Wie kijkt mij aan? Bep Rietveld

00:00:00 Ludo van Halem: Als je naar dat kamp ging, mocht je een bepaalde hoeveelheid bagage meenemen. In het begin kon je kleren en andere spullen meenemen. Mensen sleepten dat allemaal mee, maar bij elke verhuizing of inperking van vrijheden werd dat minder. Maar zij heeft dus blijkbaar heel erg vastgehouden aan een kistje met tekenmaterialen, waarschijnlijk pastelkrijtjes, en daar is ze mee blijven tekenen.

00:00:27 Janine Abbring: De vrouw die ons op dit zelfportret recht aankijkt, staat nog aan het begin van haar leven. Er zal haar nog heel wat te wachten staan. Ze overleefde de Japanse interneringskampen in voormalig Nederlands-Indië. In die kampen tekende ze heel veel portretten. Haar naam is Bep Rietveld. Van haar kunstwerken worden er steeds meer teruggevonden en de zoektocht is nog lang niet ten einde. Wie was Bep Rietveld en hoe heeft haar leven haar schilderstijl beïnvloed? Mijn naam is Janine Abbring. Dit is In het Rijksmuseum, de podcast van het Rijksmuseum waarin we bijzondere verhalen vertellen over voorwerpen en hun makers. Deze keer maken we kennis met Bep Rietveld die ons op haar moderne zelfportret uit 1932 indringend aankijkt. Ludo van Halem, conservator 20e-eeuwse kunst, vertelt wie ze is en neemt ons mee in haar levensverhaal en haar kunst.

00:01:28 Janine Abbring: Wil je weten hoe het portret dat we bespreken eruit ziet? Ga dan naar rijksmuseum.nl/podcast. Laat ik beginnen met de vraag: wat voor ogen kijken ons aan?

00:01:44 Ludo van Halem: Twee vrij heldere ogen die net iets groter zijn dan levensecht. Als je naar de proporties van het gezicht kijkt, zijn de ogen relatief iets groter dan je zou verwachten. We hebben foto's als vergelijkingsmateriaal. Als je die foto's naast dit geschilderde zelfportret legt, zie je dat de ogen een tikje groter zijn gemaakt in het gezicht.

00:02:14 Janine Abbring: Wat voor kleur hebben ze?

00:02:16 Ludo van Halem: Een beetje lichtgrijzig.

00:02:22 Janine Abbring: Ze kijkt ons recht aan. Wie kijkt ons aan?

00:02:27 Ludo van Halem: Bep Rietveld kijkt ons aan.

00:02:29 Janine Abbring: Rietveld, geen onbekende naam.

00:02:31 Ludo van Halem: Zeker geen onbekende naam. Iedereen denkt gelijk aan Gerrit Rietveld. Dat klopt ook, want het was Gerrit Rietvelds oudste dochter.

00:02:41 Janine Abbring: Het is een zelfportret, dus ze was schilder.

00:02:44 Ludo van Halem: Dat klopt, ze was schilder.

00:02:47 Janine Abbring: Wat weten we verder over haar?

00:02:49 Ludo van Halem: Ze was ook moeder. Toen ze dit zelfportret schilderde, was ze in verwachting van haar eerste zoon. Ze had een wat moeizame verhouding met haar vader.

00:03:00 Janine Abbring: Daar komen we nog over te spreken. Ze was achttien toen ze dit schilderde.

00:03:04 Ludo van Halem: Ze was achttien en net getrouwd.

00:03:06 Janine Abbring: Ongelooflijk. Kun je het werk omschrijven? Haar ogen weten we inmiddels, groot, grijs. Ze kijkt ons recht aan. Wat kun je verder over het werk zeggen?

