15-02-2023 - Rijksmuseum
Het Rijksmuseum heeft schilderijen in alle formaten, van piepklein tot gigantisch groot. Maar slechts één kan er de grootste zijn. Het schilderij ‘De Slag bij Waterloo’ is met zijn 5.5 bij 8 meter haast net zo groot als de gebeurtenis die het verbeeldt. Maar waarom hangt het schilderij eigenlijk in Nederland? Presentator Janine Abbring spreekt erover met conservator geschiedenis Eveline Sint Nicolaas.
Luister
Lees hieronder het volledig uitgeschreven gesprek
00:00:00 Eveline Sint Nicolaas: Alle Britse officieren die nog in leven waren en die op het schilderij afgebeeld zijn, zijn allemaal naar Apsley House gekomen om te poseren voor Pieneman.
00:00:10 Janine Abbring: Het paard ook?
00:00:13 Janine Abbring: Het paard, Copenhagen, werd ook naar Londen gebracht. Daar is een mooi verhaal over. Pieneman voelt zich wat ongemakkelijk en bekeken door het paard terwijl hij het aan het schetsen was. Volgens het verhaal vond Wellington dat dan weer heel amusant.
00:00:30 Janine Abbring: Het Rijksmuseum heeft schilderijen in alle formaten, van piepklein tot gigantisch groot. Slechts één kan er de grootste zijn. Het schilderij 'De Slag bij Waterloo' is met zijn vijf en een half bij acht meter haast net zo groot als de gebeurtenis die is verbeeld. Waarom hangt het schilderij eigenlijk in Nederland? Ik spreek erover met conservator geschiedenis Eveline Sint Nicolaas. Mijn naam is Janine Abbring en dit is 'In het Rijksmuseum'. De podcast van het Rijksmuseum, waarin we bijzondere verhalen vertellen over voorwerpen en hun makers. Verdeeld over vier verdiepingen en 80 zalen zie je in het Rijksmuseum meer dan 8000 voorwerpen. In deze podcast bespreken we per aflevering één object dat in het museum te zien is. In deze serie 'De negentiende eeuw, een eeuw in beweging'. In deze aflevering: het schilderij, 'De Slag bij Waterloo' van Jan Willem Pieneman. Voor we beginnen: wil je weten hoe dit gigantische schilderij eruitziet? Ga dan naar www.Rijksmuseum.nl/podcast.
00:01:40 Janine Abbring: We kijken naar een, letterlijk, groots schilderij met een grootse gebeurtenis. Nu moet ik meteen bekennen, en ik denk dat dat voor meer luisteraars geldt, dat de Slag bij Waterloo tot de verbeelding spreekt. Maar die verbeelding is vrij beperkt. Herken je dat?
00:02:00 Eveline Sint Nicolaas: Jazeker. Het is wel logisch, want je kent het misschien van straatnamen of van het ABBA-liedje of een metrostation in Londen, maar wat er toen precies gebeurde is best gecompliceerd.
00:02:14 Janine Abbring: De Slag bij Waterloo. Ik ben daar razend benieuwd naar. Ik wil voor eens en altijd mijn algemene kennis over die slag flink bijspijkeren. Voordat we het gaan hebben over de details van die slag, laten we eens even kijken naar wat we zien op dit megagrote schilderij, want het moet van vloer tot plafond zijn in het Rijksmuseum.
00:02:36 Eveline Sint Nicolaas: Dat klopt. Het is ons grootste schilderij. Het is zo'n vijf en een halve meter hoog en ruim acht meter breed. Dus het is inderdaad een joekel van een doek, en het hangt in de eerste zaal waarin de negentiende eeuw wordt gepresenteerd. Je ziet dat het een combinatie is van portretten van de belangrijke spelers van de Slag bij Waterloo en gebeurtenissen. Het is niet alsof we even een kijkje krijgen op een bepaald moment in die slag, maar het is een soort collage van verschillende elementen die de schilder Jan Willem Pieneman op dat ene grote doek heeft samengevoegd.
00:03:15 Janine Abbring: Je bedoelt: als het een foto zou zijn, dan is het geen snapshot, maar het is echt een samengesteld beeld?
