel me ook op, maar dat zie je wel vaker op dit soort schilderijen. Dat de kinderen als een soort mini volwassen mensjes worden afgebeeld. Het kinderlijke is er al bijna af.
00:05:19 Eveline Sint Nicolaas: Ja, het is eind achttiende eeuw, zo richting Verlichting. Dan wordt er ook heel erg nagedacht over de opvoeding van kinderen en wat je die allemaal kunt bijbrengen. Dat natuur heel belangrijk is, maar dat muziek ook belangrijk is. Schilderen, respect voor ambachtsmensen. Er is een hele gedachte over hoe je kinderen kunt maken tot goede mensen.
00:05:44 Janine Abbring: Kunt vormen.
00:05:45 Eveline Sint Nicolaas: Ja, kunt vormen.
00:05:47 Janine Abbring: Is dat de reden waarom ze als een soort mini volwassenen worden afgebeeld?
00:05:51 Eveline Sint Nicolaas: Niet alleen afgebeeld, maar ook zo gekleed. Ze zullen zeker hun mooiste kleren hebben aangedaan voor dit portret, maar dit was wel hoe ze gekleed waren.
00:06:04 Janine Abbring: De familie woonde dus in Izmir.
00:06:07 Eveline Sint Nicolaas: Ja.
00:06:07 Janine Abbring: Hoe zijn ze daar terecht gekomen?
00:06:09 Eveline Sint Nicolaas: Izmir was een hele belangrijke havenstad binnen het Ottomaanse Rijk. Nederland had sinds 1612 diplomatieke betrekkingen met het Ottomaanse Rijk. Er waren drie steden heel belangrijk. Istanbul, waar de sultan zat, Izmir als havenstad en Ankara was heel belangrijk voor de handel in angora. David van Lennep kwam uit Amsterdam, uit een familie die al heel vroeg actief was in de zijdehandel, dus in de luxe-textiel. Waarschijnlijk kwam hij in 1731 naar Izmir. Hij was daar eerst een tijd bij andere handelshuizen actief en op een gegeven moment stichtte hij daar zijn eigen handelshuis.
00:06:51 Janine Abbring: In alleen zijde?
00:06:53 Eveline Sint Nicolaas: Nee, het is in- en export. Vanuit Nederland kwam onder andere laken uit Leiden, heel belangrijk. We hadden natuurlijk ook tabak en specerijen, wat allemaal op die stapelmarkt terecht kwam vanuit onder andere de VOC en de WIC. Allerlei luxe goederen werden vanuit Nederland via Izmir naar het Ottomaanse Rijk gebracht.
00:07:16 Janine Abbring: En vanuit daar verspreid?
00:07:17 Eveline Sint Nicolaas: Ja.
00:07:17 Janine Abbring: Een soort warenhuis.
00:07:20 Eveline Sint Nicolaas: Ja, maar ook de andere kant op. Luxe goederen, dus zijde, angora dat uit Ankara kwam, maar ook marmer en allerlei gedroogde vruchten bijvoorbeeld gingen dan weer vanuit Izmir naar Nederland. Daar verdiende hij goed geld mee.
00:07:40 Janine Abbring: Was het gebruikelijk destijds voor mensen - hij kwam uit Amsterdam - om die kant op te gaan? Wat zou de afweging geweest zijn?
00:07:47 Eveline Sint Nicolaas: Er waren al lang, vanaf 1612, allerlei handelscontacten. Daarvoor al, maar vanaf 1612 is het officieel met het Ottomaanse Rijk. Dat was natuurlijk ook een hele mooie schakel verder richting Azië en de zijderoute. Je ziet dat er al in de zeventiende, maar meer nog in de achttiende eeuw, allerlei Nederlandse families hun plek vinden en uiteindelijk generaties lang in het Ottomaanse Rijk zijn. In Istanbul, maar ook in Izmir.
00:08:16 Janine Abbring: En daar dus ook blijven?
00:08:18 Eveline Sint Nicolaas: Ja. Dat is interessant, want je komt dan Nederlandse namen tegen, maar die families spreken geen Nederlands meer. Die hechten nog wel waarde aan hun Nederlandse wortels, maar zijn toch steeds meer 'verturkst' zou je kunnen zeggen. Dat is wat je ook heel mooi aan dit portret ziet.
00:08:37 Janine Abbring: Op wat voor manier zie jij dat? Ik zie dat natuurlijk niet zo goed als jij. Op welke manier zijn ze 'verturkst'?