00:03:15 Ludo van Halem: Het is een vrij klein zelfportret, formaat A4. Je ziet een neutrale achtergrond. Haar hoofd en schouders zijn in een hele scherpe contourlijn geschilderd. Ze heeft haar haar heel strak gekamd met een scheiding. Ze heeft een donkerblauwe coltrui aan. Contouren zijn heel belangrijk, want daardoor is dat zelfportret qua vorm heel sterk. De ogen zijn ietsje overdreven. Het is heel realistisch uitgewerkt. Ze heeft heel erg haar best gedaan om een natuurgetrouwe indruk te maken.

00:03:57 Janine Abbring: Ik zou het niet figuratief noemen. Het is meer modernistisch, toch?

00:04:01 Ludo van Halem: Het is in die zin modernistisch dat het een beetje uitgekleed is. Het is een beetje kalig.

00:04:09 Janine Abbring: Zakelijk?

00:04:11 Ludo van Halem: Het is in een periode gemaakt waarin veel kunst als nieuw zakelijk werd betiteld. Ze houdt niets vast en je ziet niets van een omgeving. Het is puur dat gezicht en die schouders. Dus de persoon die zij heeft afgebeeld, die zij zelf is, staat helemaal centraal in dit zelfportret.

00:04:33 Janine Abbring: Het is echt in het midden. Hier ben ik. Dat straalt het uit.

00:04:37 Ludo van Halem: Hier ben ik. Ik kijk je aan en kijk maar terug. Durf maar eens terug te kijken. Heel zelfbewust ook, terwijl het toch iemand was die op dat moment moest leren schilderen.

00:04:50 Janine Abbring: Ze was achttien. Over dat leren schilderen gesproken: deze stijl doet erg denken aan het werk van Charley Toorop. Dat is geen toeval.

00:05:00 Ludo van Halem: Nee, dat is geen toeval. Je zou kunnen zeggen: het is iets koeler, iets zakelijker geschilderd dan Charley Toorop over het algemeen. Charley Toorop hield van een wat meer expressieve benadering. Zij overdreef gelaatstrekken nog wat sterker. Zij maakte wat hardere koppen. Het was allemaal wat somber.

00:05:19 Janine Abbring: Agressiever bijna.

00:05:21 Ludo van Halem: Je zou beter kunnen zeggen dat het meer lijkt op het werk van de zoon van Charley Toorop, Edgar Fernhout, met wie Bep Rietveld ook heel goed bevriend was toen ze tiener was.

00:05:34 Janine Abbring: Ze was in de leer bij Toorop?

00:05:38 Ludo van Halem: Ze kreeg aanwijzingen. Ze kreeg les van Charley Toorop. Charley Toorop woonde samen met haar vriend Guus Seyler in Amsterdam op de Leidsegracht. Bep Rietveld ging uit Utrecht naar Amsterdam om les te nemen bij Charley Toorop, om aanwijzingen te krijgen. Overigens is dit zelfportret waarschijnlijk niet in Amsterdam geschilderd, maar in Bergen in Noord-Holland, want het is ietsje later dan die reguliere lessen die zij van Toorop kreeg.

00:06:09 Janine Abbring: De naam van haar vader, Gerrit Rietveld, is al even gevallen. Hoe was de verhouding met haar vader?

00:06:14 Ludo van Halem: In het begin had ze een hele goede verhouding. Ze was echt een vaderskindje. Ze had een hele goede band met haar vader.

00:06:21 Janine Abbring: Ik hoorde een kleine maar in jouw zin.

00:06:23 Ludo van Halem: Op een gegeven moment kantelde dat. Toen langzaamaan duidelijk werd dat haar vader, naast zijn huwelijk met Vrouwgien Hadders, er ook een andere verhouding op na hield met, wat begon als een opdrachtgeefster, Truus Schröder.

00:06:41 Janine Abbring: Ook geen onbekende naam.

00:06:43 Ludo van Halem: Truus Schröder had op een gegeven moment Rietveld ingeschakeld om een ruimte in haar huis opnieuw vorm te geven. Een paar jaar later, toen haar man was overleden, had ze de wens om een nieuw huis te bouwen. Dat heeft zij samen met Gerrit Rietveld ontwikkeld.