00:03:22 Eveline Sint Nicolaas: Ja. Er zijn allerlei dingen te zien die niet tegelijkertijd plaatsvonden. Er zijn personen afgebeeld die een dag eerder al overleden waren. Er is een combinatie gemaakt van allerlei belangrijke momenten om een soort - misschien zou je het een 'Gesamtkunstwerk' kunnen noemen van die slag.
00:03:42 Janine Abbring: Maar volstrekt niet documentair dus ook?
00:03:44 Eveline Sint Nicolaas: Het is meer een groot historisch groepsportret.
00:03:47 Janine Abbring: Het is een enorm werk, vijf en een half bij acht meter. Ik weet dat één van de meest gestelde vragen over dit schilderij is: hoe is het letterlijk in het museum terechtgekomen? Maar ik weet het antwoord: het was opgerold. Ik wil eigenlijk weten hoe het in het museum is terechtgekomen. Is het aangekocht, is het gekregen? Hoe is het in de collectie terechtgekomen?
00:04:09 Eveline Sint Nicolaas: Jan Willem Pieneman had het in 1824 klaar en het was bedoeld voor het paleis van de kroonprins in Brussel, bij Tervuren. Maar eigenlijk kort daarna, in 1830, heeft de afscheiding van België plaatsgevonden.
00:04:20 Janine Abbring: Ze hoorden niet meer bij Nederland.
00:04:22 Eveline Sint Nicolaas: Toen ging het helemaal niet door. Dan komt het al snel in bruikleen bij het Rijk. Waar laat je zo'n heel grote schilderij?
00:04:30 Janine Abbring: Ja, dat hang je niet zomaar ergens op.
00:04:33 Eveline Sint Nicolaas: Dan is het te zien in het Rijksmuseum. Het leuke is, een paar jaar later, in 1844, was Pieneman directeur van het Rijksmuseum. Dan zijn ze weer samen.
00:04:49 Janine Abbring: Waar wordt jouw oog als eerste naartoe getrokken, Eveline?
00:04:53 Eveline Sint Nicolaas: Naar de hoofdpersoon Arthur Wellesley, de hertog van Wellington. Hij is in het midden te zien op zijn paard.
00:05:02 Janine Abbring: Want het overduidelijke middelpunt, letterlijk en figuurlijk, van dit schilderij is een man op een paard.
00:05:08 Eveline Sint Nicolaas: Ja, je ziet allerlei militairen. Je ziet op de voorgrond gewonde soldaten op de grond liggen. Er worden vaandels triomfantelijk aangedragen, en verder op de achtergrond zie je het slagveld en ook een hele dreigende lucht. Het lijkt of de zon schijnt op Wellington en zijn Britse soldaten.
00:05:31 Janine Abbring: Sommige gezichten hebben als het ware een soort spotje gericht op hun hoofd. Die zijn echt letterlijk uitgelicht. De naam Wellington is gevallen, de man op het paard in het midden. Het is een bruin ros, schuimbekkend ook, dus in dat opzicht is het heel levendig. Je zei dat het is een portret is, maar het heeft ook iets heel wilds en levendigs, en actueels in die zin.
00:05:56 Eveline Sint Nicolaas: Ja, de schilder Pieneman heeft de belangrijke figuren op dit schilderij allemaal ook persoonlijk ontmoet. Die hebben voor hem geposeerd. Dat geldt ook voor het paard. Wat dat betreft is het niet zo gek dat het er allemaal heel levensecht uitziet.
00:06:11 Janine Abbring: Die Wellington in het midden op zijn paard, wie is het?
00:06:15 Eveline Sint Nicolaas: Dat is de opperbevelhebber van de geallieerde troepen. Dat waren de Britse, de Nederlandse en de Duitse troepen en die streden samen met maarschalk Von Blücher, die de Pruisische troepen aanvoerde, tegen Napoleon. Het belang van de Slag bij Waterloo is het moment dat Napoleon definitief wordt verslagen en er een definitief einde komt aan zijn keizerrijk, het Franse keizerrijk.
00:06:42 Janine Abbring: Dat is de heel korte versie, waar ik normaal gesproken in een interview altijd heel blij mee ben. Nu wil ik toch even iets meer weten over die slag zelf. Ik heb me daarin een klein beetje verdiept. Wat mij heel erg opviel was hoe kort de slag eigenlijk was. Kun jij daar iets over vertellen?
