Cornelia van Nijenroode

00:00:01 Marion Anker: Het is een vrouw met bijzonder veel doorzettingsvermogen en standvastigheid, want ze komt op voor haar eigen rechten en die gaan in haar geval heel erg over haar vermogen en haar handelsbekwaamheid. Dat is iets wat pas in 1956 in de Nederlandse wet komt, dat gehuwde vrouwen handelsbekwaam zijn. Dus ze loopt haar tijd ver vooruit. Maar ze is ook uniek omdat we zo veel van haar weten en dat gebeurt gewoon niet zo vaak. Dat we zo veel van een vrouw uit de zeventiende eeuw - in Batavia zelfs - weten.

00:00:28 Janine Abbring: Als je in het Rijksmuseum door de zalen over de zeventiende eeuw loopt, kom je vrouwen tegen met kanten kragen, behangen met kostbare juwelen in de mooiste jurken. Rijke vrouwen. Soms staan ze alleen op een schilderij, vaak ook samen met hun man en hun gezin. Eén van die vrouwen is Cornelia van Nijenroode. We zouden haar nu een activistische feminist noemen, maar in haar tijd werd ze ontembaar genoemd. Ik praat over haar met junior conservator geschiedenis, Marion Anker. Ik ben Janine Abbring en dit is In het Rijks, de podcast van het Rijksmuseum, waarin we bijzondere verhalen vertellen over voorwerpen en hun makers. Verdeeld over vier verdiepingen en 80 zalen, zie je meer dan 8000 voorwerpen. In deze podcast bespreken we per aflevering één object dat in het museum te zien is. In dit tweede seizoen, de zeventiende eeuw. Van keramiek tot diamant en van beeldhouwwerk tot hoofddeksel. En in deze aflevering het levensverhaal van de strijdvaardige Cornelia van Nijenroode. We zien haar op een groot schilderij door Jacob Coeman uit 1665, een portret van de familie Cnoll . Wil je weten hoe dit schilderij eruitziet ziet? Ga dan naar Rijksmuseum.nl/podcast. We gaan het hebben over een activistische feminist in de zeventiende eeuw. Nou, dan is mijn interesse al enorm gewekt. Ontembaar werd ze genoemd in haar tijd. Ook een waanzinnig levensverhaal. Marion Anker, jij bent junior conservator geschiedenis. Wat is het eerste dat in je opkomt als jij denkt aan deze vrouw?

00:02:05 Marion Anker: Cornelia van Nijenroode is uniek. Ze is super uitzonderlijk voor haar tijd. Ze is strijdvaardig. Ze heeft doorzettingsvermogen en ze is eigenlijk wel ontembaar, maar dat komt vooral door het leven dat ze leidt en de mannen die in haar omgeving staan, die haar dat laten doen. Daardoor wordt zij een ontembaar figuur, dat opkomt voor haar eigen rechten.

00:02:26 Janine Abbring: We praten over haar naar aanleiding van een schilderij waarop zij is vastgelegd. We hebben hier een afbeelding van het schilderij. Kun jij het omschrijven?

00:02:33 Marion Anker: Ja, op de voorgrond zie je zes figuren. In het midden staat een man naar middelbare leeftijd, naast een vrouw van middelbare leeftijd - Pieter Cnoll en Cornelia van Nijenroode zijn dat - en links van hen zie je twee dochters, twee van hun dochters.

00:02:48 Janine Abbring: Ze hebben heel chique kleding aan.

00:02:50 Marion Anker: Ze zijn heel chique gekleed. De vrouwen hebben allemaal parelkettingen om en de stoffen glimmen allemaal ontzettend mooi.

00:02:56 Janine Abbring: Kant komt je tegemoet.

00:02:57 Marion Anker: Absoluut, en je vergeet dan haast dat als je al die glans ziet, al die weelde, dan moet je heel goed kijken voordat je rechts van hen nog twee figuren ziet, want die staan in hun schaduw.

00:03:07 Janine Abbring: Ja, letterlijk en figuurlijk.

00:03:09 Marion Anker: Precies. Dat zijn twee bedienden en tot slaaf gemaakten.

00:03:14 Janine Abbring: Echt tot slaaf gemaakten. Er zit natuurlijk een verschil tussen bediende of tot slaaf gemaakt. Deze mensen werden niet betaald, die waren hun eigendom.

00:03:21 Marion Anker: Die behoorden echt tot de huishouding.