00:07:01 Janine Abbring: Het Schröder Rietveldhuis.

00:07:02 Ludo van Halem: In 1924, het Rietveld Schröderhuis.

00:07:05 Janine Abbring: Heeft hij uiteindelijk het gezin verlaten voor haar?

00:07:08 Ludo van Halem: Nee, hij heeft het gezin nooit verlaten. Hij is altijd thuis blijven wonen, maar ging wel heel vaak naar het Rietveld Schröderhuis. Daar heeft hij in het begin ook kantoor gehouden. Zijn bureau was daar gevestigd. Hij heeft een levenslange liefdesverhouding gehad met Truus Schröder. Dat heeft Bep Rietveld hem altijd kwalijk genomen. Dat heeft die goeie verhouding die ze als jong kind had op scherp gezet.

00:07:38 Janine Abbring: Wat vond vader Rietveld ervan dat zij wilde schilderen?

00:07:41 Ludo van Halem: Dat droeg bij aan die complexe verhouding. Vader Rietveld is op een gegeven moment in de kringen van De Stijl terechtgekomen. Hij maakte kennis met een groep kunstenaars en architecten die een beweging in gang hebben gezet die heel invloedrijk is geweest. Rietveld is daar uiteindelijk één van de meest prominente ontwerpers en architecten in geworden. Dat veranderde hem heel erg als mens, vond Bep Rietveld. Dat compliceerde hun verhouding in die zin dat Rietveld, door de gedachte die leefde binnen De Stijl, vond dat de schilderkunst ten einde was gekomen.

00:08:20 Janine Abbring: Voor mensen die dat niet kennen, De Stijl, wat was dat? Je kunt misschien spreken van dogma's in zekere zin. Kun je vertellen wat dat inhield?

00:08:28 Ludo van Halem: Je zou kunnen zeggen dat De Stijl streefde naar het ontwikkelen van een beeldtaal waarmee je de hele menselijke omgeving zou kunnen vormgeven. Gebaseerd op rechte lijnen en vierkante en rechthoekige vlakken en primaire kleuren rood, geel, blauw en de niet-kleuren zwart, wit en grijs.

00:08:47 Janine Abbring: Mensen die een beperkte kennis hebben van het werk van Mondriaan, denken als eerste daaraan.

00:08:52 Ludo van Halem: Je denkt als eerste daaraan en dat kan je doortrekken tot je hele leefomgeving.

00:08:58 Janine Abbring: Tot een stoel bijvoorbeeld.

00:09:00 Ludo van Halem: Tot een stoel of tot een gebouw. Omdat je beschikt over een beeldtaal, een vormentaal, kan je daar alles mee doen. Een autonoom schilderij dat je ter decoratie aan de muur hangt, is volstrekt overbodig geworden.

00:09:17 Janine Abbring: Bullshit zou hij misschien hebben gezegd.

00:09:20 Ludo van Halem: Niet meer van deze tijd.

00:09:22 Janine Abbring: Zij wilde schilderen en hij zei: die schilderkunst is dood.

00:09:28 Ludo van Halem: Ze had altijd al getekend en geschilderd, als kind al. Dan zeg je: het zat er al vroeg in. Daarin werd ze gesterkt. Gerrit Rietveld was heel goed bevriend met Charley Toorop. Charley Toorop begon zich in de jaren '20 langzaam als een behoorlijk prominent schilder te ontwikkelen.

00:09:50 Janine Abbring: Het was niet zomaar iemand.

00:09:51 Ludo van Halem: Dat was toen al niet zomaar iemand. Zij vond dat Rietvelds dochter dat pad verder moest inslaan en heeft Bep Rietveld artistiek onder haar vleugels genomen.

00:10:03 Janine Abbring: Een beetje tegen de wens van Gerrit Rietveld in?

00:10:06 Ludo van Halem: Ja, dat zou je wel zo kunnen formuleren, denk ik.