00:08:44 Eveline Sint Nicolaas: Je ziet het denk ik het best aan de kleding van alle leden van het gezin. David, de vader, zou net zo goed ook in Nederland of in Parijs geschilderd kunnen zijn of hebben rondgelopen. Aan zijn vest, jas en pruik zie je niet iets wat wijst op zijn aanwezigheid in het Ottomaanse Rijk, maar bij de moeder wel.
00:09:04 Janine Abbring: Dat is die klassieke outfit die we kennen van andere schilderijen, met zo'n broek tot net boven de knie, zo'n witte kous.
00:09:10 Eveline Sint Nicolaas: Een gesp op de schoen.
00:09:11 Janine Abbring: Ja, dat.
00:09:12 Eveline Sint Nicolaas: Hij houdt een brief in z'n hand. Hij zit daar heel zelfverzekerd in zijn kostuum naar Franse mode.
00:09:18 Janine Abbring: Heel parmantig.
00:09:19 Eveline Sint Nicolaas: Ja. Maar Anna Maria draagt heel duidelijk kleding die Turks is. Ze draagt een pofbroek en daarover werd dan vaak een tari, een soort jurk, gedragen met hele strakke mouwen. Kenmerkend is ook die riem met die hele grote ronde schijven. Die is heel mooi geborduurd ook.
00:09:42 Janine Abbring: Die hangt een beetje los op haar heupen.
00:09:43 Eveline Sint Nicolaas: Ja. Ze heeft een bonte mantel en ook in haar haar zitten nog parelkettingen en veertjes. Dat klopt helemaal met het beeld van de mode in het Ottomaanse Rijk in deze tijd.
00:09:58 Janine Abbring: Geldt dat ook voor de dochter?
00:09:59 Eveline Sint Nicolaas: Ja, zeker voor de oudste dochter Elisabeth Clara. Die staat ook een beetje naar voren. Ze wordt echt gepresenteerd als de oudste dochter op het schilderij.
00:10:08 Janine Abbring: Zij heeft ook zo'n riem om inderdaad, met van die grote ronde metalen schijven.
00:10:12 Eveline Sint Nicolaas: Als je daarop gaat letten zie je dat ook heel vaak bij vrouwen op de pastels van Liotard bijvoorbeeld. Dat ze riemen met van die grote ronde schijven dragen. Elisabeth Clara heeft ook een hermelijnen mantel en nog veel meer doeken om haar haar en daarin waarschijnlijk een reigerveer. Zij straalt helemaal uit dat ze in het Ottomaanse Rijk woont.
00:10:36 Janine Abbring: Zijn het alleen de dames die zich meer Turks hebben gekleed op dit schilderij?
00:10:42 Eveline Sint Nicolaas: Van de mannen is ook bij de grootvader duidelijk, die Justinus Leidstar. Dat was een handelaar in mohair, in angorawol.
00:10:51 Janine Abbring: De man met de snor?
00:10:51 Eveline Sint Nicolaas: Ja, de man met de snor. Hij draagt een mantel die is afgezet met wit bont. Daarover heeft hij nog een cape van mohairwol of angora. Aan zijn hele uiterlijk, hij heeft een bontmuts op, is weinig Nederlands meer zou je bijna zeggen.
00:11:14 Janine Abbring: Wat weten wij van de relatie tussen die twee? Ik las bijvoorbeeld dat het leeftijdsverschil vrij groot was.
00:11:20 Eveline Sint Nicolaas: Ja, Anna Maria is waarschijnlijk achttien als ze trouwt met David van Lennep.
00:11:25 Janine Abbring: Dat is op zich voor die tijd niet heel uitzonderlijk, toch?
00:11:29 Eveline Sint Nicolaas: Nee, misschien niet.
00:11:30 Janine Abbring: Hoe oud was hij toen?
00:11:32 Eveline Sint Nicolaas: Hij was toen 45, dus dat is toch wel een flink leeftijdsverschil. Dat is David van Lennep. Die doet al zaken met Justinus Leidstar, dus met de vader van zijn toekomstige bruid. Er is dus waarschijnlijk wel sprake van een gearrangeerd huwelijk. Er zijn ontzettend leuke bronnen over de familie. Daaruit blijkt toch wel dat het een heel gelukkig en hecht huwelijk is geweest, al is het waarschijnlijk gearrangeerd. Ze krijgen ook een indrukwekkend aantal kinderen.