00:03:23 Janine Abbring: Eén van hen is ook een beroemdheid, hè?

00:03:27 Marion Anker: Ja, absoluut. Dat is Untung Surapati. Je ziet een man en een vrouw. Van de vrouw weten we niks. Van de man weten we dat hij is gekocht op een markt, is in dienst gekomen van de familie Cnoll en werd eigenlijk de favoriete bediende van meneer Pieter Cnoll.

00:03:43 Janine Abbring: Die hier ook op het schilderij staat.

00:03:44 Marion Anker: Precies. En daarom staat hij daar ook bij op het schilderij, omdat hij dus de favoriet was. Als je heel goed kijkt, dan zie je dat hij een parasol draagt. De favoriete tot slaaf gemaakte mocht een parasol dragen. Maar later, na Pieters dood, vlucht hij en gaat hij eerst nog even bij de V. O. C. en later leidt hij een opstandelingenleger tegen de V. O. C.

00:04:06 Janine Abbring: Eigenlijk een soort verzetsheld.

00:04:07 Marion Anker: Ja, zo wordt hij ook in Indonesië nu gezien, want hij behoort tot één van de nationale helden of hij is één van de nationale helden.

00:04:13 Janine Abbring: Er zijn straten naar deze man vernoemd.

00:04:16 Marion Anker: Precies, dus als je Indonesiërs in het museum hebt en dat hebben we regelmatig en je vertelt aan hen dat dit Untung Surapati is, dan zeggen ze, is dit onze held, onze nationale held? Want zij kennen een heel andere beeltenis van hem, waar die veel trotser is en veel meer een heldenstatus aanneemt.

00:04:31 Janine Abbring: Dat zegt natuurlijk heel veel met welke blik je nu in deze tijd naar dit schilderij van Jacob Coeman kijkt. Wij focussen ons inderdaad op de vrouw, op Cornelia van de Nijenroode op dit schilderij. Je zei net, we zien hun met de twee kinderen, maar ze hadden meer kinderen.

00:04:47 Marion Anker: Ja, ze hadden tien kinderen in totaal. Maar één jongen heeft de volwassen leeftijd bereikt. Dus ook de meisjes die je hier ziet, Hester een Catharina, die zijn niet volwassen geworden.

00:04:57 Janine Abbring: Ja, ze waren allemaal ziek.

00:05:00 Marion Anker: Ja, het is een subtropisch klimaat. Dus dat is iets waar je tegen moeten kunnen en het is de zeventiende eeuw. Heel veel mensen sterven voortijdig en zij hadden ontzettend veel pech, wat dat betreft.

00:05:11 Janine Abbring: Dat dit een subtropisch klimaat is, dat wisten we nog niet.

00:05:14 Marion Anker: Sorry.

00:05:15 Janine Abbring: Nee, dat geeft niet, want waar zien wij ze?

00:05:17 Marion Anker: Op de achtergrond zie je de Ommelanden van Batavia. Dus eigenlijk de hoofdplaats van de V. O. C. , de Vereenigde Oost-Indische Compagnie. Dat is nu Jakarta, Indonesië. Toen dus de plek waar de hoogste bestuurders van de V. O. C. zaten.

00:05:31 Janine Abbring: Ik neem aan dat zij zich in die kringen dus ook begaven, dat zij behoorde tot die V. O. C. lieden.

00:05:36 Marion Anker: Ja, Pieter, Cnoll was de opperkoopman van de V. O. C. in Batavia en dat hield in dat hij verantwoordelijk was voor de financiële boekhouding van de V. O. C. in Azië. Hij had een vreselijk vooraanstaand beroep. Hij had ook nog heel veel nevenactiviteiten die voortvloeide uit zijn werk voor de V. O. C. Naar verluidt was hij één van de rijkste mannen, ofwel misschien de rijkste man van Batavia .

00:06:00 Janine Abbring: Hoe Cornelia daar terecht is gekomen, is ook een bijzonder verhaal. Vertel.

00:06:04 Marion Anker: Cornelia is half Japans en half Nederlands. Dat zie je misschien ook wel een beetje als je naar het schilderij kijkt. Ze heeft donker haar. Aziatische gelaatstrekken en zij is geboren in Hirado, in het zuiden van Japan.

00:06:18 Janine Abbring: Ze is Japans.

