Borstvoeding in de 18de eeuw

00:00:00 Bianca du Mortier: Ik ken eigenlijk vrijwel geen voorbeelden uit de negentiende eeuw van echt bestaande personen, wel in genrestukken of dat het iets symbolisch is, dat het de moederliefde moet voorstellen. Maar dat een vrouw zich zo laat afbeelden. Nee, dat ken ik niet.

00:00:15 Janine Abbring: Het Rijksmuseum hangt vol met portretten: zelfportretten, groepsportretten, familieportretten. Mannen, vrouwen en kinderen staan er op hun paasbest op, maar er is één familieportret waarbij de vrouw des huizes zich liet afbeelden zoals je dat zelden ziet. Ik praat hierover met conservator kostuum Bianca du Mortier.

00:00:38 Janine Abbring: Ik ben Janine Abbring, en dit is in het Rijksmuseum. De podcast van het Rijksmuseum, waarin we bijzondere verhalen vertellen over voorwerpen, en hun makers. Verdeeld over vier verdiepingen, en 80 zalen zie je in het Rijksmuseum meer dan 8.000 voorwerpen. In deze podcast bespreken we per aflevering één object, waarvan de meeste in het museum te zien zijn. In dit seizoen voorwerpen uit de achttiende eeuw. Te vinden in één van de vleugels op de eerste verdieping. Met in deze aflevering borstvoeding in de achttiende eeuw. Voor we beginnen, wil je weten hoe dit schilderij eruitziet? Ga dan naar www.rijksmuseum.nl/podcast.

00:01:21 Janine Abbring: We zien een tafereeltje van een gezin: man, vrouw, vijf kinderen in een kamer. Dat is wat ik zie, maar wat zie jij? Kun je het omschrijven?

00:01:37 Bianca du Mortier: Nou ja, ik wil dat eigenlijk meer omschrijven als een middag of een ochtend in het weekend, als iedereen thuis is. Want tenminste zo voelt het voor mij. Dat kan bij de één op de zaterdag, en bij de andere op de zondag zijn, met het hele gezin thuis. De vader, die is bezig met zijn hobby en dat is het verzamelen van prenten. Daar staat een tafel in het midden van de kamer, daar zit die vader aan, en de moeder zit rechts van die tafel, en die geeft de één kind de borst, terwijl naast haar een kindje in een kakstoel zit. Dat is een soort kinderstoel, maar dan met een klein potje erin, en als het niet gebruikt wordt, zit er ook altijd een deksel op. Maar zo heet dat ding nou eenmaal. En dan de twee broers. Een oudere broer die een map onder zijn arm heeft, misschien wel met tekeningen. Op de voorgrond zit het jongere broertje, die heeft een zweepje in zijn hand, en dan ook op de voorgrond staat de oudste dochter met een beursje in haar hand.

00:02:33 Janine Abbring: Ik heb nu al zoveel vragen. Ik wilde je eigenlijk, al bij de kakstoel onderbreken. Maar het meest bijzondere aspect van dit schilderij, is natuurlijk het feit dat de vrouw des huizes borstvoeding geeft. Maar daar komen we zo meteen over te praten.

00:02:50 Bianca du Mortier: Ja.

00:02:50 Janine Abbring: Laten we eerst eens even gaan kijken: wie zijn deze mensen?

00:02:54 Bianca du Mortier: Het is een Rotterdams gezin en die vader zit in de politiek, maar hij is ook heel erg geïnteresseerd in kunst. Hij heeft een opleiding gedaan aan de academie in Amsterdam.

00:03:05 Janine Abbring: Hoe heet de familie?

00:03:06 Bianca du Mortier: De familie heet van Beeftingh. Tenminste, de vader heet zo.

00:03:11 Janine Abbring: Mm-hmm.