00:12:05 Janine Abbring: Als ik je mag onderbreken, want je zei dat er leuke bronnen zijn waaruit blijkt dat ze een hecht huwelijk hadden. Kun je daar een voorbeeld van geven?
00:12:12 Eveline Sint Nicolaas: Het bijzondere is dat David en Anna Maria heel snel binnen Izmir, binnen die hele Europese Gemeenschap die er is in die havenstad, een soort high society-plek innemen. Ze hebben een huis in de stad, ze hebben ook een huis buiten Izmir, in Seydiköy. Daar organiseren ze voortdurend etentjes en ontvangsten. Het leuke is dat daar allerlei verslagen van zijn, omdat reizigers daar op bezoek zijn geweest en in hun reisverslag hebben verteld over die ontvangsten. Daarmee krijg je echt een beeld van hoe dat hele gezin betrokken was en onderdeel was van die ontvangsten.
00:12:55 Janine Abbring: Een beetje zo'n societyfamilie. Niet zoals je nu de Kardashians hebt - dat is denk ik een te moderne referentie - maar dat je er een soort reallifesoap van zou kunnen maken. Dat is hier eigenlijk gebeurd, maar dan in verslagen van mensen.
00:13:09 Eveline Sint Nicolaas: Dat is natuurlijk fantastisch, want dan lees je bijvoorbeeld dat Anna Maria niet alleen prachtig was en heel erg gracieus bewoog, maar ook bijzonder wijs was. Ze werd heel veel geraadpleegd door de gemeenschap. Ook door mannen wordt er expliciet gezegd, om te bemiddelen in conflicten bijvoorbeeld.
00:13:28 Janine Abbring: Als een soort mediator?
00:13:29 Eveline Sint Nicolaas: Ja. Ze stond echt bekend als een hele sterke, slimme vrouw. Ze sprak acht talen. Een soort moeder van de Nederlandse gemeenschap.
00:13:40 Janine Abbring: Die Nederlandse gemeenschap, klonterde die samen in zo'n stad?
00:13:44 Eveline Sint Nicolaas: Ja, de Europese Gemeenschap zou je kunnen zeggen. Er was een Frankenstraat. De Engelsen, de Fransen en de Nederlanders werden Franken genoemd. Die hadden hun eigen wijk in Izmir en daar mochten ze het christendom belijden. Ze hadden een eigen kapel, hun eigen ziekenhuis, de Nederlanders hadden een eigen bakker. Dat is een soort miniwereld zou je kunnen zeggen. Een enclave waarin al die Europese gezinnen, die generatie op generatie uiteindelijk in Izmir of in het Ottomaanse Rijk blijven, met elkaar omgaan.
00:14:23 Janine Abbring: In de Frankenstraat?
00:14:24 Eveline Sint Nicolaas: In de Frankenstraat.
00:14:25 Janine Abbring: Wat grappig. Je vertelde eerder dat ze niet zozeer meer aan die Nederlandse taal hingen, maar wel aan hun Nederlandse afkomst. Verder 'verturksten' ze helemaal. Wat was dan de hoofdtaal onderling?
00:14:40 Eveline Sint Nicolaas: Ze spraken voornamelijk Frans met elkaar. Over de oudste dochter is bekend dat ze het heel goed met haar ouders kon vinden, maar er was één punt waarop ze clashten en dat was dat haar ouders graag wilden dat ze Nederlands leerde. Dat ging haar te ver blijkbaar.
00:14:54 Janine Abbring: Daar had zij geen zin in.
00:14:55 Eveline Sint Nicolaas: Er zit dus nog wel een soort idee dat ze dat Nederlands ook over willen brengen op de kinderen. Anna Maria is niet in Nederland geboren. Zij is in Istanbul geboren, maar wel in een Nederlands gezin, die Leidstars. Zij sprak dus nog wel Nederlands. Zo gaat dat natuurlijk. Uiteindelijk spraken de kinderen vooral het liefst Frans en correspondeerden ze met hun ouders ook in het Frans. Er werd ook wel Italiaans gesproken.
00:15:25 Janine Abbring: Je zei het net al even terloops: uiteindelijk dertien kinderen in totaal. We zien elf mensen op dit portret. Toen waren nog niet alle kinderen geboren. Uiteindelijk zijn het er dertien geworden. We hebben het ook al even gehad over die specifieke opvoeding, dat onderwijs zo'n belangrijke rol speelde. Kun je iets zeggen over met wat voor ideeën die kinderen werden grootgebracht?
