Humberto's Favorieten: de Bibliotheek

00:00:00 Alex Alsemgeest: Dat licht dat naar binnen valt, is echt laat negentiende-eeuws. Ideaal om een ruimte te creëren die open is, die licht is, waar je onderzoek kan doen. Wat nu gezien wordt door bezoekers vanaf de tweede verdieping als een hele klassieke bibliotheek, was in de negentiende eeuw dus een buitengewoon moderne verschijning.

00:00:20 Humberto Tan: In een van de mooiste bibliotheken van Europa sta je van boven tot onder tussen de boeken. Vier etages, aan elke wand van boven tot beneden overal boeken. De bibliotheek is op social media een van de drie meest gefotografeerde beelden van het Rijksmuseum. Maar wat is de geschiedenis van deze bijzondere plek en wat voor boeken staan er op al die planken? Ik ben Humberto Tan en dit is 'In het Rijksmuseum'. De podcast van het Rijksmuseum, waarin we bijzondere verhalen vertellen over voorwerpen en vooral ook hun makers. Verdeeld over vier verdiepingen en 80 zalen zie je in het museum meer dan 8.000 voorwerpen. In deze aflevering Alex Alsemgeest, conservator Bibliotheekcollecties bij de afdeling Research Services. Maar voor we beginnen: wil je weten hoe de Rijksmuseum Bibliotheek eruit ziet? Ga dan naar rijksmuseum.nl/podcast. Ik heb een bekentenis, Alex.

00:01:25 Alex Alsemgeest: Ik ben heel benieuwd.

00:01:26 Humberto Tan: Ik schaam me diep zelfs. Toen wij elkaar ontmoetten in het Rijksmuseum, een kleine maand voor deze opname, was ik voor de eerste keer in de bibliotheek. Dat kan, maar ik wist niet van het bestaan van de bibliotheek van het Rijksmuseum. Al zeker niet van de pracht! Ik heb het aan een aantal mensen laten zien, want ik heb foto's gemaakt. Tot mijn verrassing en verbazing zeiden best veel mensen: waar is dat? Wauw!

00:01:54 Alex Alsemgeest: Ik ben helemaal niet verbaasd. Ik denk dat het ook niets is om je voor te schamen.

00:01:58 Humberto Tan: Oh, gelukkig.

00:01:59 Alex Alsemgeest: Het is pas vrij recent dat de bibliotheek voor het publiek toegankelijk is.

00:02:03 Humberto Tan: Wat is recent?

00:02:04 Alex Alsemgeest: Sinds de heropening van het museum, dik tien jaar geleden. De bibliotheek stamt uit de negentiende eeuw, dus het is helemaal niet vreemd dat mensen zich niet bewust waren van het feit dat er zo'n prachtige bibliotheek midden in het Rijksmuseum in Amsterdam is.

00:02:19 Humberto Tan: Waarom is die schatkamer zo lang gesloten gebleven voor het publiek?

00:02:22 Alex Alsemgeest: Omdat het heel lang een plek is geweest voor de medewerkers van het Rijksmuseum om onderzoek te kunnen doen. Het is ook gewoon gebruikt als opslag.

00:02:31 Humberto Tan: Wacht even. Zeg jij nu dat die schitterende bibliotheek als opslag is gebruikt?

00:02:36 Alex Alsemgeest: Laten we wel zijn: een onderdeel van het feit waarom het zo'n prachtige ruimte is, is omdat het opslag is. Langs alle wanden staan tienduizenden boeken en dat draagt natuurlijk bij aan de sfeer van de ruimte.

00:02:47 Humberto Tan: Kan je voor de mensen die nog niet in de bibliotheek zijn geweest en misschien niet het plaatje voor zich hebben, beschrijven hoe de bibliotheek eruit ziet? Je komt binnen en dan? Wat zie en je wat ervaar je?