00:03:11 Bianca du Mortier: Aernout van Beeftingh. En hij is getrouwd met Jacoba Maria van Boon. Zij is een domineesdochter. En de kinderen die je ziet, de jongste die op schoot zit, dat is Nicolaes. En dan het meisje met het beursje in haar hand, heet Johanna. Dan zit op de voorgrond, dus het jongste broertje heet Jozua, en de oudste broer rechts, die heet Nicolaes. En in de kinderstoel, zullen we het toch dan nu even noemen, zit dan de kleine Pieter. zogenaamd mij vernomen zit, dan de kleine Pieter.

00:03:44 Janine Abbring: Kleine Pieter, ja.

00:03:45 Bianca du Mortier: En ze hebben ook nog twee kinderen die dood zijn gegaan.

00:03:48 Janine Abbring: Och.

00:03:49 Bianca du Mortier: Ja, twee meisjes van bijna vier.

00:03:52 Janine Abbring: En dochter Johanna zat dus links, en heeft zij een portemonneetje in haar hand?

00:03:57 Bianca du Mortier: Kijk, je kunt het eigenlijk niet een portemonneetje noemen, dat heet een stokbeurs. En dat is dus eigenlijk een lange soort kous, zo zou je het je kunnen voorstellen, die gehaakt is met over de lengte een gat. En dan twee ringen en die ringen die schuifje heen en weer. Dus als je ze in het midden doet, dan kun je in principe bij dat gat links en rechts, en als je dus die ringen verschuift dan zijn die gaten weer gesloten. En zo had je dus je geld bij je, niet papiergeld maar wel je muntgeld.

00:04:29 Janine Abbring: Maar waarom zou zij er nou voor kiezen om vastgelegd te worden met zo'n beursje in haar hand?

00:04:35 Bianca du Mortier: Misschien heeft ze dat zelfgemaakt. Het zou best kunnen.

00:04:38 Janine Abbring: Ja. En dat jochie in die kinderstoel/kakstoel met z'n 'po' in de kinderstoel eigenlijk, heeft een heel bijzonder hoofddeksel op zijn hoofdje?

00:04:49 Bianca du Mortier: Ja.

00:04:50 Janine Abbring: En dat zweepje in z'n hand?

00:04:52 Bianca du Mortier: Ja. Dat hoofddeksel dat is gewatteerd, en dat heet een valhoed. Je moet je eigenlijk voorstellen vanaf de zeventiende eeuw, dachten ze dat wanneer kinderen dus leerde lopen en ze vielen, dat hun hersenen dan zo zouden scheurde, dat alles door mekaar zou raken. Dus dat wilde je absoluut voorkomen.

00:05:13 Janine Abbring: Ja.

00:05:13 Bianca du Mortier: Dus dan gaan ze die kinderen of een gewatteerde ring, of een hele muts op doen, en dat gebruik dat blijft bestaan tot in de negentiende eeuw.

00:05:22 Janine Abbring: Echt een soort helmpje, eigenlijk?

00:05:24 Bianca du Mortier: Ja, absoluut, zoals een fietshelm tegenwoordig. Alleen kijk, dat is gewatteerd dus dat is niet zo stevig als wat we tegenwoordig hebben. Maar inderdaad tegen hersenschudding.

00:05:36 Janine Abbring: Ja, een valhoedje. Ik heb begrepen dat er zo'n valhoedje, ook nog te zien is in het Rijksmuseum.

00:05:42 Bianca du Mortier: Ja, te zien in werkelijkheid nu niet, want dat mag niet, omdat ze allemaal kwetsbaar zijn.

00:05:48 Janine Abbring: Hij zit in de collectie?

00:05:49 Bianca du Mortier: Ja, maar je kunt het wel online zien.

00:05:51 Janine Abbring: Ja.

00:05:52 Bianca du Mortier: kijk, en dat zweepje. Jongetjes en paarden, dus dat was iets waar jongetjes weleens graag mee speelden.

00:05:58 Janine Abbring: Weten wij bijvoorbeeld, de leeftijden zeker van die kinderen? Want ik denk dan: "Goh, zo'n jochie in zo'n kinder kakstoel en een zweepje, lijkt me vrij jong." Weet u bijvoorbeeld, hoe oud hij is?