00:10:12 Janine Abbring: Het verdere levensverhaal van Bep Rietveld is heel bijzonder. Er zijn niet voor niets boeken over geschreven en documentaires over gemaakt. Grappig genoeg is de naam Guus Seyler al even gevallen, toen als de partner van Charley Toorop.

00:10:28 Ludo van Halem: Guus Seyler was een minnaar van Charley Toorop. Hij was vele jaren jonger dan Charley. Toen Bep les ging krijgen van Charley heeft Guus Bep het hof gemaakt. Uiteindelijk liep de verhouding met Charley stuk. Guus en Bep zijn een verhouding begonnen wat in een zwangerschap resulteerde en daar moest een huwelijk uit volgen.

00:10:52 Janine Abbring: Zwanger op jonge leeftijd van die Guus. Ik wilde zeggen: Guus die het eerst deed met Charley Toorop, maar dat klinkt heel oneerbiedig. Guus, die eerst de minnaar was van Charley Toorop, nu getrouwd met Bep. Het betekent misschien dat ze zich een beetje los wilde maken van die familie, van die vader en dacht: ik ga wel trouwen.

00:11:13 Ludo van Halem: Haar vader was echt woedend dat zij een verhouding met Guus had en dat ze zwanger was geraakt. Charley had een portretje van Guus getekend en vader Gerrit heeft dat portretje uit woede verscheurd. Moeder Rietveld was er ook niet blij mee, want die was heel erg religieus. Er was zelfs een verhaal dat de ouderlingen aan de deur kwamen om op Bep in te praten. Dat het allemaal wel binnen de normen moest. Er werd aangestuurd op een huwelijk. Guus Seyler heeft nog wel een poging tot abortus geprobeerd. Niet eigenhandig, hoor.

00:11:52 Janine Abbring: Hij heeft het geopperd.

00:11:54 Ludo van Halem: Hij is naar de engeltjesmaker gegaan, zoals dat toen heette. Maar Bep is daar niet in meegegaan. Dat geeft een beetje aan hoe gecompliceerd dat allemaal lag.

00:12:05 Janine Abbring: Er staat een signatuur op het portret. Indirect staat er de naam Seyler.

00:12:11 Ludo van Halem: Er staat indirect de naam Seyler. Rechtsonderin staat S '32. Dat was de S van Seyler, dat was toen haar achternaam, geschilderd in 1932. Daaruit kan je afleiden dat ze achttien was toen ze het portret schilderde. Je gaat er niet vanuit dat iemand een zelfportret schildert als je met een pasgeboren baby aan de borst zit. Dus ze heeft zichzelf geschilderd terwijl ze zwanger was. Het was heel lang niet bekend dat het schilderijtje uit 1932 was. Het had een 'ongeveer datering' van 1929. Onze restauratoren in het Rijksmuseum hebben het schoongemaakt.

00:12:58 Janine Abbring: Toen kwam die '32 pas tevoorschijn?

00:13:03 Ludo van Halem: Ja, toen kwam die S '32 tevoorschijn. Dat valt ook samen met het moment dat haar vader de verbouwing van Charley Toorops huis in Bergen in Noord-Holland heeft gedaan. Ze hadden toen intensief contact met elkaar. Charley Toorop was bezig met het beroemde schilderij dat in de collectie van Museum Boijmans van Beuningen is, De maaltijd der vrienden. Dat is een groot groepsportret. Prominent, heel groot in het midden, is de kop van Gerrit Rietveld. Ze hadden dus heel intensief contact met elkaar, maar dat maakte het ook ontzettend ingewikkeld.

00:13:39 Janine Abbring: Het was een kleine soapserie die zich daar afspeelde. Laten we een sprong in de tijd maken. Bep Rietveld heet niet voor niets later weer Rietveld. Dat geeft aan dat ze ook weer is gescheiden van Guus Seyler. In 1937 is ze met haar kind Fons naar Indonesië vertrokken. Ze is daar hertrouwd met een jeugdvriend, Dennis Coolwijk. Daar is ze ook weer van gescheiden. Die periode in Indonesië is razend interessant, want daar zijn ook weer heel bijzondere portretjes gemaakt. Wat bracht haar in eerste instantie naar voormalig Nederlands-Indië?