00:02:58 Humberto Tan: De plek waar de meeste mensen binnenkomen is vanuit de zalen van de zeventiende eeuw. Er is een plaats gecreëerd waar je op de tweede verdieping de bibliotheek in kunt kijken. Dan zie je een ruimte met vier verdiepingen. Je ziet heel veel typisch negentiende-eeuwse materialen. Veel staal, geverfd hout, glas. Een heel hoge ruimte waar allemaal architectonische trucs inzitten om die vier verdiepingen met elkaar te verbinden. Pilaren die op een bepaalde manier toelopen, een gietijzeren wenteltrap die natuurlijk de hele ruimte met elkaar verbindt. Op de vloer ligt een hele mooie mozaïekvloer. Het geeft een hele lichte, open aanblik, bijna sacraal. Het geeft het idee van een kerk en dat is natuurlijk niet vreemd als je weet dat de architect, Pierre Cuypers, heel veel kerken ontworpen heeft. Je ziet dat er echt in terug. Je ziet een hele sterke beeldtaal in de bibliotheek, in de ruimte. Overal op de muren staan spreuken en namen. Er zijn verwijzingen naar mensen uit het boekenvak en de kunstwereld. Er staan spreuken als 'Gij hebt twee ogen maar één mond. Dit zij voor U een teeken hier veel te lezen en niet veel te spreken'. Je hoort de negentiende-eeuwse bibliothecaris er bijna doorheen, die zegt: pas op, u komt hier om stil onderzoek te doen.

00:04:15 Humberto Tan: Er zijn ook tafels in het midden waar je kan zitten. Wat mij opvalt is die enorme raampartij aan de bovenkant, waar heel veel licht doorheen komt.

00:04:27 Alex Alsemgeest: Ja. Eigenlijk is dat natuurlijk heel slecht voor de boeken. In een bibliotheek wil je zo min mogelijk licht. Dat is ook de reden waarom we de meest bijzondere boeken niet in de bibliotheek zelf hebben staan, maar in de depots. Alsnog staan er ook echt fantastische boeken gewoon in die Cuypersbibliotheek. Dat licht dat naar binnen valt, is echt laat negentiende-eeuws. Ideaal om een ruimte te creëren die open is, die licht is, waar je onderzoek kan doen. Wat nu gezien wordt door bezoekers vanaf de tweede verdieping als een hele klassieke bibliotheek, was in de negentiende eeuw dus een buitengewoon moderne verschijning.

00:05:03 Humberto Tan: Zoals we nu naar de bibliotheek kijken, de grote zaal met daarboven die hele grote lichtpartij van het raam wat erin is gemaakt door Cuypers, die vier verdiepingen zoals jij het beschrijft, is daar iets aan veranderd in de afgelopen jaren?

00:05:18 Alex Alsemgeest: In de grote lijnen helemaal niet. Ik denk dat het beeld dat de bibliotheek oproept, dat hele typische negentiende-eeuwse beeld van een bibliotheek, echt beantwoordt aan het idee dat wij hebben van een negentiende-eeuwse bibliotheek. Ik denk dat het ook voor de mensen van toen heel herkenbaar zal zijn. Sterker nog, sommige boeken staan nog op de plank waar ze begin twintigste eeuw bijvoorbeeld zijn neergezet. Tegelijkertijd is het een bibliotheek in beweging en zijn er in de details heel veel zaken aangepast door de jaren heen. Het is ook een bibliotheek die actief gebruikt wordt. Zonder dat het totaalbeeld veranderd is, kun je in de details heel veel zaken aanwijzen waarvan je zegt: dit is wel een latere toevoeging of dit is licht aangepast.

00:06:01 Humberto Tan: Het aantal boeken is ook gegroeid, neem ik aan.

00:06:05 Alex Alsemgeest: Dat kun je wel zeggen.

00:06:06 Humberto Tan: Over hoeveel boeken praat je nu eigenlijk in de bibliotheek?

00:06:08 Alex Alsemgeest: Misschien is het leuk om te zeggen dat toen de bibliotheek gebouwd werd, het Rijksmuseum over 139 boeken beschikte. Het was dus een vrij ambitieus project om zo'n grote bibliotheek neer te zetten.

00:06:19 Humberto Tan: 139 voor die hele ruimte?

00:06:21 Alex Alsemgeest: Ja. De toenmalige directeur van het Rijksprentenkabinet had hele sterke ideeën dat als je een goed, modern museum wilde zijn, je daarbij ook een goede bibliotheek nodig had.

00:06:32 Humberto Tan: Vooruitziende blik.

00:06:33 Alex Alsemgeest: Precies. Vanaf het moment dat er besloten was dat er een bibliotheek kwam in het gebouw zie je dat er in korte tijd honderden, zelfs duizenden boeken binnenkwamen. In het begin, toen de bibliotheek open ging in 1888, waren er natuurlijk heel veel lege planken. Begin twintigste eeuw zie je al dat de bibliotheek goed gevuld is en in de jaren '20 en '30 moesten ze al plannen verzinnen om boeken kwijt te raken die ze niet meer in de bibliotheek kwijt konden. Vandaag de dag staan er in de Cuypersbibliotheek, in de ruimte zelf, zo'n 50.000 boeken. Het Rijksmuseum beschikt inmiddels over een half miljoen boeken.