00:06:06 Bianca du Mortier: Hij is uit 1794, en het schilderij is uit 1797, dus hij zal drie zijn.

00:06:12 Janine Abbring: Ja.

00:06:13 Bianca du Mortier: En dat kun je natuurlijk opzoeken in het archief, in de doopregisters. En in de geboorteakte, dan kun je zien wanneer een kind geboren is.

00:06:22 Janine Abbring: Weten wij verder iets over deze mensen, het echtpaar?

00:06:24 Bianca du Mortier: Dat heb ik geprobeerd te vinden, maar daar kon ik niet meteen iets uit dat stadsarchief tevoorschijn toveren.

00:06:33 Janine Abbring: Was het een liefdevol huwelijk? Zijn dat soort dingen bekend?

00:06:36 Bianca du Mortier: Dat is het enige wat ik wel gevonden heb, en dat is de overlijdensadvertentie van haar, van Jacoba.

00:06:43 Janine Abbring: Mm-hmm.

00:06:43 Bianca du Mortier: Want zij sterft in 1800, als ze 39 is.

00:06:47 Janine Abbring: Dat is drie jaar nadat dit portret werd geschilderd.

00:06:51 Bianca du Mortier: Ja.

00:06:52 Janine Abbring: Jeetje!

00:06:53 Bianca du Mortier: En dan heeft ze net dus weer een kind gekregen.

00:06:56 Janine Abbring: Mm-hmm.

00:06:56 Bianca du Mortier: En dat kindje gaat dus dood en zij is ziek na de bevalling. Hoogstwaarschijnlijk, is dat kraamvrouwenkoorts. Dat is een bacteriële ontsteking die heel veel voorkwam, en waar heel veel vrouwen aan overleden. En als je die advertentie leest, die kun je op Delpher digitaal zien.

00:07:17 Janine Abbring: Er werd een overlijdensadvertentie geplaatst voor Jacoba?

00:07:20 Bianca du Mortier: In de krant.

00:07:21 Janine Abbring: Door hem?

00:07:22 Bianca du Mortier: Door hem. En dan niet alleen in de Rotterdamse krant, maar ook in de Amsterdamse krant, zodat iedereen ook echt wist dat ze overleden was.

00:07:29 Janine Abbring: Maar was dat gebruikelijk in die tijd om dat te doen?

00:07:32 Bianca du Mortier: Kijk, dat is best kostbaar, dus dat was een bepaalde laag van de bevolking die dat deed. En meestal was die dan niet zo uitgebreid als deze advertentie. Deze is echt wel twee keer zolang als gebruikelijk. En hij heeft het ook over zijn geliefde echtgenote, en dat hij ongeveer 13 jaar heel genoeglijk met haar getrouwd was. En hoe hij de liefderijke echtgenote en de tedere moeder, mist. Dus uit deze advertentie kun je wel zien dat dit mensen waren die niet vanwege de familie, maar vanwege elkaar getrouwd waren.

00:08:06 Janine Abbring: De liefde spreekt uit de advertentie.

00:08:07 Bianca du Mortier: Ja, absoluut.

00:08:09 Janine Abbring: Dus je zei, dat zij overleed aan kraamkoorts?

00:08:14 Bianca du Mortier: Ja, kraamvrouwenkoorts. Dat denk ik, want er staat kort na haar verlossing. En dat was dus een infectie die altijd heel kort nadat je bevallen was, optrad. En dan kreeg ze hoge koorts, en in wezen was er niets aan te doen.

00:08:27 Janine Abbring: Nee.

00:08:28 Bianca du Mortier: En dat komt tegenwoordig ook nog voor.

00:08:38 Janine Abbring: Ik noemde het al eerder. Ik vind het zo grappig dat jij het een soort zaterdag of zondag tafereeltje vindt, want het heeft inderdaad iets heel sereen bijna.

00:08:47 Bianca du Mortier: Ja, maar ook kneus vind je niet?

00:08:48 Janine Abbring: Ja, kneus is misschien een beter woord, toch?