00:06:18 Marion Anker: Half Japans , want haar vader was daar de opperkoopman. Die had daar de leiding over de V. O. C. nederzettingen in Hirado en haar moeder was een concubine, een Japanse concubine. Dat is een soort maîtresse. Hij kreeg bij haar en bij een andere vrouw allebei een dochter. Eén van die dochters was dus Cornelia, de andere heet Hester .

00:06:37 Janine Abbring: Kende hij die kinderen?

00:06:38 Marion Anker: Ja, want toen hij overleed, toen was Cornelia zo een vier, vijf jaar oud, toen kreeg zij een enorme smak geld mee en wat er allemaal bij hoort, kettingen bijvoorbeeld. Toen had haar vader ook een laatste wens voor haar, want hij erkende haar. Zijn laatste wens was dat zij een Christelijke opvoeding zou krijgen.

00:06:58 Janine Abbring: Dat kon vermoedelijk niet in Japan.

00:07:00 Marion Anker: Nee, want haar moeder was natuurlijk niet christelijk. Dus toen hebben de hoge heren van de V. O. C. te Batavia en ook te Hirado, hebben daar heel lang over gesteggeld, jaren eigenlijk. Toen hebben ze uiteindelijk besloten dat die twee halfzusjes naar Batavia zouden moeten om daar hun Christelijke opvoeding te krijgen.

00:07:17 Janine Abbring: Hebben zij gesteggeld onderling en had die moeder er dan nog iets over te zeggen?

00:07:19 Marion Anker: Nee, natuurlijk niet. Die moeder was geen Christen . Die moeder was slechts een concubine. Die deed helemaal niet mee aan dat gesprek. Zij wilde natuurlijk ook helemaal niet dat die dochters weg werden gehaald, maar ja, ze werden wel weggehaald en van Cornelia weten we wel dat ze contact heeft gehouden met haar moeder. Er zijn twee brieven overgeleverd. Maar ze hebben elkaar nooit meer gezien.

00:07:41 Janine Abbring: Als een soort erfstukken zelf werden ze gewoon...

00:07:42 Marion Anker: Dan kun je nagaan, ze was ze een jaartje of acht, negen. Haar zus zelfs iets ouder.

00:07:47 Janine Abbring: Zo kwam zij dus terecht in Batavia en toen?

00:07:50 Marion Anker: Dan is ze dus eigenlijk ouderloos en wordt ze eigenlijk een kind van de V. O. C. Kinderen van de V. O. C. zonder ouders, die gaan vaak naar het V. O. C. weeshuis. Wat er dan met haar gebeurd weten we eigenlijk niet. Er zijn geen bronnen van overgeleverd, maar we nemen dus aan dat ze daar...

00:08:05 Janine Abbring: Uiteindelijk is ze met niet de minste getrouwd.

00:08:07 Marion Anker: Precies, want ze had toen nog steeds... Haar vader bleef natuurlijk die opperkoopman. Die was nog wel overleden, maar ja, die status, die behield ze redelijk, ook in het weeshuis. Ze weet inderdaad één van de rijkste mannen van Batavia te trouwen. Op het moment van trouwen was hij nog niet de rijkste. Toen was hij slechts onderkoopman, maar ook al heel voornaam.

00:08:26 Janine Abbring: Hij komt te overlijden. Zij krijgt zijn volledige erfenis.

00:08:30 Marion Anker: Dus na 20 jaar huwelijk ongeveer overlijdt hij. Dan hebben ze dus tien kinderen gehad. Heel veel zijn er daarvan al overleden. Zij krijgt dus die erfenis en ze is dan een weduwe in Batavia .

00:08:49 Janine Abbring: Wat voor status heb je op zo een moment als vrouw? Want ze is dan op dat moment rijk, maar wel vrouw. Wat kan ze met dat geld?

00:08:58 Marion Anker: Eigenlijk heel veel dus, want als je weduwe bent, dan ben je handelsbekwaam. Dus zij kon met dat geld investeren, verkopen, kopen. Ze kon er eigenlijk heel veel mee doen. Zij had ineens dat vermogen.

00:09:13 Janine Abbring: Ze wist ook wat ze ermee moest doen. Ze was ook [onhoorbaar].

00:09:15 Marion Anker: Absoluut, ja, ze was heel ondernemend. Dus ze investeerde inderdaad haar geld.