00:07:13 Humberto Tan: Van de oorspronkelijke 139 is het gegroeid naar een half miljoen boeken?

00:07:24 Alex Alsemgeest: Ja.

00:07:24 Humberto Tan: Ik kan me voorstellen dat jij je als een kind in een snoepwinkel voelt in deze bibliotheek met de meest bijzondere boeken. Nu heb je de boeken niet bij je, maar wel prints van boeken. Neem ons even mee, Alex. Wat heb je meegenomen aan boeken die jij bijzonder vindt, die je in de bibliotheek terug kan vinden? Pak de eerste erbij. Wat pak je en waarom is het bijzonder?

00:07:46 Alex Alsemgeest: Het allereerste boek waar ik het graag over wil hebben is 'Het schilder-boeck' van Karel van Mander. Alleen al aan de titel merk je: dit is een Rijksmuseumboek, 'Het schilder-boeck'. Het leuke is dat het een boek uit 1604 is en ik gebruik het heel vaak als ik groepen studenten op bezoek heb. Dan vraag ik: welke schilders denken jullie dat je tegenkomt in dit boek? Wat zou jij denken?

00:08:08 Humberto Tan: Ik zou meteen naar Rembrandt gaan. Het Rijksmuseum, 1604. Hij leefde toen net, denk ik. Nee, hij was te jong.

00:08:16 Alex Alsemgeest: Precies. Ik ben heel blij met dit antwoord, want dat is precies wat heel veel studenten ook zeggen. Rembrandt, Vermeer, maar het boek komt uit 1604. Dit is voor de tijd van de grote Nederlandse schilders die we kennen. Het is het eerste Nederlandse overzicht van Nederlandse schilders uit de vijftiende, zestiende eeuw en het is heel erg invloedrijk geweest. Na Karel van Mander zijn er een aantal anderen geweest. Houbraken en Van Gool hebben ook van dit soort overzichten van Nederlandse schilders gemaakt, maar dan in de zeventiende en begin van de achttiende eeuw. Het is eigenlijk het begin van de canon van de Nederlandse schilderkunst. In het midden van de achttiende eeuw verscheen er een advertentie in een Nederlandse krant, waarin stond: u kunt nu de werken van Van Mander, Houbraken en Van Gool in één set kopen, uniform gebonden, in leren banden. Dan heeft u de hele Nederlandse schilderkunst op de plank staan. Dat is de geboorte van de canon.

00:09:15 Alex Alsemgeest: Het aardige is - we hadden het net over de ruimte - dat de namen van deze biografen van de Nederlandse schilderkunst, Karel van Mander en al zijn opvolgers, op de wand in de bibliotheek staan. De canon die in de zeventiende en achttiende eeuw gevormd werd, is in de negentiende eeuw vastgelegd op de wand van de bibliotheek. Die heeft natuurlijk heel lang doorgewerkt, die werkt nog steeds door. Als ik studenten op bezoek heb, vraag ik: wat ontbreekt er nu in de werken van Van Mander en andere zeventiende- en achttiende-eeuwse biografen? Vrouwen.

00:09:52 Humberto Tan: Geen Judith Leyster?

00:09:54 Alex Alsemgeest: Nee, precies. Gesina ter Borch. Er staan een aantal in moet ik zeggen, maar heel beperkt. Als we weten hoe lang het heeft geduurd voordat er vrouwen op de eregalerij van het Rijksmuseum terecht zijn gekomen, denk ik dat het wel heel goed is om dat besef te hebben. Van: wacht even, ze stonden niet in de boeken uit de zeventiende en achttiende eeuw. Die canon is vastgelegd in de negentiende eeuw en wij boksen er nog steeds tegenop om dit af te breken.

00:10:20 Humberto Tan: Jij zegt dit nu, en ik zit te kijken naar de binnenpagina van 'Het schilder-boeck'. Daar staan wel vrouwen afgebeeld - ook nog eens halfnaakt - als versiering, maar inhoudelijk hebben ze dus geen enkele rol in dat 'Schilder-boeck'? Of nauwelijks.

00:10:34 Alex Alsemgeest: Een beperkte rol.

00:10:35 Humberto Tan: Dit boek is uit 1604 dus?

00:10:38 Alex Alsemgeest: Ja.

00:10:39 Humberto Tan: Is dit boek voor een ieder in te zien in de bibliotheek?