00:14:22 Ludo van Halem: Je zou het als een vlucht kunnen interpreteren. Een vlucht uit het milieu in Nederland waar ze al die ingewikkelde relaties had, naar een plek waar ze hoopte dat ze zichzelf zou kunnen ontplooien. Hoewel het culturele leven in Indonesië niet erg voor de hand lag. Het was geen cultureel broeinest. Alles behalve dat, denk ik. Dus ze kwam in een hele vreemde wereld terecht en heeft daar echt moeite moeten doen om haar schilderscarrière weer op te pakken. Dat is gelukt. Ze had exposities die in de kranten werden besproken. Ze werd echt wel gezien. Toen brak de oorlog uit in 1940, Nederland werd bezet. Daarmee werd het contact met Nederland heel moeilijk, al dan niet verbroken. En in 1942 was Indonesië bezet door Japan. Dat was het begin van een hele bijzondere periode in haar leven die een hele bijzondere groep kunstwerken heeft opgeleverd.

00:15:26 Janine Abbring: Ze heeft meer kinderen gekregen. Ze kwam met drie kinderen terecht in een kamp.

00:15:30 Ludo van Halem: Ze kwam met drie kinderen terecht in een interneringskamp.

00:15:33 Janine Abbring: Wat is dat voor omgeving?

00:15:37 Ludo van Halem: Alle mannen waren gemobiliseerd, hadden dus een militaire status en werden krijgsgevangen gemaakt. Vrouwen en kinderen kwamen terecht in interneringskampen, ter bescherming tussen aanhalingstekens. Het waren aanvankelijk woonwijken die omheind en afgegrendeld waren, bewaakt werden. Langzamerhand, stapje bij stapje, werd dat regime steeds strenger. In het begin mochten mensen nog in en uit om boodschappen te doen. Dat werd later steeds minder. Die vrijheden werden steeds meer ingeperkt.

00:16:08 Janine Abbring: Het werd ook steeds soberder.

00:16:09 Ludo van Halem: Het werd steeds soberder. Er kwamen voedseltekorten en ziektes. De ellende nam stapsgewijs toe. Voor zover bekend heeft zij in drie van die kampen met haar kinderen verbleven.

00:16:22 Janine Abbring: Onder soms gruwelijke omstandigheden.

00:16:24 Ludo van Halem: Zeker in het laatste kamp waren de omstandigheden abominabel slecht met honger en ziekte, soms de dood tot gevolg. Dus ze waren omringd door ellende en dwangarbeid. De omstandigheden in dat kamp werden steeds slechter. Er waren momenten dat ze dacht dat ze het niet zou overleven. Dan zit je daar met twee kleine meisjes. Haar zoontje moest naar een mannenkamp toen hij tien jaar was geworden. Dus er was ook nog een soort scheiding die heel dramatisch was.

00:16:56 Janine Abbring: Ze zat daar met haar dochtertjes, haar zoontje was weg, geen of weinig eten, gruwelijke omstandigheden, een hard regime. Toch speelde ook daar de kunst een grote rol in haar leven.

00:17:09 Ludo van Halem: Ja, ze heeft voor heel veel medegevangenen, vrouwen en kinderen, portretten gemaakt. Ze had blijkbaar een doosje met tekenmaterialen meegenomen. Als je naar dat kamp ging, mocht je een bepaalde hoeveelheid bagage meenemen. In het begin kon je kleren en andere spullen meenemen. Mensen sleepten dat allemaal mee, maar bij elke verhuizing of inperking van vrijheden werd dat minder. Maar zij heeft dus blijkbaar heel erg vastgehouden aan een kistje met tekenmaterialen, waarschijnlijk pastelkrijtjes, en daar is ze mee blijven tekenen.