00:15:47 Eveline Sint Nicolaas: Wat heel leuk is als je goed naar het schilderij kijkt, is dat je allerlei - attributen noem ik het maar even - ziet die ook verwijzen naar die opvoeding. De jongens hebben een viool en een degen vast. De oudste dochter staat bij een tafeltje en daar is onder andere een carbonpapier, een passer en liniaal op te zien.
00:16:09 Janine Abbring: Dat carbonpapier bestond toen al?
00:16:11 Eveline Sint Nicolaas: Ja, dat had ik me ook nooit gerealiseerd. Zij kreeg les in navigatie en sterrenkunde. Dat vind ik heel erg leuk om te weten, dat een meisje, de oudste dochter, daarin werd opgeleid. De jonge kinderen zijn nog vrij van dit soort verplichtingen. Die hebben een appel en een bloem vast. Anna Maria had een heel duidelijk idee over de opvoeding van haar kinderen. Dat was een systeem waarbij de oudere kinderen de jonge kinderen dingen leerden die zij zelf goed konden. Het was bijna een soort zelfregulerend systeem, zou je zeggen.
00:16:50 Janine Abbring: Het is ook een beetje het idee zoals je dat nu in Nederland op de brede school hebt, toch? Waarbij je inderdaad grotere klassen hebt en kinderen van meerdere leeftijdscategorieën samen zet, met het idee dat die weer van elkaar kunnen leren. Of in ieder geval elkaar kunnen ondersteunen in dingen. Ze was haar tijd dus ver vooruit als ik dat zo hoor.
00:17:08 Eveline Sint Nicolaas: Ja, precies. Zoals mijn kinderen op de crèche in een verticale groep zaten, zoals dat werd genoemd.
00:17:14 Janine Abbring: Ik heb geen kinderen, dus ik ken de termen niet.
00:17:16 Eveline Sint Nicolaas: Dit gezin was een verticale groep en dat is leuk. Ik zal heel even een stukje voorlezen. Het is een vertaling van een stuk uit zo'n reisverslag, waarin de juistheid en ideeën van mevrouw Van Lennep over opvoeding en onderwijs worden besproken. "Het was een systeem dat in feite niet anders was dan de natuur haar gang laten gaan. Je kunt zeggen dat ze heel duidelijk een systeem van wederzijdse opvoeding had voorzien en toegepast waarbij, afhankelijk van de verschillende leeftijden en ontwikkeling, elk kind zijn eigen verworven kennis zou doorgeven aan zijn jongere broers en zussen". Daar kregen ze ook een gevoel van verantwoordelijkheid bij. Het was jouw taak om dat ook weer over te brengen op je jongere broers en zussen. Er wordt gezegd: als gevolg van die wederzijdse zorg ontstond er een onverwoestbare band tussen hen, terwijl hun moeder haar leven in volkomen kalmte leek door te brengen. Daarom zit ze zo relaxt hier op die bank.
00:18:18 Janine Abbring: Op de divan.
00:18:18 Eveline Sint Nicolaas: Ja, precies, want het systeem regelt zichzelf.
00:18:23 Janine Abbring: Was dit de theorie of ook de praktijk?
00:18:26 Eveline Sint Nicolaas: Die verbondenheid vind je heel erg terug, ook in latere generaties. De familie Van Lennep was binnen Izmir een groot bolwerk, zou je kunnen zeggen. Ook later. Ze vliegen allemaal een beetje uit, maar het blijft met elkaar verbonden. Dat heeft dus zeker wel gewerkt.
00:18:45 Janine Abbring: Op zich zou je kunnen zeggen dat dit type opvoeding en onderwijs wel zijn vruchten heeft afgeworpen?
00:18:50 Eveline Sint Nicolaas: Ja.
00:18:56 Janine Abbring: Wat weten we over de maker?
00:18:59 Eveline Sint Nicolaas: Het schilderij is niet gesigneerd. Het is toegeschreven aan Antoine de Fafray. Dat was een Franse schilder die negen jaar lang in het Ottomaanse Rijk was. Hij kwam bij de Franse ambassadeur in Istanbul terecht, waar hij het gezin en het hofleven heeft geportretteerd. Op zeker moment heeft hij waarschijnlijk in Izmir ook deze familie geportretteerd, de familie Van Lennep.