00:10:43 Alex Alsemgeest: In principe wel.

00:10:44 Humberto Tan: Wauw.

00:10:45 Alex Alsemgeest: In principe zijn alle 500.000 boeken in de bibliotheek op te vragen. Mensen kunnen zich aanmelden, inschrijven en mogen een boek opvragen. Er is uiteraard een kleine categorie waarvan we zeggen: dit is dusdanig kwetsbaar of bijzonder Nederlands erfgoed, hier moeten we enigszins voorzichtig mee zijn om te zorgen dat het niet elke dag uit het depot gehaald wordt.

00:11:04 Humberto Tan: Wat voor moois heb je nog meer meegenomen, Alex?

00:11:07 Alex Alsemgeest: Een hele bijzondere collectie is een aantal boeken die afkomstig zijn van Nova Zembla.

00:11:12 Humberto Tan: Willem Barentsz en zijn mannen?

00:11:14 Alex Alsemgeest: Willem Barentsz. We kennen het verhaal van de tocht naar het noorden. Ze hadden van alles aan boord, en ook boeken. Die boeken zijn later in de negentiende en twintigste eeuw teruggevonden op Nova Zembla, op de plaats waar Het Behouden Huys stond. Die waren ingevroren in het ijs, zijn geconserveerd en nu in de collectie van het Rijksmuseum opgenomen. Het is buitengewoon bijzonder, om te beginnen natuurlijk omdat het een stukje tastbaar Nederlands erfgoed is dat teruggekomen is van Nova Zembla.

00:11:49 Humberto Tan: Is dat ook iets wat jij met handschoenen uiteraard - daar ga ik vanuit - in je handen hebt gehad?

00:11:54 Humberto Tan: De meeste van deze boeken zijn dusdanig kwetsbaar dat ze zijn opgeslagen in perspex boxen. Je kunt ze dus wel als object bekijken, maar je kunt er niet doorbladeren.

00:12:03 Humberto Tan: Zijn ze gedigitaliseerd, of ook dat niet?

00:12:05 Alex Alsemgeest: Alleen de buitenkant. In sommige gevallen zijn die pagina's ook helemaal samengesmolten en kun je er ook niet meer doorheen bladeren.

00:12:14 Humberto Tan: Ik zit te kijken naar een plaatje waarop je een aantal schepen ziet getekend op de voorkant. 'Zeilvaart' denk ik te lezen.

00:12:22 Humberto Tan: Het interessante is natuurlijk wat voor soort boeken ze nu bij zich hadden. Dit is een gids om te navigeren, een stuurmanshandboek. Je zou zeggen dat als je zo'n reis gaat ondernemen, je al weet hoe dat moet, maar kennelijk hadden ze wel zo'n handboek bij zich. Ze hadden ook liedboekjes bij zich, gewoon met liedjes erin om te zingen. Ze hadden almanakjes bij zich met informatie over horoscopen, de maan en waterstanden. Wat ik heel wonderlijk vond was dat ze een woordenboek Nederlands-Frans bij zich hadden.

00:12:54 Humberto Tan: Terwijl ze over de Noord, via Rusland, gingen.

00:12:56 Alex Alsemgeest: Precies.

00:12:56 Humberto Tan: Je kan ook schepen tegenkomen natuurlijk waar ze Frans praten. Dat kan.

00:12:59 Alex Alsemgeest: Of misschien waren er mensen aan boord die Fransen spraken.

00:13:01 Humberto Tan: Dat kan ook nog.

00:13:02 Alex Alsemgeest: En ze hadden een laat zestiende-eeuws reisgidsje met informatie over China. Dat vind ik wel heel wonderbaarlijk.

00:13:09 Humberto Tan: Dat hebben jullie ook?

00:13:10 Alex Alsemgeest: Dat zit ook in de collectie. Dat is dus ook opgegraven uit het ijs op Nova Zembla en terechtkomen in de collectie van het Rijksmuseum.

00:13:18 Humberto Tan: Ik kan niet veel lezen, want het is een beetje verfrommeld, maar 'loop des Hemels. Het is inderdaad een navigatieboek, dat gaat bijna over de sterren waarlangs ze navigeren.

00:13:28 Alex Alsemgeest: Zeker.

00:13:28 Humberto Tan: De loop des hemels.

00:13:29 Alex Alsemgeest: Alle boeken zijn inderdaad ernstig gehavend. Bij sommige denk je met een beetje fantasie dat de klauwen van de ijsbeer door het boek heen gaan. Dat is natuurlijk niet zo.