00:07:01 Eveline Sint Nicolaas: Misschien is het goed om iets verder terug te gaan om meer te begrijpen van wat er eigenlijk gebeurde en wie er allemaal tegenover elkaar stonden. Dan moeten we terug naar 1799. Dat is het moment dat Napoleon Bonaparte een staatsgreep pleegt. Hij maakt deel uit van het Franse leger. Een aantal jaren later, in 1804, kroont hij zichzelf tot keizer. Hij heeft veel ambities, dus hij begint aan een grote veroveringstocht door Europa. Je zou kunnen zeggen dat Europa vijftien jaar lang in zijn greep is geweest. Hij heeft een enorme opmars gemaakt. Nederland maakte op een gegeven moment ook deel uit van dat Franse keizerrijk.
00:07:42 Janine Abbring: Dat is dan Nederland en België op dat moment?
00:07:44 Eveline Sint Nicolaas: Ja, wij maken deel uit van het Franse keizerrijk op het moment van de Slag bij Waterloo.
00:07:51 Janine Abbring: De Slag bij Waterloo, vijf jaar verder, 1815. Wat gebeurt er?
00:07:55 Eveline Sint Nicolaas: Er is nog een keerpunt wat we eerst moeten benoemen. Napoleon wil steeds meer gebieden in Europa veroveren. Op een gegeven moment keert het tij, met zijn veldtocht tegen Rusland in 1812 en de Volkerenslag bij Leipzig in 1813. Dat zijn belangrijke momenten want daarna moet hij gedwongen afstand doen van de troon. Dan wordt hij gevangengezet op het eiland Elba.
00:08:22 Janine Abbring: Oh ja, de verbanning.
00:08:23 Eveline Sint Nicolaas: In Nederland keert Willem Frederik terug, dat is de Prins van Oranje, dus dat is de stadhouderlijke familie die aan het eind van de achttiende eeuw naar Engeland is vertrokken. Er was een strijd tussen de patriotten en de prinsgezinden en aan het eind van de achttiende eeuw vlucht de stadhouderlijke familie naar Engeland.
00:08:43 Janine Abbring: Dat doen royals wel vaker, naar Engeland vluchten, als het hen te heet onder de voeten wordt.
00:08:48 Eveline Sint Nicolaas: Dan zien ze dat het tij keerde voor Napoleon, en dus komt de familie terug. Dan krijg je het Congres van Wenen, en daar komen alle verschillende regeringsleiders samen om over de toekomst van Europa te praten. Ze denken: Napoleon zit veilig op Elba en nu kunnen we met elkaar kijken hoe we de grenzen weer terugbrengen na al die veroveringen van Napoleon. Lodewijk XVIII wordt de nieuwe Franse koning en Willem Frederik wordt koning Willem I van Nederland en België en Luxemburg. Zo wordt dat op dat Congres van Wenen besproken. Ondertussen ontsnapt Napoleon van het eiland Elba. Dan is er flinke paniek natuurlijk op dat Congres van Wenen want dan denken ze: oh hemel...
00:09:34 Janine Abbring: Die kleine grote veroveraar komt er weer aan.
00:09:37 Eveline Sint Nicolaas: Ja, en hij heeft in een hele korte tijd een enorm leger op de been gekregen van wel 600 man, die allemaal terug willen naar die tijd dat Napoleon keizer was van dat Franse keizerrijk.
00:09:51 Janine Abbring: Maar 600 klinkt helemaal niet zo groot?
00:09:54 Eveline Sint Nicolaas: Nee, maar dat was een hele gemotiveerde groep en hij stormt daarmee richting Parijs. Op dat Congres van Wenen worden ze het veel dingen niet eens, maar ze zijn het er wel over eens dat ze niet meer met Napoleon willen onderhandelen en dat het nu echt definitief klaar moet zijn met die man en zijn ambities, en dat ze zich zullen verenigen.
00:10:22 Janine Abbring: Die benaming, Slag bij Waterloo, is eigenlijk een beetje verwarrend als je je er wat meer in verdiept, want die slag vond inderdaad plaats bij dat dorpje Waterloo. Waar is dat ongeveer?
00:10:34 Eveline Sint Nicolaas: Dat ligt niet ver bij Brussel vandaan, het is ten zuiden van Brussel.