00:19:24 Janine Abbring: Nogmaals, dat is mijn lekenblik, maar ik vind het zo bijzonder dat het bijna een familiekiek is, of een familieportret. Was dat gebruikelijk in die tijd, dat je zo'n hele club liet vastleggen?
00:19:35 Eveline Sint Nicolaas: Nee, daar heb je helemaal gelijk in dat dat bijzonder is. De portretten die we kennen, als je kijkt naar de Ottomaans-Nederlandse geschiedenis, zijn eigenlijk altijd portretten van mannen die als ambassadeur zijn vastgelegd. Zoals we natuurlijk de grote collectie van Cornelis Calkoen hebben. Dan laat hij zich vastleggen bij zijn audiëntie, of het zijn portretten als handelaar. De familie is hier centraal gesteld en eigenlijk zonder verwijzing. Het zit in de kleding en ook in het Turkse tapijt, maar er is geen handelsschip op de achtergrond te zien. Alles wijst er hier dus op dat het gezin belangrijk is en dat maakt het een heel bijzonder portret.
00:20:16 Janine Abbring: Wat zou je dan kunnen zeggen over de motivatie van dit gezin om dit op deze manier vast te laten leggen? Waarom zouden ze dit hebben gedaan?
00:20:23 Eveline Sint Nicolaas: Dit schilderij had een hele belangrijke plek in het huis van de familie. Ik denk dat ze daarmee ook wilden uitstralen: kijk, dit is de familie, wij zijn hier al generaties. De grootvader staat er niet voor niks op. Het is denk ik een bevestiging van hun plek in Izmir en straalt echt het hechte gezinsleven uit.
00:20:45 Janine Abbring: Anna Maria heeft het zelfs laten opnemen in haar testament. Wat kun je daar over vertellen?
00:20:51 Eveline Sint Nicolaas: Ik denk dat het heel veelzeggend is dat Anna Maria het in haar testament heeft opgenomen, samen trouwens met een portret van Jan van Lennep de Oude, wat uiteindelijk ook bij het Rijksmuseum terecht is gekomen. Ze hechtte heel veel waarde aan het schilderij, want ze hadden veel meer schilderijen. Daar wordt verder niet zo expliciet iets over gezegd. Op een gegeven moment gaat het ook mee. Er wordt dus bepaald dat dit schilderij en dat van Jan van Lennep altijd in de mannelijke lijn van de familie moeten vererven. Als het op een gegeven moment naar Athene verhuist met een gezinslid, wordt er daarvoor nog een kopie gemaakt, zodat er in elk geval iets van dit portret nog in kopievorm te zien blijft in het familiehuis in Izmir. Dat zegt denk ik een heleboel.
00:21:38 Janine Abbring: Het is zo mooi. Ik las in de voorbereiding een citaat uit haar testament. Het testament van Anna Maria, opgesteld op 1 november 1799. Vind je het goed als ik het even voorlees?
00:21:49 Eveline Sint Nicolaas: Ja.
00:21:50 Janine Abbring: "Mijn kinderen moeten weten dat het portret van mijn overgrootvader, overgrootvader van David van Lennep, Jacob van Lennep, en de grote Nederlandse Bijbel altijd naar de oudste van de familie moeten gaan. Ik voegde daar het grote schilderij van de familie aan toe, dat dezelfde bestemming zou volgen. Indien de stoffering van mijn kamer, die ik zelf geborduurd heb, van belang kan zijn voor mijn dochters, dan zullen zij onder hen dezelfde volgorde respecteren als mijn zonen voor het schilderij". Ik vind het zo mooi dat je haar stem bijna kan horen en ook hoe belangrijk ze dat vond.
00:22:27 Eveline Sint Nicolaas: Ja, zeker. Ik vond het ook heel erg leuk om 'de stoffering van mijn kamer die ik zelf geborduurd heb' te lezen.
00:22:34 Janine Abbring: Waar gaat dat over?
00:22:36 Eveline Sint Nicolaas: Dat zijn stoelen of banken waarvan de zittingen met borduursel zijn versierd. We hebben recent een fantastisch borduurwerk van Anna Maria kunnen verwerven. Toen ik dit las dacht ik: wauw, dat zegt heel mooi iets over het belang dat zij hechtte aan borduren.