00:13:39 Humberto Tan: Je hebt nog meer, nu maak je me warm! Kom maar op met die juwelen die je hebt meegenomen.

00:13:43 Alex Alsemgeest: Het is sowieso goed om te bedenken dat het Rijksmuseum voor kunst en geschiedenis is. Als je nu gaat denken wat er allemaal in die collectie van de bibliotheek zit, dan reflecteert dat natuurlijk alle onderzoeksgebieden van het Rijksmuseum. Dat is veel en daar moeten we dus heel veel verschillende kanten mee op. We sluiten ook aan bij meer recente tentoonstellingen, zoals de slavernijtentoonstelling van een paar jaar geleden. Dan is de vraag: ga je ook collectie opbouwen op dat gebied? Ik denk dat we wel moeten. Als je de werken in het museum wil begrijpen, dan heb je ook een boekencollectie op dat gebied nodig.

00:14:15 Humberto Tan: Voor de juiste context.

00:14:16 Alex Alsemgeest: Ja. Heel bijzonder is dat er een aantal boekjes zijn opgedoken, een aantal pamfletten, die afkomstig zijn uit de bibliotheek van de Tweede Kamer. Dat zijn pamfletten over de afschaffing van de slavernij. Die zijn in de jaren 1850 en begin 1860 aangekocht door de toenmalige bibliothecaris van de Tweede Kamer. Het is heel mooi om te zien dat hij heel bewust allemaal boeken over de afschaffing heeft aangeschaft.

00:14:44 Humberto Tan: Terwijl die afschaffing pas op 1 juli 1863 was.

00:14:47 Alex Alsemgeest: Precies, maar eigenlijk laat dit zien hoe belangrijk het is om een goede bibliotheek te hebben, om mensen te voorzien van informatie. Dit zijn de pamfletten, dit zijn de boeken over slavernij die al onze Kamerleden - Thorbecke en zijn tijdgenoten - in de jaren 1850-1860 ter hand hebben genomen.

00:15:06 Humberto Tan: Wat staat dan in die pamfletten?

00:15:08 Alex Alsemgeest: Eigenlijk staat daar gewoon de wreedheid van slavernij beschreven. Het zijn allemaal betogen voor afschaffing van de slavernij. Wat ze extra bijzonder maakt, is de wetenschap dat dit de exemplaren zijn die door onze Kamerleden zijn gebruikt.

00:15:23 Humberto Tan: Het is wel mooi om ook weer dat taalgebruik te lezen. 'Bijdrage ter aanwijzing van de grondslagen, waarop de afschaffing der slavernij in Suriname dient gevestigd te worden'. April 1858. Dat is dus vijf jaar voor de afschaffing van de slavernij.

00:15:41 Alex Alsemgeest: Ja, precies. Dit lag op de leestafel van de parlementariërs uit die tijd. Dit was gewoon de bibliothecaris die zei: jongens, lees dit. Dat heeft dus bijgedragen aan de hele besluitvorming, aan het hele debat. Daarom zijn dit niet alleen informatief hele interessante pamfletten, maar kleeft er ook nog zo'n heel belangrijk stuk Nederlandse parlementaire geschiedenis aan.

00:16:06 Humberto Tan: Wat heb je nog meer meegenomen, Alex?

00:16:09 Alex Alsemgeest: Echt weer een typisch Rijksmuseum-onderwerp: een boekje dat 'Kabinet der verf-stoffen' heet. Van alle collecties die we hebben in de bibliotheek is verreweg de belangrijkste collectie een collectie receptuurboeken. Dat zijn receptuurboeken voor het maken van kunst. Daarin staan recepten voor het maken van verf, het werken met metaal, het behandelen van textiel, het maken van papier, het werken met leer, alle soorten materialen. Die handleidingen zijn heel zeldzaam en daar is een hele simpele reden voor: ze werden gebruikt. Als jij in een atelier stond en je gebruikte zo'n boekje, dan viel er wel eens wat overheen. Hij werd vies, hij ging kapot, hij is weggegooid, dus er zijn heel weinig over. Je zou verwachten in Nederland, met zo'n grote traditie in de schilderkunst, dat er in de zeventiende eeuw natuurlijk tientallen van dit soort boekjes over het maken van verf zouden zijn. Uit 1638 kennen wij er eentje.

00:17:06 Humberto Tan: Één?