00:10:39 Janine Abbring: Die slag bestond eigenlijk uit meerdere confrontaties want de Slag bij Waterloo is op achttien juni 1815, maar op zestien en zeventien juni was er ook nog strijd. Dat valt eigenlijk allemaal onder die noemer Slag bij waterloo. Kun je daar iets meer over vertellen?
00:10:57 Eveline Sint Nicolaas: Op zestien juni wordt de Slag bij Quatre-Bras gevoerd. Dat is een belangrijk historisch moment voor de Nederlanders, want dan speelt onze kroonprins Willem van Oranje, die dan 22 jaar is, en hij is adjudant van Wellington en hij had het opperbevel over de Nederlandse troepen. Hij speelt bij Quatre-Bras een hele belangrijke rol. Dat is een kruispunt, niet al te ver bij Waterloo vandaan, en hij weet daar de Franse troepen tegen te houden. Het is eigenlijk een vertragende actie die ervoor zorgt dat de Fransen niet al te snel kunnen oprukken.
00:11:33 Janine Abbring: Zodat Wellington zich beter kan voorbereiden?
00:11:36 Eveline Sint Nicolaas: Het klinkt niet zo heldhaftige misschien, want het is dus meer een vertragende werking. De kroonprins wordt later de held van Waterloo genoemd. Er wordt ook weleens bevraagd hoe belangrijk die rol van de Nederlanders nou eigenlijk was. Maar dat zit hem vooral in dat vertragende effect bij Quatre-Bras.
00:11:57 Janine Abbring: Als je de vijand weet te vertragen, heb je zeker een belangrijke rol op het slagveld, lijkt mij.
00:12:01 Eveline Sint Nicolaas: Op zich wel, maar het is niet midden in het heetst van de strijd.
00:12:04 Janine Abbring: Dat begrijp ik. Dus dat was zestien juni. En zeventien juni?
00:12:08 Eveline Sint Nicolaas: Iedereen is zich weer aan het hergroeperen en de Fransen rukken op richting Waterloo, en op achttien juni naderen ze Waterloo. Wat heel belangrijk is aan die dag, is dat het ontzettend slecht weer is. Dat heeft heel erg meegespeeld in het hele verloop van de slag, want het was de dagen daarvoor heel warm geweest. Dan, op achttien juni zelf, gaat het heel hard regenen en is er heel veel onweer, en dat is een bepalend element voor het verloop van de slag geweest.
00:12:41 Janine Abbring: Waarom dan?
00:12:42 Eveline Sint Nicolaas: Alle weilanden in de omgeving werden ontzettend drassig, dus het werd veel moeilijker om de kanonnen te verplaatsen. Alles ging veel moeizamer, ook voor de infanterie, voor de mannen te voet, was het heel zwaar.
00:12:55 Janine Abbring: Maar dat geldt op zo'n moment voor beide partijen, zou je denken.
00:12:58 Eveline Sint Nicolaas: Ja, dat klopt, maar je moet bedenken dat Wellington al op positie was, dus die had zich al een tijd kunnen voorbereiden. Die was daar al, en Napoleon moest meer door die modder ploegen. Hij had in die zin een nadeel.
00:13:12 Janine Abbring: Hij moest zich nog positioneren?
00:13:13 Eveline Sint Nicolaas: Wat beide partijen natuurlijk ook merkten, is dat bijvoorbeeld het afschieten van kanonskogels... Normaal gesproken rolt zo'n kanonskogel heel ver door en zorgt dat voor heel veel schade. Maar doordat het in zo'n modderpoel, zo'n zompige bodem viel, hadden die kanonnen ook veel minder effect. Dat betekent uiteindelijk dat die geallieerde troepen Napoleon weten te verslaan bij Waterloo.
00:13:39 Janine Abbring: Dat weten we bijna allemaal, mede dankzij ABBA natuurlijk: 'At Waterloo Napoleon did surrender'. Het liep inderdaad zo af. Napoleons nederlaag in de Slag bij Waterloo betekende zijn definitieve aftreden als keizer. Dat was echt een keerpunt in de geschiedenis. Wat mij opviel - want ik vind het heel fijn om bij dat schilderij te blijven - dat vertelde je aan het begin al, is dat het niet een snapshot is van één gebeurtenis, maar we zien op het schilderij ook mensen die al gesneuveld waren of gewond waren geraakt. Rechtsonder bijvoorbeeld zie ik duidelijk een gewonde man liggen.