00:22:54 Janine Abbring: Een borduurwerk in het Rijksmuseum. Iets waar ze tíen jaar aan heeft gewerkt, om even de grootte van orde aan te geven. Kun je het omschrijven?
00:23:04 Eveline Sint Nicolaas: Het is een zijden doek van 1.50 bij 1.50. In het midden is een monogram te zien, E.C.M. Dat is van Elisabeth Clara Morier, de oudste dochter die we ook op het portret zien staan. Rondom is het helemaal geborduurd met allemaal verschillende bloemen, insecten, appels, aalbessen. Elke keer zie je weer iets anders, ook rupsjes en vlinders.
00:23:31 Janine Abbring: En bedoeld als?
00:23:32 Eveline Sint Nicolaas: Een huwelijksgeschenk was het.
00:23:33 Janine Abbring: Een dierbaar cadeau van moeder aan dochter.
00:23:35 Eveline Sint Nicolaas: Ja. Achterop zit een briefje en daarom weten we dat ze er tien jaar aan heeft gewerkt, voor het huwelijk van haar dochter.
00:23:43 Janine Abbring: Dat briefje, geschreven door Anna Maria, zit er nog op?
00:23:47 Eveline Sint Nicolaas: Ja, maar ik denk een generatie later. Ik denk dat Elisabeth Clara het er waarschijnlijk op heeft aangebracht.
00:23:54 Janine Abbring: Door wie is het briefje geschreven?
00:23:56 Eveline Sint Nicolaas: Ik denk, maar dat staat er niet bij, dat het door de dochter die het heeft gekregen voor het huwelijk erop is gemaakt.
00:24:03 Eveline Sint Nicolaas: Wat staat er te lezen op het briefje?
00:24:06 Eveline Sint Nicolaas: Daar staat dat ze er tien jaar aan heeft gewerkt en dat het aan haar is gegeven on her wedding, in februari 1778 voor haar huwelijk met Isaac Mourier.
00:24:17 Janine Abbring: Wat grappig, dus niet in het Frans, maar in het Engels dit keer.
00:24:19 Eveline Sint Nicolaas: Daarom denk ik dat het door de dochter Elisabeth Clara is geschreven, want die gaat op een gegeven moment met haar echtgenoot naar Londen. Dan staat er: this quilt took ten years to work.
00:24:31 Janine Abbring: Dat doek, dat geborduurde doek, wordt op dit moment gerestaureerd. Het wordt in de loop van 2025 vertoond in het Rijksmuseum. Het familieportret waar we het nu steeds over hebben is sinds kort te zien in het museum. Waarom hebben jullie er voor gekozen om het nu op te hangen?
00:24:46 Eveline Sint Nicolaas: Er waren wat dingen aan het schuiven in de vaste opstelling, dus er kwam plek.
00:24:50 Janine Abbring: Zoals dat gaat.
00:24:51 Eveline Sint Nicolaas: Ja, zoals dat gaat. Ik had altijd wel in m'n achterhoofd dat het jammer was dat we dit niet lieten zien, want ik vind het zo'n mooi schilderij. Er is zoveel op te zien en het is ook zo interessant vanuit het Nederlands-Turkse perspectief. We hebben natuurlijk de schilderijen van Calkoen die het hele diplomatieke vertellen, maar hier laat je een heel ander verhaal vertellen. Een Nederlands gezin dat in Turkije gaat wonen en daar volledig integreert in de samenleving. Dat is een verhaal dat we veel minder goed kennen, maar wat wel heel veel mensen zal aanspreken. Dat kunnen we nu laten zien.
00:25:30 Janine Abbring: Dit was aflevering 7 in de serie Portretten van In het Rijksmuseum. Smaakt deze aflevering naar meer? Luister dan de podcast die we eerder met Eveline maakten over de Nederlandse ambassadeur Calkoen in het achttiende eeuwse Istanbul. In de volgende aflevering praat ik met Matthias Ubl over twee indringende portretten van Thomas Gresham en Anne Fernely door Anthonis Mor. Tot dan.
Abonneer je op In het Rijksmuseum met je favoriete podcastspeler
Met dank aan
In het Rijksmuseum is powered by ING.
Briefje achterop de sprei
1 | 4
Sprei geborduurd door Anna Maria Leidstar
1 | 4


Gezicht op Smyrna (Izmir)
1 | 4


Portret van Jan van Lennep de Oude
1 | 4