00:17:06 Alex Alsemgeest: Daar staat op de titelpagina dat het de tweede druk is. Dan denk je: waar is de eerste druk? Geen exemplaren van over. Het andere is dat hij uit Leeuwarden komt.

00:17:20 Humberto Tan: Oké, waarom is dat bijzonder?

00:17:22 Alex Alsemgeest: Omdat al die schilders voor ons gevoel in Amsterdam zaten. Waarom zou je die boekjes dan in Leeuwarden laten drukken? Het voorbeeld wat ik hier bij me heb is van een eeuw later. Dit is 1738, een 'Kabinet der verf-stoffen'. Daar staat keurig in uitgelegd hoe je loodwit maakt, hoe je groen maakt, allerlei verschillende soorten kleuren die je kon maken. Dan staat er vaak ook uitgelegd hoe je ze kan toepassen in bepaalde schilderijen of bij bepaalde onderwerpen. De grote vraag is natuurlijk altijd: leuk, zo'n boekje, maar werd het ook gebruikt? Gingen mensen hiermee aan de slag?

00:17:57 Humberto Tan: En?

00:17:58 Alex Alsemgeest: Ik heb een tweede foto bij me van de achterkant van het boekje en daarop staan allemaal verfstreepjes.

00:18:04 Humberto Tan: Mooie kleuren.

00:18:06 Alex Alsemgeest: Hele mooie kleuren. Dat geeft het idee dat iemand met dit boekje bezig is geweest om bewust te kijken naar die recepten die erin staan. Kan ik die kleuren maken, werkt dat en komt dat eruit te zien zoals ik zou willen?

00:18:20 Humberto Tan: Dit is schitterend, 1738. Jeetjemina. Oké, vooruit, nog één dan.

00:18:27 Alex Alsemgeest: Ik heb er nog één voor je. Dat is altijd met het laatste boek, dat is eigenlijk mijn persoonlijke favoriet.

00:18:33 Humberto Tan: Dan wacht je helemaal tot het einde voor je favoriet. Vertel eerst waarom dit je favoriet is.

00:18:38 Alex Alsemgeest: Het is een boek met afbeeldingen van planten uit de omgeving van Culemborg, die gemaakt zijn volgens het procedé van natuurzelfdruk. Dat klinkt heel ingewikkeld, maar feitelijk is het een plantje in de inkt dopen, het op papier drukken en dan krijg je een afdruk. Dan zie jij dit en denk je: maar dat kan toch niet?

00:18:58 Humberto Tan: Dit is alsof het geschilderd is.

00:19:00 Alex Alsemgeest: Precies.

00:19:01 Humberto Tan: Maar dat is een plantafdruk?

00:19:03 Alex Alsemgeest: Ja, en er is dus ook maar één exemplaar van. Het is een unicum en dan vraag je je af: waarom deden mensen dit? Dit is een manier om zo dicht mogelijk bij de natuur te komen.

00:19:14 Humberto Tan: Maar dit is fáscinerend.

00:19:16 Alex Alsemgeest: Het is waanzinnig mooi.

00:19:18 Humberto Tan: Ik kijk naar Digitalis purpurea, oftewel paars Vingerhoedskruid. Je ziet gewoon de nerf van de bladeren, je ziet de kleuren van de bloemen.

00:19:27 Alex Alsemgeest: Met de nerven heb je het precies te pakken, want dat was het deel wat je heel goed af kon drukken. Daardoor gaf het de illusie dat je heel dicht bij de natuur kwam.

00:19:36 Humberto Tan: Ik vind het grappig om te zien dat die plant Digitalis heet. Het is alsof het een digitale afdruk is. Het is echt bizar hoe goed dit gedaan is. Dit was gebruikelijk voor die tijd?

00:19:45 Alex Alsemgeest: Nee, dit is een vrij uniek procedé. We kennen maar één goed voorbeeld in Nederland, dat is deze. De reden dat het binnen het Rijksmuseum zo belangrijk is, is omdat het heel goed die worsteling laat zien van de negentiende-eeuwers om de natuur op zo'n natuurlijk mogelijke manier te vatten.

00:20:04 Humberto Tan: Blijf dicht bij de werkelijkheid.

00:20:05 Alex Alsemgeest: Precies, en dit is één manier. In het museum hebben we bijvoorbeeld Anna Atkins uit Groot-Brittannië in de grote fotografie-collectie die we hebben. Zij maakte het eerste fotoboek ter wereld en deed dat met blauwdrukken, cyanotypie. Zij maakte blauwdrukken, cyanotypiën, van Britse algen. En waarom algen? Enerzijds omdat het in het victoriaanse Engeland een bepaalde vrijheid voor vrouwen gaf om langs de zee te kunnen lopen en die dingen te verzamelen. Anderzijds zijn ze ook makkelijk op papier te krijgen, omdat ze relatief plat zijn. Dat geldt hier natuurlijk ook voor.