00:09:19 Janine Abbring: Ik kan me voorstellen dat als je als vrouw in de zeventiende eeuw getrouwd bent met een vooraanstaande man, jouw status wordt dan ook hoger, maar als hij overlijdt wat doet dat dan met je status? Dan ben je weduwe. Wordt er dan op je neergekeken?

00:09:32 Marion Anker: Nee, absoluut niet, want als weduwe in de Republiek , maar ook in Batavia heb je eigenlijk een heel prettige positie. Los van de emotionele schade en wat dan ook die je misschien hebt.

00:09:41 Janine Abbring: Want je man is dood.

00:09:42 Marion Anker: Je man is dood. Hartstikke naar, maar financieel heb je een heel goede uitgangspositie. Zij heeft uiteraard het geld van haar man geërfd en daar mocht ze zelf mee doen wat ze wilde, want ze was dan handelingsbekwaam geworden. Als weduwe was je handelsbekwaam en mocht je zelf investeren en verkopen en kopen, en kon je dus naar eigen goeddunken je geld uitgeven.

00:10:02 Janine Abbring: Hoe wist zij dan wat ze met dat geld het beste kon doen? Want daarvoor was ze natuurlijk gewoon getrouwd en heeft ze aan één stuk door kinderen gebaard en opeens was ze ondernemer.

00:10:11 Marion Anker: Ja, dat had ze gewoon in haar. Hoe? Dat weten we natuurlijk niet, want we hebben later alleen maar bronnen overgeleverd gekregen van vooral haar rechtszaken. Hoe ze dat precies deed, weten we niet, maar we weten wel dat ze een succesvol was. Mensen vertrouwden haar. Lieten haar geld investeren en ze kon dus handelen.

00:10:28 Janine Abbring: Dat ook nog en mensen moesten natuurlijk ook in haar geloven.

00:10:31 Marion Anker: Ja, en ze had natuurlijk een vooraanstaande positie. Tenminste haar man had een vooraanstaande positie gehad. Dus zij was een rijke vrouw. Ze kwam uit een goed milieu. Dus ja, dat helpt natuurlijk erg.

00:10:41 Janine Abbring: Maar toen kwam man nummer twee ten tonele.

00:10:43 Marion Anker: Ja, zij is weduwe, leeft een paar jaar dat weduwe bestaan. Dat dus best prima zou kunnen worden genoemd.

00:10:50 Janine Abbring: Dat je denkt, was het maar zo gebleven.

00:10:52 Marion Anker: As je weet hoe het verhaal afloopt, dan had je dat inderdaad gehoopt, want ongeveer drie jaar nadat zij weduwe is geworden, komt Johan Bitter aan in Batavia. Hij komt rechtstreeks uit de Republiek samen met zijn vijf kinderen. Hij is weduwnaar en hij is zijn vrouw verloren tijdens de boottocht, tijdens de overtocht.

00:11:10 Janine Abbring: Dat gebeurde vaker, dat mensen die overtocht niet overleven?

00:11:12 Marion Anker: Ja, dat was gewoon een tocht van negen maanden ongeveer. Tenminste als de wind goed in de zeilen stond, dan kon je het in negen maanden halen. Het is enorme reis, waar het voedsel natuurlijk ook helemaal niet vers is, tenminste niet altijd, en waar gewoon heel veel mensen aan overlijden.

00:11:25 Janine Abbring: Hij kwam als weduwnaar aan.

00:11:26 Marion Anker: Hij kwam als weduwnaar aan en hij dacht natuurlijk, ik ben nu alleen, ik heb vijf kinderen. Het zou voor mij wel heel goed zijn als ik een nieuwe vrouw zou trouwen, zodat ze mijn kinderen op kan voeden en hij kwam er ook wel vrij snel achter, dat het geld dat hij kreeg in zijn functie als lid van de Raad van Justitie, dat dat niet voldoende was om zijn kinderen een heel goede toekomst te bieden. Dus hij dacht, wat nou als ik een vrouw tref die ook nog eens rijk is, dat zou natuurlijk wel top zijn. Zo leerde hij Cornelia van Nijenroode kennen. Zij had ook wel interesse, want zij was dan wel weduwe en ze kon dus handelen. Maar ze werd niet door iedereen serieus genomen. Mensen hadden ook weleens de neiging om haar te bedriegen, want het was maar een vrouw alleen. Zij dacht, als ik nu trouw met een man die lid is van de Raad van Justitie , dan durft niemand mij meer iets te doen. Dan kan ik nog beter handelen, nog vrijer handelen. Die functie die hij had, was ook zo vooraanstaand, dat zij dat wel prettig vond om aan zijn zijde de vrouw van te zijn, want dat zou haar werd tot de allerhoogste kringen van Batavia toelaten. Dus het was een win-win situatie voor beiden, zou je zeggen, aan het begin.