00:17:49 Janine Abbring: Ze heeft honderden portretjes gemaakt, voornamelijk van kinderen.

00:17:52 Ludo van Halem: En vrouwen.

00:17:55 Janine Abbring: Het Rijksmuseum heeft twee van die tekeningen in de collectie.

00:17:58 Ludo van Halem: We hebben vrij recent twee van die tekeningen geschonken gekregen van haar dochter. Zij heeft die weer van nabestaanden van de geportretteerden gekregen. Dat is een portret van Pieter Johanna Buurman-Hofman en van Christina Mia Schaap. Een jong meisje en een jonge vrouw die in 1944, 1945 door Bep Rietveld geportretteerd zijn.

00:18:25 Janine Abbring: Wat kun je zeggen over de stijl?

00:18:29 Ludo van Halem: Ze tekende op elk velletje papier dat ze maar te pakken kon krijgen, want er was weinig keus. Het materiaal waarop ze tekende was flodderig en armoedig. Niet de mooie kunstenaarsmaterialen die je zou wensen.

00:18:44 Janine Abbring: Je hebt daar niet een schildersdoek voorhanden.

00:18:46 Ludo van Halem: Er is weinig voorhanden, dus je moet het doen met wat je hebt, maar wel met die pastelkrijtjes. Opvallend aan die portretten uit het kamp is dat ze allemaal met wit krijt een beetje opgehoogd zijn, zodat de hoge lichten wat meer accent krijgen.

00:19:02 Janine Abbring: Het heeft inderdaad een zekere glans.

00:19:05 Ludo van Halem: Ze zien er een beetje glamourachtig uit, vind ik. Dat is wonderbaarlijk. Het was een bewuste keuze om niet de ellende vast te leggen, maar om juist mensen in volle waardigheid en op hun mooist te portretteren. Haren zijn netjes gekamd of opgestoken, je ziet een kraagje van de kleding, lippenstift of andere make-up is soms zichtbaar. In zekere zin zijn het geïdealiseerde beeltenissen, vooral bedoeld om dat gevoel van eigenwaarde te blijven behouden.

00:19:44 Janine Abbring: We zouden het bijna kunnen omschrijven als een soort van glamourfilter. Iets mooier dan de werkelijkheid. Heel anders dan het zelfportret waar we over begonnen.

00:19:56 Ludo van Halem: Ja, dat heeft een veel koelere blik. Dat is een blik die zelfonderzoekend is. Het is natuurlijk letterlijk een leerstuk, want het is een zelfportret wat gemaakt is om te leren schilderen en ook om te leren kijken.

00:20:11 Janine Abbring: Voor wie maakte ze die kampportretjes?

00:20:14 Ludo van Halem: Voor degene die geportretteerd werden of voor de moeders van de kinderen.

00:20:19 Janine Abbring: Ook als betaling voor iets of om iets te ruilen?

00:20:22 Ludo van Halem: In een aantal gevallen was het een ruilmiddel. Je zou kunnen zeggen: het diende een beetje een dubbel doel. Enerzijds had zij behoefte om te blijven tekenen, want dat was belangrijk voor haar eigenwaarde. Aan de andere kant kon ze mensen daarmee een dienst bewijzen. Een dienst in morele zin als ondersteuning of je kreeg er iets voor terug.

00:20:49 Janine Abbring: Het Rijksmuseum heeft er recent twee weten te verwerven. Die hebben jullie gekregen van de dochter van Ben Rietveld. Zij heeft ze weer gekregen van de nakomelingen van de mensen die in dat kamp zaten. Betekent dat dat er meer van dat soort werken in omloop zijn?

00:21:06 Ludo van Halem: Vele tientallen zijn inmiddels bekend. Nog niet zo lang geleden is een kleine selectie te zien geweest in Museum Flehite in Amersfoort.

00:21:16 Janine Abbring: Wordt er nog gezocht naar nieuwe?