00:14:12 Eveline Sint Nicolaas: Dat is een boodschapper die ook nog een brief in zijn tas heeft en die gesneuveld is op het slagveld.
00:14:19 Janine Abbring: De gewonde man linksvoor, die heeft ook een spotlight op zijn gezicht.
00:14:24 Eveline Sint Nicolaas: Dat is onze kroonprins, Willem. Dat is, naast Wellington, één van de belangrijke hoofdrolspelers van die slag. Hij raakte niet op deze plek gewond, maar een stuk verderop kreeg hij een kogelschot in zijn schouder en ook zijn paard Wexy raakte op dat moment gewond. Dat is de vrijheid die Pieneman heeft genomen om die verschillende gebeurtenissen samen te voegen. Je ziet ook een Britse officier die met een buitgemaakt vaandel aan komt rijden op zijn paard. Daar linksonder zie je generaal Cambronne die gevangen is genomen en die 'not amused' kijkt. Dus er zijn allemaal verschillende elementen samengevoegd op het schilderij. Maar je zou kunnen zeggen dat het, afgezien van de kroonprins die te zien is op die geïmproviseerde brancard, wel echt een Engels feestje is op dit schilderij, met al die rode uniformen.
00:15:27 Janine Abbring: De schilder van dit werk is Jan Willem Pieneman. Maakte hij dit in opdracht?
00:15:33 Eveline Sint Nicolaas: Dat is heel bijzonder voor zo'n groot schilderij, maar zo is het niet helemaal gegaan. Pieneman maakte het op eigen initiatief, en dat komt doordat hij eerst een ander schilderij had gemaakt van de Slag bij Quatre-Bras. Dat was bedoeld voor paleis Soestdijk, wat de kroonprins als cadeautje voor zijn rol bij Waterloo had gekregen. Daar kwam dat grote doek van Quatre-Bras te hangen door Pieneman. Hij was er zo trots op dat hij het aan allerlei mensen liet zien. Wellington kwam langs om dat schilderij van Quatre-Bras te bekijken en hij merkte op: "Er is hier wel wat weinig rood te zien", en daarmee doelde hij op de rode uniformen van de Britse militairen. Pieneman heeft die handschoen opgepakt en is toen een schets gaan maken van de Slag bij Waterloo met een prominente rol voor de hertog van Wellington. Dat is dit schilderij.
00:16:27 Janine Abbring: Eigenlijk in de hoop dat Wellington dat dan zou willen kopen?
00:16:30 Eveline Sint Nicolaas: Ja, dus hij liet de schets zien aan Wellington en Wellington was daar heel enthousiast over en hij nodigde Pieneman uit om naar Londen te komen. Hij mocht logeren bij Wellington op Apsley House en alle Britse officieren die nog in leven waren en die op het schilderij afgebeeld zijn, zijn allemaal naar Apsley House gekomen om te poseren voor Pieneman.
00:16:54 Janine Abbring: Het paard ook?
00:16:55 Eveline Sint Nicolaas: Ook het paard, Copenhagen, werd naar Londen gebracht en daar is een mooi verhaal over. Pieneman voelde zich wat ongemakkelijk en bekeken door het paard, terwijl hij het aan het schetsen was. Volgens het verhaal vond Wellington dat dan weer heel amusant.
00:17:13 Janine Abbring: Wacht even: de schilder voelde zich bekeken door het paard?
00:17:16 Eveline Sint Nicolaas: Blijkbaar vond hij het ongemakkelijk om met zo'n groot dier in een ruimte te zijn.
00:17:27 Janine Abbring: Wellington zou het schilderij uiteindelijk niet krijgen. Hoe zit dat?
00:17:32 Eveline Sint Nicolaas: In 1824 is Pieneman klaar met het schilderij en dan komt de prins van Oranje op bezoek. Hij ziet dat hij ook redelijk prominent op dit grote doek is afgebeeld, want hij is linksvoor gewond op de brancard te zien.
00:17:48 Janine Abbring: Met die kogel in zijn schouder. De grote held van Quatre-Bras.