00:12:29 Janine Abbring: Ja, dat zou je zeggen.

00:12:31 Marion Anker: Maar dat huwelijk mislukt volledig. De wittebroodsweken gingen waarschijnlijk wel goed. Dat weet ik eigenlijk niet, maar dat moet ik misschien niet zo zeggen.

00:12:40 Janine Abbring: Dat vul je in, ja.

00:12:41 Marion Anker: Dat vul ik in.

00:12:41 Janine Abbring: Je gunt haar nog een klein sprankje geluk.

00:12:44 Marion Anker: Ja, precies. Misschien dat het nog wel leuk was aan het begin, maar we weten dat het heel snel fout ging, want zij wilde natuurlijk investeren. Dat was ze gewend. Dat deed ze graag, maar als je getrouwd bent, dan moet je toestemming vragen aan je man.

00:12:55 Janine Abbring: Want dan ben je niet meer handelsbekwaam.

00:12:57 Marion Anker: Ja.

00:12:59 Janine Abbring: Hij dacht natuurlijk, ik heb nu een vrouw. Ga jij lekker die kinderen doen? Geef mij dat geld, klaar.

00:13:03 Marion Anker: Ja, want dat geld, daar was die echt op uit. Dat bleek later wel. Hij wist ook heel goed, dat hij de zeggenschap had over haar persoon en haar vermogen. Dus op het moment dat zij wil gaan investeren en ze zijn toestemming nodig heeft, laat hij heel duidelijk weten dat hij in de positie is om over haar persoon en bezit recht te spreken, of dat bezit te beheren.

00:13:24 Janine Abbring: Daar is zij niet van gediend.

00:13:26 Marion Anker: Nee, absoluut niet. Het gaat van kwaad tot erger, want het blijkt niet alleen dat zij die investeringen niet meer zelf kan doen, maar hij smokkelt ook haar geld weg naar de Republiek en erger nog, hij raakt ook betrokken bij diamantsmokkel. Dus hij doet ook nog heel onkuise...

00:13:40 Janine Abbring: Naar de Republiek der Nederlanden bedoel jij. We zitten nog steeds in Batavia.

00:13:45 Marion Anker: Maar hij heeft veel banden in de Republiek en daar sluist hij het geld naar door. Hij is dus betrokken bij de diamantsmokkel.

00:13:50 Janine Abbring: Ja.

00:13:51 Marion Anker: Ja, en dat financiële is heel naar, maar het is ook nog eens zo dat hij haar zowel mentaal als fysiek bedreigt. Dat mentale, dat uit zich in schelden. Hij scheldt haar bijvoorbeeld uit voor zwarte duivelskop. Dat heeft heel erg betrekking op haar Japanse gelaat.

00:14:10 Janine Abbring: Racistisch.

00:14:11 Marion Anker: Ja, zo zou je dat kunnen noemen. Dus hij houdt er ook erg van om haar te beledigen in bijzijn van anderen. Dus als hij op een gegeven moment met haar vriendinnen thuis zit, dan komt hij met een spiegel aanlopen. Die zet hij haar voor haar neus, zodat ze kan zien hoe lelijk ze is. Dat soort dingen.

00:14:28 Janine Abbring: Hoe weten we dit allemaal?

00:14:29 Marion Anker: Uit de rechtszaak die later volgt. Ze gaat op een gegeven moment naar de rechter, want op een gegeven moment wordt het veel natuurlijk. Dan moet je alle beschuldigingen en alle bewijs moet je leveren.

00:14:38 Janine Abbring: Mocht ze wel scheiden?

00:14:39 Marion Anker: Scheiden als hoe wij dat kennen niet, maar ze vroeg een scheiding van tafel en bed aan. Een scheiding van tafel en bed houdt in dat je wel apart leeft, maar dat verzoening altijd mogelijk is.

00:14:50 Janine Abbring: Je moet altijd voor onze lieve heer een luikje open houden.

00:14:53 Marion Anker: Precies en daar waren de hoge heren natuurlijk op uit dat je op een gegeven moment zou verzoenen.