00:08:51 Bianca du Mortier: Ja, want ze zijn ontspannen, ze zijn thuis, ze zijn in een vertrouwde omgeving. Kijk, het is natuurlijk geënsceneerd, dat blijft het. Moet je eens zien, zij heeft een bondje om. Waarom heeft ze in godsnaam, een bondje om? Dat vraag ik me de hele tijd af.

00:09:06 Janine Abbring: Jacoba heeft een bondje om. Kun je haar kleding verder omschrijven?

00:09:10 Bianca du Mortier: Ze heeft een witte jurk aan die eigenlijk, in die tijd door alle vrouwen gedragen wordt. Hoge taille, en dan een vrij lage halsuitsnijding. En het is een jurk die je over je hoofd aantrekt, en die eigenlijk alleen een sluiting heeft midden, voor een tunnelceintuurtje zo bij de boezem. En dat trek je aan. Dus ik bedoel daarmee aantrekken, hè? Dus dat je daar aan trekt, en er een strikje of een knoopje in maakt, en dat zorgt er dan voor dat je boezem bedekt bleef. Maar dat was natuurlijk ook heel handig, want je hoefde dat koordje maar even open te maken, en dan kon je de baby de borst geven.

00:09:45 Janine Abbring: Ja, en dat is ze ook aan het doen.

00:09:47 Bianca du Mortier: Dat doet ze ook.

00:09:48 Janine Abbring: Wat zegt het dat Jacoba zich zo laat afbeelden?

00:09:52 Bianca du Mortier: Het is natuurlijk wel uitzonderlijk, en dat geeft ook aan dat ze wel voorlijk is.

00:09:57 Janine Abbring: Progressief?

00:09:57 Bianca du Mortier: Ja, absoluut. Ik ken eigenlijk, vrijwel geen voorbeelden uit de negentiende eeuw, van echt bestaande personen, wel in genrestukken of dat het iets symbolisch is, dat het de moederliefde moet voorstellen. Maar dat een vrouw zich zo laat afbeelden. Nee, dat ken ik niet. En ja, dat geeft dus aan dat ze progressieve ideeën had. En misschien heeft ze dus ook wel iets van Jean-Jacques Rousseau gelezen, de Franse filosoof?

00:10:27 Janine Abbring: Hoe verhoudt Jean-Jacques Rousseau zich tot borstvoeding geven?

00:10:30 Bianca du Mortier: In 1762, komt tegelijk in Frankrijk en in Nederland, zijn pedagogische boek: Émile ou De l'éducation, uit. En daarin gaat die dus in op de kinderkleren. Maar hij heeft het ook over borstvoeding, en hij zegt daarin dat het dus veel gezonder is als de moeder zelf het kind de borst geeft, en dat het ook belangrijk is voor de binding met het kind. Daar hebben we het nu tegenwoordig over. Als je een kind krijgt, leggen ze ook het kind op je borst. Dus dat is iets wat we nog steeds wel geloven.

00:11:04 Janine Abbring: Ja.

00:11:04 Bianca du Mortier: Daar was hij dus heel vroeg in. Maar het was een omstreden boek in 1762.

00:11:09 Janine Abbring: Want vrouwen gaven in die eeuw hun kinderen zelf niet de borst?

00:11:13 Bianca du Mortier: Nee, al veel eerder in de geschiedenis gaven met name de rijkere vrouwen hun kind aan een min, en dat was meestal een vrouw die op het platteland woonde, voor de rijke stadse vrouwen. En dat deden ze omdat ze ervan uitgingen dat die vrouwen gezond waren, en dat die goede melk hadden.

00:11:33 Janine Abbring: Mm-hmm.

00:11:34 Bianca du Mortier: En dat betekende dus dat het kind eigenlijk, vrij snel naar een andere vrouw ging, en daar dan de eerste maanden werd gevoed, maar daar ook soort van opgroeide.

00:11:45 Janine Abbring: Was het zelf borstvoeding geven beneden je stand? Of wat was dan het idee daarachter?

00:11:49 Bianca du Mortier: Ja, dat was eigenlijk ook een statussymbool. Je kon het betalen om iemand anders in dienst te nemen, om jouw kind dan de borst te geven.