00:21:17 Ludo van Halem: Er is een website over Bep Rietveld. Daarop staat nog steeds een oproep. Als je zo'n portretje hebt, wil de Stichting Bep Rietveld dat graag weten om een beeld te krijgen en inventarisatie te kunnen maken van hoeveel portretten er zijn.

00:21:37 Janine Abbring: Ze is gelukkig levend uit het kamp gekomen. En toen?

00:21:42 Ludo van Halem: Ze is naar Nederland teruggekomen met haar drie kinderen. Haar man Dennis Coolwijk is ook meegekomen naar Nederland, maar dat huwelijk is uit elkaar gegaan. Toen moest ze helemaal opnieuw beginnen. Ze heeft nog een tijdje met haar kinderen ingewoond bij haar ouders in Utrecht. Er is een mooie familiefoto gemaakt in 1947 door Nico Jesse. Je ziet vader en moeder Rietveld en Bep Rietveld op verschillende plekken in het interieur van het appartement dat Gerrit Rietveld boven bioscoop Vreeburg heeft.

00:22:16 Janine Abbring: Ze was niet helemaal persona non grata? Ze mocht wel weer terugkomen?

00:22:20 Ludo van Halem: Zeker, ze mocht terugkomen. Die ouders vonden het best moeilijk dat ze ineens drie kinderen plus een dochter, die een flinke geschiedenis achter de rug had, weer over de vloer kregen. Uiteindelijk is het haar gelukt om een woning te bemachtigen in Gerrit van der Veenstraat in Amsterdam. Daar heeft ze de rest van haar leven gewoond met een nieuwe echtgenoot en heeft ze opnieuw drie kinderen gekregen.

00:22:47 Janine Abbring: Ze is ook voor haar vader gaan werken?

00:22:52 Ludo van Halem: Voor haar vader gaan werken, is een groot woord. Haar vader vroeg haar wel eens om een kleuradvies. Soms lees je wel eens terug in de tekstjes van Gerrit Rietveld over zijn dochter die schildert en dat hij kleuradvies vraagt. Vanuit het perspectief van Bep Rietveld stelde dat niet zo heel veel voor. Ze zag dat ook niet terug in het werk van haar vader.

00:23:14 Janine Abbring: Nee, maar op haar werk zie je soms wel Rietveld meubels op de achtergrond.

00:23:18 Ludo van Halem: Zij heeft zich haar hele leven omringd met de meubels van haar vader. Een deel daarvan heeft ze meegekregen uit haar ouderlijk huis. Rietveld had veel meubels voor zichzelf, proefmodellen of exemplaren die teruggekomen waren van klanten. Hij leefde tussen zijn eigen meubelen, dus hij kon ook wel wat missen. Toen zij dat nieuwe huis in Gerrit van der Veenstraat kreeg, kreeg ze wat meubelen van haar vader om te beginnen. In de loop der tijd heeft ze dat uitgebreid. Zij omringde zich met meubelen waar ze toch wel bewondering voor had. Ze is die meubelen heel consequent en voortdurend in haar schilderijen gaan verwerken. Ze zag die meubelen ook als een soort sculpturen. Ze kon daarmee abstracte achtergronden voor de portretten of stillevens maken.

00:24:10 Janine Abbring: Dat leende zich daar wel goed voor?.

00:24:11 Ludo van Halem: Dat leende zich daar uitstekend voor. Je ziet de rood-blauwe stoel en de Berlijnse stoel figureren in de schilderijen. Zij heeft zich ook heel erg ingezet voor de nalatenschap van haar vader. De rechten om die meubelen te produceren, heeft ze ondergebracht bij een Italiaanse meubelfabrikant. Die produceert nog steeds een aantal van Rietvelds meubelen. Zij is daar echt instrumenteel in geweest. Dus feit dat er nu nog steeds Rietveld meubelen worden gemaakt door een Italiaanse topfabrikant is te danken aan Bep Rietveld.