00:14:57 Janine Abbring: Maar die rechtszaken gingen die dan rondom die scheiding? Waar gingen die rechtszaken dan om?

00:15:03 Marion Anker: Ja, om die scheiding ook, want zij wil van tafel en bed scheiden, maar ze wil ook haar geld terug, want hij heeft haar geld misbruikt. Dus ze wil in ieder geval vijfentwintigduizend gulden terugzien. Dat zit ook in die rechtszaak. In eerste instantie krijgt zij gelijk en ze krijgt zo erg gelijk dat ook Johan Bitter naar de Republiek wordt gestuurd, want ze zijn er achter gekomen dat hij zich bezighoudt met de diamantsmokkel.

00:15:25 Janine Abbring: Dus en een fraudeur en een smokkelaar.

00:15:29 Marion Anker: Precies, dat is genoeg reden voor de heren daar om hem naar de Republiek te sturen.

00:15:32 Janine Abbring: Hij moet terug naar de Nederlanden.

00:15:34 Marion Anker: De Nederlanden en dan gaat hij verder met die rechtszaak, want hij weet ook heel goed, die verzoening, dat wilt men natuurlijk heel graag, dat zij verzoenen. Dus vanuit de Republiek zegt hij dan, ik wil graag een verzoening met haar en die wordt toegekend. Dus gaat hij weer naar Batavia terug vanuit de Republiek naar Batavia. Hij wordt weer in zijn functie aangenomen als lid van de Raad van Justitie .

00:15:56 Janine Abbring: Onder het mom van die verzoening.

00:15:57 Marion Anker: Onder het mom van verzoening. Dan gaat het helemaal mis. Dan zien matrozen op een gegeven moment dat ze aan haar haren over straat wordt gesleept door die man. Er is ook een verhaal bekend dat haar arm uit de kom zou zijn gevlogen. Allemaal heel gruwelijk en heel Batavia is getuige, want ze schreeuwen zo hard tegen elkaar en ze zijn elkaar zo in het openbaar aan het afvallen. Het wordt echt een intrige. Iedereen is op de hoogte.

00:16:23 Janine Abbring: Op gegeven moment is de maat vol.

00:16:25 Marion Anker: Ja, het wordt een beetje gênant. In Batavia vond men het gênant worden en was men het gekijf wel zat. Dan besluiten ze, gaan jullie allemaal maar terug naar de Republiek en dan vechten jullie het daar maar verder uit. Dus ze gaan terug naar de Republiek , maar natuurlijk niet samen op één schip, want dan zouden ze elkaar de tent uitvechten. Nee, dus zij gaan op twee verschillende schepen naar de Republiek en zet daar de rechtszaak voort.

00:16:49 Janine Abbring: Dus Johan en Cornelia allebei op een ander schip richting de Nederlanden.

00:16:54 Janine Abbring: Namen zij nog iemand mee?

00:16:55 Marion Anker: Ja, zij nam haar zoon mee. Haar enige nog levende zoon en haar steun en toeverlaat. Maar ja, hij overlijdt. Je voelt hem al aan. Hij overlijdt tijdens de reis. Dus zij komt daar aan in de Republiek, is nog nooit in de Republiek geweest, want vergeet niet, ze is geboren in Japan en gaat dan naar Batavia. Republiek is totaal onbekend voor haar, de Nederlanden. Dus ze komt daar aan en de rechtszaak gaat voort en die verlies ze.

00:17:19 Janine Abbring: Je ziet haar gewoon zitten in de motregen.

00:17:22 Marion Anker: Ja, totaal onbekende...

00:17:24 Janine Abbring: In het grijze Nederland.

00:17:25 Marion Anker: Ja, het is super tragisch. Als ze dan verliest, is dat natuurlijk nog tragischer, maar ze is strijdvaardig. Dus ze gaat de strijd weer aan. Op dat moment stopt het verhaal eigenlijk.

00:17:36 Janine Abbring: Cliffhanger.

00:17:37 Marion Anker: Ja, het is heel sneu, want zij zet de strijd voort, maar ze komt nooit opdagen in de rechtszaak of in de rechtbank.

00:17:45 Janine Abbring: Daar zijn verslagen van.

00:17:46 Marion Anker: We weten dat ze niet is op komen dagen en de onderzoeker Leonard Blussé die dat allemaal heeft onderzocht, die zegt, er is maar één optie. Ze moet zijn overleden ondertussen.