00:11:59 Janine Abbring: En waarom zou je het dan zelf doen?

00:12:00 Bianca du Mortier: Absoluut. Maar er komt al vrij snel in Nederland weerstand tegen. In de zeventiende eeuw al. Dat is wel uitzonderlijk. En dan is er een Dordtse arts, Johan van Beverwijck, en in 1636 publiceert hij zijn eerste boek: De schat der gezondheid. Dus dat gaat over allerlei dingen die je moet doen om gezond te zijn en te blijven.

00:12:27 Janine Abbring: En wat was volgens hen dan het goede aan zelf borstvoeding geven?

00:12:30 Bianca du Mortier: Ja, en daarin zegt die dus, want in die tijd hadden ze allerlei pestepidemieën, dat je nooit weet als je je kind weg geeft, die vrouw kan uiterlijk wel gezond lijken, maar je weet nooit welke ziekte ze onder de leden heeft.

00:12:43 Janine Abbring: Ja.

00:12:44 Bianca du Mortier: En dat het dus voor de moeders veel verstandiger is om zelf borstvoeding te geven. En er is een heel beroemd schilderij, waarop je dus in de zeventiende eeuw, een moeder ziet ontvangen. Zij krijgt dus kraambezoek terwijl ze de borst geeft, en dat is een rijke Amsterdamse vrouw. Daar weten we alles van. En net voordat het schilderij gemaakt is, waren er dus twee pestepidemie in Amsterdam geweest. En dan ben je als moeder natuurlijk daar erg op gebrand. Je weet zelf hoe je je voelt, en of je al dan niet ziek bent, dus dan ben je erop gebrand om het zelf te doen.

00:13:21 Janine Abbring: Het klinkt eigenlijk heel logisch.

00:13:23 Bianca du Mortier: Absoluut.

00:13:24 Janine Abbring: Maar goed. Er zelf voor kiezen om borstvoeding te geven, is één ding. Maar je vervolgens op die manier te laten portretteren?

00:13:32 Bianca du Mortier: Misschien wilde ze daar ook mee aantonen dat ze progressief was. We weten natuurlijk ook niet, en dat heb ik ook niet kunnen vinden, waar dit schilderij in huis hing. Hing dit in de ruimte waar gasten kwamen? Of hing dit bij hun op de slaapkamer, waar niemand het verder ziet? Dat weet je natuurlijk niet.

00:13:51 Janine Abbring: Dat weten we niet, nee.

00:13:51 Bianca du Mortier: En misschien was het ook gewoon bedoeld om later vererft te worden. Dit is toch echt een intiem kijkje in hun gezinsleven. En aan de kleren van de kinderen kun je ook heel goed zien dat zij progressief was.

00:14:07 Janine Abbring: Op wat voor manier dan?

00:14:09 Bianca du Mortier: Als je dus zou kijken naar het jongetje dat op de voorgrond zit. Dat jongetje, draagt dus een pakje dat uit één geheel bestaat.

00:14:17 Janine Abbring: Is het een zwart pakje?

00:14:18 Bianca du Mortier: Nee, het is donkergroen. Het heet een hansop.

00:14:22 Janine Abbring: Mm-hmm.

00:14:23 Bianca du Mortier: En dat is nou ook iets dat zo propageerde, want tot die tijd moet je voorstellen dat alle kinderen jongens en meisjes, waren een soort mini volwassene. Dus die droegen precies hetzelfde als hun vaders en hun moeders. En daar kon je gewoon niet in bewegen, want de volwassenen konden zich, in de late achttiende eeuw en zeker ook nog in die tijd daarna, niet bewegen. In ieder geval, niet in de mate waarop wij dat tegenwoordig kunnen.

00:14:49 Janine Abbring: Stijve broeken, stijve blouse, korsetten.

00:14:51 Bianca du Mortier: Nee, het is de snit. Je schouders zitten bijvoorbeeld, heel ver naar achter. En je jas wordt geknipt met een elleboog erin. Dus je mouw is per definitie gebogen. Dus het strekken van je arm-

00:15:05 Janine Abbring: Heh?