00:17:51 Eveline Sint Nicolaas: Hij denkt: dit schilderij moet ik zien te behouden voor Nederland. Hij biedt meteen aan Pieneman 40.000 gulden en snijdt daarmee Wellington de pas af. Hij moet nog wel even toestemming krijgen van z'n vader...
00:18:08 Janine Abbring: Dat vroeg ik me al af, maar de koning was het eens met de prins?
00:18:12 Eveline Sint Nicolaas: Inderdaad. Die zei: "Dat is goed, en dan kan dit schilderij in jouw paleis in Brussel bij Tervuren hangen."
00:18:20 Janine Abbring: Waarom vond koning Willem I het zo belangrijk om dit schilderij aan te schaffen, even los van de eer van zijn zoon die zo duidelijk hier verbeeld wordt?
00:18:29 Eveline Sint Nicolaas: Dat hoort eigenlijk bij het construeren van het verhaal van de kroonprins als de held van Waterloo die een hele belangrijke rol heeft gespeeld in die Slag bij Waterloo en dus in de toekomst van Europa. Hij zag dat als een mooie bevestiging van die rol.
00:18:47 Janine Abbring: Was Willem I een kunstliefhebber? Was dat ook zijn motivatie?
00:18:53 Eveline Sint Nicolaas: Nee, ik denk niet dat hij dit schilderij per se wilde omdat hij een hele oprechte interesse in de kunst had of Pieneman wilde steunen. Dat ligt veel meer in dat idee van het positioneren van de kroonprins als de held van Waterloo, en heel erg die gebeurtenissen die bij Waterloo zijn gebeurd op te krikken en vast te leggen op grote werken. Hij liet ook op de plek waar zijn zoon gewond was geraakt, op het slagveld, een enorm monument opzetten met een grote leeuw bovenop: 'la Butte du Lion'.
00:19:25 Janine Abbring: La Butte du Lion. Dat betekent...
00:19:27 Eveline Sint Nicolaas: De plek waar Napoleon werd verslagen. Dat is een monument van 45 meter hoog. In het Koninklijk Huis, in het archief, bevindt zich ook het jasje wat de kroonprins droeg toen hij gewond raakte.
00:19:41 Janine Abbring: Met het gat erin?
00:19:43 Eveline Sint Nicolaas: Inderdaad, met het gat erin. Zijn vader, de koning, heeft een klavertjevier op het slagveld geplukt op de plek waar zijn zoon gewond raakte. Dat wordt ook nog steeds bij het Koninklijk Huisarchief bewaard.
00:19:53 Janine Abbring: Dus de aanschaf van het schilderij was onderdeel van een groter plan?
00:19:59 Eveline Sint Nicolaas: Dat paste allemaal in een soort pr-campagne, zou je kunnen zeggen, omdat de koning zich heel goed ervan bewust was dat Nederland, België en Luxemburg een nieuw Koninkrijk moesten vormen na die onrustige jaren, als onderdeel van het Franse keizerrijk, maar ook nog de Bataafse republiek. Er was een nieuwe samenbindende held nodig, en daar speelde de kunst natuurlijk een hele belangrijke rol bij.
00:20:27 Janine Abbring: Dus het was niet zozeer om zijn zoon die heldenrol toe te dichten, maar ook om die nieuwe natiestaat, die eenheid weer te voelen?
00:20:41 Eveline Sint Nicolaas: Ja, en daar symbolen voor te creëren en grote doeken. Hij snapte meteen waarom zijn zoon daar 40.000 gulden voor geboden had om Wellington de pas af te snijden.
00:21:01 Janine Abbring: Als ik jou zo beluister, dan gebruikte Willem I de Slag bij Waterloo ook om dat nationalistische gevoel, die eenheid van het nieuwe land te benadrukken. Was dat iets typisch Nederlands? Deden andere landen dat ook?
00:21:16 Eveline Sint Nicolaas: Dat deden andere landen ook, want na die Slag bij Waterloo werden de grenzen opnieuw vastgesteld en er moest een soort 'nation building' plaatsvinden, want we moesten weer eventjes terug naar oude grenzen of nieuwe grenzen. Kunst speelde daarin een belangrijke rol, om de inwoners van die verschillende naties een gevoel van samenhang te geven.