00:17:55 Janine Abbring: Ja, ze zou dat nooit over haar kant hebben laten gaan.

00:17:58 Marion Anker: Ze zou sowieso naar de rechtbank zijn gegaan. Dus zij overlijdt en einde verhaal voor haar tenminste en voor haar vermogen.

00:18:05 Janine Abbring: Al het geld is dus waarschijnlijk naar die, ik zoek even een woord wat ik mag gebruiken in een podcast voor het Rijksmuseum, naar die piep van een man gegaan.

00:18:14 Marion Anker: Ja, nou weten we wel dat er van het vermogen al minder over was, maar feit blijft wel dat hij een heel prettige oude dag moet hebben gehad in Wijk bij Duurstede, waar hij nog jaren burgemeester wordt, bijvoorbeeld. Dus ze sterft in het harnas.

00:18:29 Janine Abbring: Hopen we dan maar.

00:18:30 Marion Anker: Ja, hopen we dat dat niet op een andere manier tot een einde is gekomen.

00:18:43 Janine Abbring: Aan het begin van deze podcast stelde ik jou de vragen van, wat is het eerste wat in je opkomt als je denkt aan aan Cornelia van Nijenroode, de vrouw over wie het hebben. Je zei onder andere uniek, wat wat maakte haar zo uniek?

00:18:54 Marion Anker: Het is een vrouw met bijzonder veel doorzettingsvermogen en standvastigheid, want ze komt op voor haar eigen rechten. Die gaan in haar geval heel erg over haar vermogen en haar handelsbekwaamheid. Dat is iets wat pas in 1956 in de Nederlandse wet komt, dat gehuwde vrouwen handelingsbekwaam zijn. Dus ze loopt haar tijd ver vooruit. Maar wat ook uniek aan haar is, is dat we documenten van haar hebben, dat we haar leven kunnen achterhalen en kunnen beschrijven.

00:19:20 Janine Abbring: Je weet zelfs met wat voor woorden ze is uitgescholden tot in detail.

00:19:23 Marion Anker: Ja, en dat is heel uniek natuurlijk, maar dat heeft ze allemaal te danken aan het tweede belabberde huwelijk van haar, want er kwamen rechtszaken. Die rechtszaken zijn heel goed gedocumenteerd. Dus alles wat we van haar weten is daarin te lezen. Dat is ook heel goed onderzocht door Leonard Blussé en hij heeft dat heel netjes weergegeven. Maar dat betekent dus ook dat ik een vrouwenleven vertel aan de hand van geschreven bronnen die door mannen zijn bepaald. Mannen, die waren in de rechtbank degenen die het woord voerden. Mannen schreven het op. Mannen bepaalden wat er werd bewaard.

00:19:54 Janine Abbring: Ze is sowieso gekleurd.

00:19:55 Marion Anker: Ja, en dan kun je ook niks gezelligs over haar vertellen of iets leuks of goede eigenschappen van haar, want het is allemaal in dat kader van die rechtszaak opgeschreven.

00:20:03 Janine Abbring: Maar er zijn toch ook twee brieven van haar bewaard aan haar moeder? Staat daar niks leuks of liefs in.

00:20:08 Marion Anker: Nee, dat gaat dan vooral over financiën. Zij stuurt dan geld naar haar moeder en ze zegt dat ze het goed heeft, dat niveau, maar heel persoonlijk vind ik het niet worden.

00:20:16 Janine Abbring: Hoe zit het dan met die verschillende afkomsten in Batavia? Want zij was natuurlijk half Japans. Had ze dan wel evenveel status als vrouwen uit de Republiek die daar op dat moment zaten?