00:15:05 Bianca du Mortier: Ja, want dat was niet netjes. Het was netjes om met gebogen armen-

00:15:12 Janine Abbring: Het is jammer dat mensen dat niet zien. Je doet het nu ook voor.

00:15:15 Bianca du Mortier: Je moet dan denken. Je moet je schouders naar achteren doen, en dan heb je je armen gebogen.

00:15:20 Janine Abbring: Dan heb je je handen eigenlijk, allebei op je navel.

00:15:22 Bianca du Mortier: Ja, zoiets.

00:15:22 Janine Abbring: Zo heel keurig.

00:15:23 Bianca du Mortier: En dat is netjes.

00:15:24 Janine Abbring: Mm-hmm.

00:15:24 Bianca du Mortier: En dat is de manier waarop je iemand tegemoet treedt. En sinds dat Erasmus z'n etiquetteboek voor kinderen heeft geschreven, is dat de houding die je moet hebben, en dat wordt kinderen dan ook aangeleerd.

00:15:36 Janine Abbring: Maar wat doe je dan als je iemand een hand wilt geven? Dan kun je je arm helemaal niets strekken.

00:15:39 Bianca du Mortier: Nee, want strekken is ook niet netjes. Je maakt kleine gebaren. En je kunt dus ook niet een boek van de bovenste plank van de boekenkast pakken, want fysiek lukt dat niet in die kleren.

00:15:50 Janine Abbring: Dat kan je je personeel laten doen.

00:15:51 Bianca du Mortier: Daar heb je iemand voor.

00:15:53 Janine Abbring: Potverdorie stel, je bent zes, en je wilt in bomen klimmen.

00:15:58 Bianca du Mortier: Ja. Maar dat deden ze dus ook niet.

00:16:00 Janine Abbring: Nee, dat kon dan ook niet.

00:16:01 Bianca du Mortier: Dat kon niet. Het kon gewoon fysiek niet. En dat is iets dat Rousseau dus propageert, die zegt dat: "Voor de ontwikkeling van het lichaam, en de geest van het kind, moet het kind zich vrijer kunnen bewegen. En die moet naar buiten kunnen gaan." Dan moet je je daar niet bij voorstellen dat ze ineens heftig in allerlei plassen gingen stampen, en dat ze echt iedere dag in de bomen hingen. Zo ver gaat het waarschijnlijk ook niet. Maar in ieder geval, was het een enorme vooruitgang.

00:16:26 Janine Abbring: Maar dat hansop, dat is niet van één of andere Hans die dat ooit heeft ontworpen of bedacht?

00:16:29 Bianca du Mortier: Nee, dat is niet van één of andere Hans. Ik weet eigenlijk niet waar dat woord vandaan komt. Want in Engeland heet het onesie. Dat is eigenlijk, een heel handig woord.

00:16:40 Janine Abbring: Ja, gewoon een kledingstuk uit één stuk, dat je lekker aantrekt.

00:16:43 Bianca du Mortier: Ja.

00:16:43 Janine Abbring: En waarin je lekker vrij je lichaam in kunt bewegen.

00:16:45 Bianca du Mortier: Nou ja, vrijer. Want jongens droegen eerst kniebroeken, en hij heeft dus gewoon een broek aan die langer is. En het grote voordeel is dat hij ook niet in lichtblauw zijde gekleed is. Maar hij draagt dus een donkere kleur, hij draagt een wollen stof. In ieder geval, iets wat meer tegen een stootje kan, en dat zie je dus ook bij die oudere broer. Die heeft ook een lange broek, en dat was hoogst ongebruikelijk. We kunnen de benen van de vader niet zien, maar ik ga er vanuit dat die vader waarschijnlijk nog een kniebroek droeg.

00:17:17 Janine Abbring: Oh, natuurlijk. Ja, zo'n boek net onder de knie?

00:17:19 Bianca du Mortier: Net onder de knie, ja.