00:24:47 Janine Abbring: Het ligt niet bij de HEMA of IKEA. Enerzijds was er in het verleden de moeizame relatie met die vader, het feit dat ze zich daar wat los van wilde maken. Hij bekeek haar carrière als schilder in het begin met een grote frons. En toch ook het feit dat ze misschien gevoelsmatig altijd een beetje in de schaduw van die vader stond als kunstenaar.

00:25:20 Ludo van Halem: Dat geldt, denk ik ook voor Rietvelds andere kinderen. Als architect is Jan Rietveld toch een stuk minder beroemd dan zijn vader en Wim Rietveld is als meubelontwerper niet zo'n iconische naam geworden.

00:25:35 Janine Abbring: Hoe kijk jij naar haar werk? Wat vind jij fascinerend aan haar kunst?

00:25:40 Ludo van Halem: Het is interessant dat zij zo met mensen bezig is geweest enerzijds en anderzijds dat ze dat combineert met die meubelen van haar vader. Er zit altijd een soort dubbel spoor in haar schilderijen. Enerzijds is het heel erg psychologiserend en anderzijds probeert ze ook iets van de zelfstandige abstractie van die geschiedenis van De Stijl daarin te brengen. Dat probeert ze met elkaar te verenigen. Soms lukt dat heel goed, is dat heel interessant. Dat zijn de twee dingen waar ze voortdurend mee bezig is: het gezicht van mensen, de uitdrukking, de expressie en hoe iemand communiceert, naar je kijkt, zoals zij zelf ook in dat zelfportret naar jou kijkt als beschouwer.

00:26:24 Janine Abbring: De menselijke interactie.

00:26:25 Ludo van Halem: De menselijke interactie via die blik, die uitdrukking. Tegelijkertijd zou je bijna kunnen zeggen: een permanente worsteling enerzijds en een eerbetoon aan haar verhouding met haar vader anderzijds.

00:26:40 Janine Abbring: In de vorm van een meubelstuk, waarvan je denkt: een stoel, maar niet zomaar een stoel. Die psychologie zit dan toch eigenlijk ook in die stoel, Ludo?

00:26:49 Ludo van Halem: Haar vader, dat waren de meubelen. Of de meubelen, dat was haar vader.

00:26:53 Janine Abbring: Dus in de vorm van die meubels waarde de geest van Gerrit Rietveld rond in haar omgeving, in haar atelier, in haar huis, in haar hoofd feitelijk. En misschien ook wel in de lijst om het portretje waar deze podcast om draait.

00:27:09 Ludo van Halem: Het is een beetje speculatief, maar het zou niet onmogelijk zijn dat deze lijst ontworpen is door haar vader. Aanvankelijk werd gedacht dat de lijst gemaakt was door haar laatste echtgenoot, Derk Eskes. Maar we weten nu dat dat schilderij uit 1932 is. Dat was het moment dat haar vader het huis van Charley Toorop verbouwde. Er is ook nog een ander schilderij dat Edgar Fernhout heeft gemaakt van de handen van Bep Rietveld, waar precies zo'n zelfde lijst omheen zit, uit dezelfde tijd. Zou het denkbaar zijn dat het een lijst is die door Gerrit Rietveld is ontworpen? Het is natuurlijk helemaal symbolisch dat ze omlijst wordt door haar vader. Maar of je zover mag gaan, weet ik niet.

00:28:00 Janine Abbring: Dat laten we even in het midden.

00:28:02 Ludo van Halem: Dat laten we even in het midden.

00:28:05 Janine Abbring: Dit was aflevering 9 in de serie 'Wie kijkt mij aan' van In het Rijksmuseum. In de volgende aflevering gaan we met Menno Fitski naar Japan, naar het afgesloten eiland Dejima. Daar liet Maarten Mak een portret van zichzelf maken als souvenir, met de baai van Nagasaki op de achtergrond. Tot dan en vergeet niet om je te abonneren op deze podcast.