00:20:47 Humberto Tan: Als ik jou zou hoor, heeft de bibliotheek van het Rijksmuseum dus een hele rijke schakering aan verschillende boeken. Je hebt een aantal daarvan meegenomen, want je hebt een half miljoen in die bibliotheek.

00:20:58 Alex Alsemgeest: Je snapt hoe moeilijk dit voor mij was, om allerlei dingen buiten de selectie te laten.

00:21:12 Humberto Tan: Het was een marteling om dit aan jou te vragen: neem een aantal boeken mee dat je aanspreekt. Heb je nog wensen voor de collectie?

00:21:12 Alex Alsemgeest: Genoeg!

00:21:12 Humberto Tan: Je top drie, van drie naar één.

00:21:13 Alex Alsemgeest: Op drie zet ik een aantal middeleeuwse manuscripten. Ik denk dat het in de opstelling in het museum, in het verhaal dat wij willen vertellen, heel belangrijk is dat er ook een aantal manuscripten in die opstelling komen te liggen.

00:21:26 Humberto Tan: Die zijn er nog niet?

00:21:27 Alex Alsemgeest: We hebben een aantal in de collectie, maar je kent het Rijksmuseum. Wij zoeken naar de absolute topstukken om te presenteren uiteraard.

00:21:33 Humberto Tan: Oké. Op twee?

00:21:34 Alex Alsemgeest: Recent hebben we de allereerste almanak voor vrouwen, door vrouwen verworven. Die almanak heeft gelopen van 1792 tot 1823 en we willen de andere delen ook graag hebben. Ik weet zeker dat als mensen hier naar luisteren, er nog mensen zijn die op zolder een deel tegenkomen.

00:21:55 Humberto Tan: Dus een almanak voor vrouwen, de overige delen.

00:22:00 Alex Alsemgeest: Voor vrouwen, door vrouwen.

00:22:01 Humberto Tan: Voor vrouwen, door vrouwen.

00:22:02 Alex Alsemgeest: Daaraan hebben 100 vrij radicale Nederlandse vrouwen aan het einde van de achttiende, begin negentiende eeuw deelgenomen.

00:22:09 Humberto Tan: En dan op één, wat jij absoluut zou willen toevoegen aan de bibliotheek.

00:22:14 Alex Alsemgeest: Het is niet altijd wat ik toe wil voegen, maar één van de wensen die breed door het museum gedragen wordt, is de eerste druk van het werk van Maria Sybilla Merian over de Surinaamse insecten.

00:22:27 Humberto Tan: Ja! Ik heb daar een zeefdruk van. Geen zeefdruk, maar gewoon een commercieel product.

00:22:32 Alex Alsemgeest: Ken je zelf het verhaal van Maria Sybilla Merian?

00:22:34 Humberto Tan: Volgens mij is zij met haar dochter naar Suriname gegaan, toch?

00:22:36 Alex Alsemgeest: Precies. Rond 1700 vertrok zijn naar Suriname. Zij bestudeerde insecten. Zij maakte afbeeldingen van de metamorfose van Surinaamse insecten en heeft daar bij terugkomst in Amsterdam een fantastisch boek over gemaakt. Van dat boek zijn meerdere exemplaren bekend. Daar zit een heel verhaal aan vast, maar het is zo bijzonder. Het is een fantastisch kunstwerk.

00:23:00 Humberto Tan: Het is prachtig.

00:23:00 Alex Alsemgeest: Dat is iets dat zó raakt aan alle facetten van het Rijksmuseum, dat zo'n boek in de collectie thuis hoort en eigenlijk gewoon in de opstelling natuurlijk.

00:23:09 Humberto Tan: Over het algemeen kan iets - dat is een persoonlijke smaak en een persoonlijke uitdrukking nu - als het te perfect is, ook saai zijn. Zij tekent zó perfect dat het kunstzinnig wordt. Die bloemen, de insecten, het is echt práchtig zoals zij dat maakt.