00:17:21 Janine Abbring: Nou vermoed ik dat het ook weer niet zo progressief was, dat de meisjes ook lekker in een hansopje mochten ravotten?

00:17:27 Bianca du Mortier: Nee, maar die oudste dochter, die draagt wel iets anders dat toch ook revolutionair is. Ze draagt een lange witte jurk, waarbij je dus eigenlijk ziet dat de mouwen het enige zijn van dit kledingstuk, die strak zitten. De rest is heel los. Er is heel veel stof gebruikt in die jurk. Ook dunne stof die makkelijk valt, en die eigenlijk bij mekaar gehouden wordt door een lint, of een ceintuur in de taille. Dat is een jurk die chemise genoemd werd, en een chemise was een hemd. Marie Antoinette, de Franse Koningin, die dus jammer genoeg op een gegeven moment haar hoofd verloor. Die heeft voor het eerst een dergelijke jurk gedragen in de jaren 1780, op een portret. En dat vond men zo choquerend, want normaal gesproken droeg zij hofkleding. En toen had ze dus een jurk aan met een strak corset, waar je je nauwelijks in kon bewegen.

00:18:29 Janine Abbring: Het was echt een fashion statement?

00:18:30 Bianca du Mortier: Absoluut. Je moet natuurlijk niet vergeten dat Marie Antoinette heel lang herderin speelde. Die had in Versailles haar eigen boerderij, en daar deed ze alsof ze dus op het land leefde, en alsof ze gewoon iemand was. Dus het zat al in haar DNA.

00:18:49 Janine Abbring: En keken mensen ook echt naar elkaar dan? Want tegenwoordig heb je Instagram, en eerder had je modetijdschriften. Maar hoe ging dat dan in die tijd?

00:18:58 Bianca du Mortier: Nou, het ging hetzelfde. Via Instagram, uiteraard niet.

00:19:01 Janine Abbring: Nee.

00:19:02 Bianca du Mortier: Modetijdschriften wel, die zijn er in die tijd. Die zijn ook in Nederland te koop. Er zijn vrouwen in Amsterdam en in Rotterdam, in de grotere steden, Leeuwarden die zich bijvoorbeeld, als het te duur is, samen abonneren op zo'n Frans modetijdschrift en die lezen het dan in de boekwinkel. Want die Franse tijdschriften waren best duur, maar die waren ook vrij snel, wat zullen we zeggen met een week vertraging, gewoon hier te lezen. En die kwamen in Frankrijk soms wekelijks of tweewekelijks uit, en er werd precies in beschreven wie wat aan had en welk materiaal.

00:19:36 Janine Abbring: En wat de laatste mode was?

00:19:37 Bianca du Mortier: Absoluut, met afbeeldingen erbij.

00:19:40 Janine Abbring: Fantastisch. Dit gaat dan specifiek over de kleding van de kinderen. Dus eigenlijk, werd er meer aandacht geschonken aan letterlijk de bewegingsvrijheid van kinderen, maar blijkbaar ook aan hun mentale welzijn?

00:19:53 Bianca du Mortier: Ja. Kijk, dat komt natuurlijk al op in de jaren '70 van de achttiende eeuw, wanneer de Verlichting begint, en wanneer dit soort ideeën van terug naar de natuur gepubliceerd worden. En ja, dan wordt er toch verwezen naar een natuurlijke leven, en dat vooral ook het stadse leven- Die ideeën komen vanuit Frankrijk, omdat Frankrijk natuurlijk heel erg gecentraliseerd was in het leven, zich daar ook aan het Hof en in Parijs afspeelde. En daar werden die ideeën ook voortgebracht. En die mensen kwamen nauwelijks in contact met het buitenleven, terwijl bij ons in de Nederlanden, wisten we eigenlijk in de zeventiende eeuw al of in ieder geval die van Beverwijck, dat dus vrouwen buiten de stad gezonder waren, dan de vrouwen in de stad. Want ze droegen hun corset minder strak.

00:20:44 Janine Abbring: En dat in combinatie met frisse lucht.