00:20:28 Marion Anker: Je moet je eigenlijk voorstellen, dat Batavia, een heel nieuwe stad is met een enorm vrouwentekort. Dus Batavia wordt aan het begin van de zeventiende eeuw gesticht door Nederlanders. Dan gaat tuurlijk allemaal zeevarend volg daarnaar toe en allemaal bestuurlijke types, allemaal mannen. Maar ja, het moet een samenleving worden en in de samenleving heb je toch ook vrouwen nodig. Maar die vrouwen waren heel moeilijk naar Batavia te krijgen en het bleek al snel dat er veel vrouwen van laag allooi kwamen. Dat was toch niet echt wenselijk. Of dat de vrouw heel snel weer terug wilde. Toen besloten ze, van: misschien is het wel heel handig als we ook Aziatische vrouwen hier toelaten in deze mini-samenleving en niet alleen Aziatische vrouwen, maar ook Aziatische handelaren bijvoorbeeld, zodat het een hele multiculturele samenleving wordt. Dus zij met haar half Nederlandse, half Japanse achtergrond, was geen bijzondere verschijning in Batavia. Dat ze half Nederlands was, gaf haar wel een hogere status. Je moet het ook niet mooier maken dan het is, het was wel een samenleving gebaseerd op hiërarchie, waarin de Nederlanders het voor het zeggen hadden of in ieder geval het voor het zeggen wilden hebben en vonden dat ze het hoogst in de hiërarchie stonden.

00:21:31 Janine Abbring: Een schilderij van Jacob Coeman, waar we het eigenlijk over hebben, waar Cornelia op staat afgebeeld. Is het in opdracht gemaakt?

00:21:37 Marion Anker: Ja, hij was een schilder die in Batavia en de Ommelanden zat om dit soort portretten te maken. Dit is een statusportret. Je ziet de weelde. Je ziet de pracht en praal, je ziet zelfs dat ze een huishouding hebben bestaande uit, dat zie je niet, maar ik weet dat ze meer dan 50 mensen hadden in hun huishouding als bediende, als tot slaaf gemaakten. Dus dit is een statusportret.

00:22:02 Janine Abbring: Als jij naar de blik kijkt van Cornelia wat zie jij dan?

00:22:05 Marion Anker: Ja, totaal niks.

00:22:07 Janine Abbring: Nee?

00:22:07 Marion Anker: Ik wil natuurlijk zien dat het een gelukkige vrouw is op dat moment, want het is haar eerste huwelijk. Het is nog allemaal mooie schone schijn.

00:22:13 Janine Abbring: Dit is voordat alle ellende begon.

00:22:15 Marion Anker: Ja, maar eigenlijk vind ik zelf dat ze niet zoveel uitdrukking heeft. Dat is een vrouw van status. Dat vind ik er vooral uitspreken en dat vind ik minder door haar gezichtsuitdrukking naar voren komen, maar meer door haar kleding en houding, de waaier die ze in haar hand heeft, de parels die is om heeft.

00:22:30 Janine Abbring: Little did she know, wat er allemaal nog te wachten stond.

00:22:34 Marion Anker: Wat er allemaal nog fout ging, maar ze is wel in de geschiedenisboeken terechtgekomen of ze is niet in de geschiedenisboeken terechtgekomen, maar we kennen haar verhaal wel. Dat is misschien een schrale troost dat we nu nog kunnen vertellen over haar leven en hoe dat gelopen is. Ze heeft ook eeuwen als een voorbeeld gediend voor andere vrouwen, juist door die strijdvaardigheid en dat doorzettingsvermogen waar we het eerder over hadden.

00:22:54 Janine Abbring: Een feminist avant la lettre.

00:22:55 Marion Anker: Ja, ik zou heel graag zo willen noemen. Misschien is ze het daar zelf niet mee eens, want ze kwam alleen maar op voor haar eigen rechten en zag zichzelf als een vrije individu die daarover mocht beslissen of ze echt vrouwenrechten, barricades op zou zijn gegaan, dat durf ik niet te zeggen.

00:23:12 Janine Abbring: Maar dat zij haar mannetje stond is zeker.

00:23:13 Marion Anker: Absoluut, ja.

00:23:16 Janine Abbring: Over de man met de parasol, die we ook op het schilderij zien, Surapati, is nog veel meer te vertellen. Daar zouden we een hele podcast aflevering mee kunnen vullen. Hij is dan ook één van de hoofdpersonen in de tentoonstelling over slavernij in 2021. In de volgende aflevering, moderne kunst of toch niet? Rudy Fuchs, voormalig directeur van het Stedelijk Museum in Amsterdam, zei over dit schilderij, we kunnen niet meer naar dit werk kijken zonder aan Mondriaan te denken. Welk werk hij bedoelde hoor je in mijn gesprek met conservator zeventiende-eeuwse Nederlandse schilderkunst, Friso Lammertse. Vond je dit een leuke aflevering? Vergeet dan niet een review achter te laten in Apple Podcasts. Zo kunnen andere luisteraars deze podcast makkelijker vinden.