00:23:26 Alex Alsemgeest: Wat jij zegt is heel interessant, want vaak is het inderdaad nog mooier om te zien als een illustratie niet is afgemaakt. Of als je een schets hebt, en dat je ook het werkproces in beeld kunt krijgen. Ook daar zijn voorbeelden van. Als je een aantal van dat soort tekeningen naast het boek legt, de kleuren vergelijkt, de procedés en de hele totstandkoming van schets tot boek, denk ik dat je dan een hele mooie presentatie zou hebben.

00:23:53 Humberto Tan: Je zegt specifiek dat je de eerste druk wilt hebben van Maria Sybilla. Heb je dus al wel een andere druk in huis?

00:23:59 Alex Alsemgeest: We hebben een ongekleurd derde druk uit 1730. De tweede druk is uit 1719, maar toen was zij zelf al overleden. Wat die eerste druk dan extra bijzonder maakt, is dat je daar de connectie met de kunstenares hebt.

00:24:14 Humberto Tan: Ik ben jaloers op je, Alex. De manier waarop jij elke dag over al die boeken kan beschikken en dat kan bestuderen, maar met name ook de plek waarin je dat mag doen. Volgens mij, als je elke dag daar binnenkomt, is het alsof je - mag ik dat zeggen - de hemel openmaakt.

00:24:29 Alex Alsemgeest: Een beetje wel.

00:24:30 Humberto Tan: Zo voel je het wel, denk ik.

00:24:31 Alex Alsemgeest: Zeker, maar dan is het ook heel fijn om te weten dat je zelf ook elke dag welkom bent. Ik denk dat het heel goed is om te benadrukken dat we nu spreken over een aantal buitengewoon bijzondere boeken waar de aandacht altijd naartoe gaat, maar we hebben een half miljoen boeken. Er komen nog 10.000 boeken per jaar bij en dat zijn vooral boeken die iedereen ondersteunen bij het doen van allerlei soorten van onderzoek.

00:24:55 Humberto Tan: Toen ik de laatste keer bij jullie was, omdat ik een stuk aan het schrijven ben over de Masai in Kenia, dacht ik: laat ik eens kijken of ik een boek kan vinden over de Masai in Kenia. In eerste instantie konden we niks vinden, maar toen ging één van jouw medewerkers even doorzoeken en vond ze een boek over Oost-Afrika. Daar stond een heel mooi stuk in over de Masai in Kenia. Gewoon in het Rijksmuseum, in Oudnederlands. Het was een boek uit 1928, geloof ik. Fantastisch!

00:25:22 Alex Alsemgeest: Dat is echt prachtig om te horen, want ik denk dat als je heel secuur gaat kijken naar welke onderwerpen wij verzamelen in het Rijksmuseum en met welke onderwerpen wij ons bezighouden, dit niet boven aan de lijst zou komen. Het mooie van een bibliotheek is dat er zoveel context bij zit, dat je altijd wel een boek zult vinden dat aansluit bij het onderzoek dat jij aan doen bent, bij het onderwerp waar jij interesse in hebt. Dat maakt het ook mogelijk om hele verschillende verhalen te vertellen, uit verschillende perspectieven, allerlei verschillende stemmen die je kunt laten horen. Dat is het prachtige van een bibliotheek. Dat het zo rijk is, zo groot.

00:26:00 Humberto Tan: Dat is ook echt prachtig. Als je gaat googelen, wat we allemaal kunnen doen, dan vind je vooral de moderne informatie. De zienswijze uit 1928 of rond die tijd vind je veel moeilijker natuurlijk. Dan is zo'n boek goud waard, om te kijken hoe men toen het volk en de levenswijze beschreef en in hoeverre dat nu is veranderd. Door de geschiedenis kunnen we ook leren hoe we er nu naar kijken. Dat maakt dit zo bijzonder voor mij.

00:26:26 Alex Alsemgeest: Absoluut. Dan is het ook wel heel fijn dat daar direct zo'n fantastische medewerker rondloopt die zo'n boek voor jou uit de kast kan pakken.

00:26:33 Humberto Tan: 100 procent. Je gaat me zeker terugzien, want ik kom schrijven bij jullie in de bibliotheek. Ik neem een computer mee, maar ik zal niet te veel praten, zodat het lekker stil is. Het is een schitterende omgeving. Wil je de bibliotheek een keer bezoeken? Dat kan. Voor onderzoek gaat het op afspraak. Als je alleen even wil kijken, dan kan dat via het balkon op de tweede verdieping. Dit was de laatste aflevering van de serie ´Humberto´s favorieten´. Mijn favorieten. Luister alle zes afleveringen en wie weet tot de volgende keer, want er zijn nog 8.000 stukken te bespreken.