00:20:46 Bianca du Mortier: Absoluut. En bewegingsvrijheid, want dat is ook heel belangrijk.

00:20:56 Janine Abbring: Weet je wat nou zo grappig is? Is dat ik normaal een vraag als één van de eerste zou stellen, helemaal ben vergeten. Wie het geschilderd heeft?

00:21:06 Bianca du Mortier: Dat is meneer Muijs, en die heeft wel meer van dit soort families geschilderd. Maar dus nooit met een moeder die de borst geeft.

00:21:16 Janine Abbring: Nee.

00:21:16 Bianca du Mortier: Dit is echt uniek.

00:21:17 Janine Abbring: En weet je hoe het in het Rijksmuseum is terechtgekomen?

00:21:21 Bianca du Mortier: Dat is eerst een lange tijd in de familie gebleven. Het is vererft in de familie. Toen is het bij een verzamelaar terechtgekomen, en uiteindelijk heeft dus een nazaat van die verzamelaar het aan het museum geschonken.

00:21:34 Janine Abbring: En ook opmerkelijk, dat die hele borstvoedingsdiscussie nog steeds actueel is.

00:21:40 Bianca du Mortier: Ja, dat is ook wel interessant, want in 1625 vond bijvoorbeeld, Katz wanneer een vrouw de borst wilde geven, dat ze de kamer uit moest gaan. Hij schreef een handboek voor het huwelijk.

00:21:56 Bianca du Mortier: Je ziet dan dat gedurende die zeventiende eeuw, het eigenlijk ook verandert naar het is de ultieme moederliefde, de borst geven.

00:22:04 Janine Abbring: Mm-hmm.

00:22:04 Bianca du Mortier: Dus dan wordt het wel weer acceptabel. En na de Verlichting, dus in die jaren '80 en '90 in de Nederlanden, dan zie je bijvoorbeeld ook afbeeldingen waarbij een moeder de borst geeft. En de vader een jonger kind juist laten kijken naar dat borstvoeden, en daarbij zegt van: "Nou, kijk, dit is nou het liefste wat jouw moeder voor jou kan doen." En dit is uit een ABC boekje uit die tijd. En dan staat er uiteraard ook bij de tekst voor de volwassenen, dat dit ook het welzijn van de maatschappij zal ondersteunen. Dus niet meer kinderen weghalen bij de moeder.

00:22:40 Janine Abbring: Ja. Niet meer in een achterkamertje of onder een dekentje?

00:22:45 Bianca du Mortier: Nee. Of een servet, want dat moet nu ook als je in een restaurant bent.

00:22:48 Janine Abbring: Oh, ja? Is dat zo? Ik heb geen kinderen, dus ik heb het nooit aan de hand gehad.

00:22:54 Bianca du Mortier: Toen mijn kinderen jong waren, toen was dit allemaal niet zo. Ik geloof dat ik nooit in een restaurant de borst heb gegeven. Maar los daarvan, nu neemt men daar aanstoot aan.

00:23:04 Janine Abbring: Ja.

00:23:04 Bianca du Mortier: En wilt men dan ook dat je het met een servet bedekt.

00:23:08 Janine Abbring: Maar zou jij je op zo'n manier laten schilderen?

00:23:12 Bianca du Mortier: Nou, als ik misschien zo progressief was als zij toendertijd, en als ik zou weten dat dit in de privévertrekken zou hangen, en dit gewoon een bezigheid is die ik zo vaak zou doen- Want de vrouwen in die tijd, kregen vrijwel iedere jaar of anderhalf jaar, een kind. En dit hoorde gewoon bij mijn leven toen. Waarom niet? Dit was iets heel gewoons. Het is nog steeds iets heel gewoons. Dus ja, waarom niet?

00:23:38 Janine Abbring: In de volgende aflevering? Waarom is een meter, een meter? Conservator Maria Holtrop, vertelt alles over de meter. Vond je dit een leuke aflevering? Laat dan een review achter in Apple podcast. Zo kunnen andere luisteraars deze podcast beter vinden.