00:21:42 Janine Abbring: Aan welke landen denk je dan bijvoorbeeld?
00:21:44 Eveline Sint Nicolaas: Voor Groot-Brittannië is de Slag bij Waterloo ook heel belangrijk geweest, omdat ze daarna veel meer zeggenschap kregen in Europa. Dat was een tijd dat ze zich veel meer konden ontwikkelen. Na de Slag bij Waterloo zie je een enorme bloei van Groot-Brittannië.
00:22:01 Janine Abbring: En de Fransen? Hoe keken die er destijds naar? Het was een nederlaag.
00:22:06 Eveline Sint Nicolaas: De Fransen zijn er heel goed in om een nederlaag toch om te zetten in iets moois. Er werd al heel snel een soort mythe gecreëerd dat het Franse leger zich tot het bittere eind had verdedigd. 'The glorious defeat' zoals het wordt genoemd. Dat is heel bijzonder. Ook in Frankrijk, als je het hebt over de Slag bij Waterloo, dan wordt dat niet per se als iets negatiefs beschouwd, want daar is ook een soort pr-campagne omheen dat er toch tot het bittere eind is gevochten. Ook voor de veteranen werd heel goed gezorgd. Die werden echt als helden neergezet en niet als een grote verliezers. Dat is een hele interessante draai aan de geschiedenis.
00:22:49 Janine Abbring: Over draai aan de geschiedenis gesproken: het is eigenlijk gek, want de Slag bij Waterloo zit overduidelijk ergens in ons collectieve geheugen. Maar wat het echt inhield is eigenlijk weggezakt. Heb jij een idee hoe dat of wanneer dat is gebeurd? In de Nederlandse geschiedenis was het een grote gebeurtenis.
00:23:10 Eveline Sint Nicolaas: Ja, we hebben heel lang op achttien juni Waterloo-dag gevierd, dat was een nationale feestdag. Iedereen had vrij, zoals nu op Koningsdag. Er waren allerlei feesten op straat, er werden toneelstukken opgevoerd. Er kwam een eind aan in 1940, en op een gegeven moment verdringt de Tweede Wereldoorlog dat idee van de Slag bij Waterloo. Dan hebben we een andere oorlog om bij stil te staan.
00:23:38 Janine Abbring: We hebben natuurlijk ook al de Eerste Wereldoorlog gehad.
00:23:40 Eveline Sint Nicolaas: Toen waren we neutraal, dus dat speelde minder een rol. Zeker na 1940 zijn er genoeg andere historische momenten die veel dichterbij zijn en die de mensen veel meer raken om te herdenken.
00:23:56 Janine Abbring: Ja, en als we nu kijken naar dit schilderij 'De Slag bij Waterloo' dwingt het je ook om na te denken over: hoe zouden wij er nu bij hebben gezeten als de Fransen deze slag hadden gewonnen?
00:24:10 Eveline Sint Nicolaas: Ja, dat klopt. Het is een heel relevant en bepalend historisch moment voor de Europese geschiedenis. Die kennis is weggezakt omdat er al zoveel daarna is gebeurd. Maar het had ook heel anders kunnen zijn, en dan waren we nog steeds onderdeel van het Franse keizerrijk geweest.
00:24:28 Janine Abbring: Dan hadden wij dit gesprek misschien in het Frans gevoerd.
00:24:30 Janine Abbring: In de volgende aflevering: De Amsterdamse impressionist George Henrik Breitner zag zichzelf als een schilder van de straat. Gewapend met kwast en camera legde hij aan het eind van de negentiende eeuw het alledaagse leven vast in de hoofdstad. Hoe zag dat leven er toen uit? Ik bespreek het met conservator schilderijen, Jenny Reynaerts.
De besproken schilderijen
- De Slag bij Waterloo, Jan Willem Pieneman, 1824
- De prins van Oranje bij Quatre-Bras, 16 juni 1815, Jan Willem Pieneman, 1817 - 1818
Abonneer je op In het Rijksmuseum met je favoriete podcastspeler
Met dank aan
In het Rijksmuseum is powered by ING.


De Slag bij Waterloo Jan Willem Pieneman (1779-1853), olieverf op doek, 1824
1 | 2
1 | 2