20ste eeuw: Baarmoeder of doodskist?

00:00:00 Respondent: Wat ik heel cool vind, is als je daar foto's van ziet. Zij had letterlijk een stand waar zij zelf laste in een hele stoere outfit met vonken die letterlijk om haar oren vlogen. Daar had ze een kleine vitrine waar de sieraden te zien waren en zo bracht ze het bij het publiek.

00:00:15 Interviewer: Een begenadigd lasser die in de jaren 50 op de motor door Parijs scheurde en in de leer was bij Zadkine. Wees eens eerlijk: je denkt nu aan een man toch? De kunstenaar Ferdi was haar tijd ver vooruit. Haar kunstwerk Wombtomb ademde flower power, rock 'n roll en seksuele vrijheid van de sixties. In de kunst veranderde er van alles. Kunstwerken verlieten de vitrines en vrouwelijke kunstenaars braken door het glazen plafond. Ik spreek erover met conservator beeldende kunst twintigste eeuw, Mels Evers. Mijn naam is Janine Abbring en dit is In het Rijksmuseum, de podcast van het Rijksmuseum. Iedere aflevering spreek ik met experts over opmerkelijke voorwerpen en hun makers, waardoor je op een andere manier naar kunst gaat kijken. In dit seizoen voorwerpen uit de twintigste eeuw, wegbereiders naar het nu. In deze aflevering Wombtomb van Ferdi. Voor we beginnen. Wil je weten hoe dit object eruit ziet? Geloof me, dat wil je. Ga dan naar www.rijksmuseum.nl/podcast. Normaal gesproken begin ik deze podcast altijd met de vraag: waar kijken we naar? Eerst stellen we ons het volgende voor: samen breken wij 's nachts in in het Rijksmuseum, wellicht heb jij een sleutel Mels? Nee, ik denk het niet. We breken in, het is midden in de nacht en voor één keer mogen we stiekem aan dit kunstwerk zitten. Wat voelen we dan?

00:01:38 Respondent: Dat hangt af van waar we beginnen. Het is best een groot werk en het nodigt meteen uit om erin te kruipen. Alles wat we gaan voelen is sowieso heel zacht, maar sommige materialen zijn net wat steviger. Misschien een beetje warm en harig?

00:01:53 Interviewer: Ja, want het is bont.

00:01:55 Respondent: Ja, nep bont.

00:01:57 Interviewer: Nep bont, ja.

00:01:57 Respondent: Ik denk dat je je bewust wordt van je eigen lichaam, want het is min of meer de grootte van je eigen lichaam. Ik zou daar gewoon in willen gaan liggen. Vooral als het 's nachts is: even mijn ogen dicht.

00:02:08 Interviewer: Ja. We hadden het er eerder over. Voordat we begonnen vroeg ik wat de afmetingen waren. Hoe groot is het? Het kunstwerk waar we het over hebben heeft ook echt de grootte van een doodskist.

00:02:19 Respondent: Dat klopt. Het doet erg aan als een doodskist, vooral gezien de titel, maar ook als een bed of chaise longue.

00:02:25 Interviewer: De titel is?

00:02:26 Respondent: Wombtomb.

00:02:30 Interviewer: Wombtomb. Baarmoedertombe.

00:02:30 Respondent: Ik denk dat die twee woorden samen al meteen de fantasie prikkelen als je het werkt nog niet hebt gezien. Aan de ene kant heb je het over geboorte...

00:02:38 Interviewer: En nieuw leven...

00:02:38 Respondent: En nieuw leven, een ontstaansproces en ook eindigheid en misschien de dood.

00:02:43 Interviewer: Ja, zeker! Als ik de vraag stel: hoe ziet het eruit? Zou je het kunnen omschrijven?

00:02:49 Respondent: Het oogt als een tombe met een enigszins organische vorm. Het is zeker geen strakke kist en het is volledig bekleed met verschillende felgekleurde soorten nepbont. Er is vooral veel materiaal wat oogt als blond haar, een beetje pluche. Er zijn felle kleuren en er zitten organische vormen en lijnen aan de zijkant die om de tombe heen lopen. Als ik het van de ene kant zie wil ik ook meteen de andere kant zien. Het nodigt uit om er omheen te lopen.

00:03:23 Interviewer: Ja. Ik zie: roze, groen, rood en een opening. Je vertelt dat je er, in theorie, in zou kunnen.

00:03:31 Respondent: Ja. De opening is de vulva zelf. Je ziet de eierstokken en je zou door die opening naar binnen kunnen. Ik denk dat dat net past. We hebben ook foto's gezien. Het object is daadwerkelijk gebruikt en nodigt uit voor performance en live situaties.

00:03:49 Interviewer: Ja. Om door die opening in en uit te gaan.

00:03:51 Respondent: Als je goed kijkt, kun je zien dat er een deksel op ligt. In het Rijksmuseum is die deksel echter dicht. Je kunt er niet in kijken, maar we kunnen wel verklappen dat het van binnen heel mooi is. Er is een lichtroze zacht bedje waar je in kan liggen.

00:04:09 Interviewer: Je zei net tegen me: "Je ziet de eierstokken". Als ik kijk zie ik gewoon de clitoris. Waar kijk ik dan precies naar?

00:04:16 Respondent: Ik ben geen expert op het gebied van het vrouwelijk lichaam, maar ik heb me laten vertellen dat je de twee sierlijke bollen die bovenaan zweven als de eierstokken kunt voorstellen.

00:04:31 Interviewer: Oh ja, ik snap nu wat je bedoelt. In de jaren 60 dachten ze nog dat de clitoris alleen een knopje was en niet een heel systeem binnenin.

00:04:34 Respondent: Het werk komt inderdaad uit 1968.

00:04:44 Interviewer: Je zei al dat je er niet aan mag zitten, maar klopt het dat het wel met dat idee gemaakt is?

00:04:49 Respondent: Ja. Het was een tijd in de kunstwereld waarbij heel veel, heel snel veranderde. Zoals dat ook gebeurt in de maatschappij, daar gaan we het vast nog over hebben. Ook over seksualiteit, maar ook wat een kunstwerk was en wat je ermee kon doen en hoe je ermee om kon gaan. Er was veel live kunst en performance eind jaren 60, ook in Nederland, we weten dat de kunstenaar daar heel vrij mee omging. Er zijn foto's waarop te zien is dat haar dochters in het kunstwerk speelden. Een bizarre anekdote: in het jaar dat dit werk gemaakt is, is een andere versie opgekocht door een Amerikaans verzamelaarsstel dat alleen erotische kunst verzamelde. Het stel heeft een tentoonstelling mede georganiseerd in Lund in Zweden, waar die hele erotische collectie te zien was. Het was de wens van de vrouw van het echtpaar om tijdens de opening, de private view, in een licht doorschijnende jurk uit deze tombe te stappen.

00:05:45 Interviewer: Performance art.

00:05:47 Respondent: Precies, maar ook om zichzelf te claimen als nieuwe eigenaar. Ik vind dat een mooi verhaal en heb er ook een foto van gezien. Het is jammer dat dat bij ons niet kan vanwege de vitrine die er omheen zit, maar ik denk dat het idee dat het mogelijk is heel belangrijk is als je naar het werk kijkt.

00:06:01 Interviewer: Ja. Het prikkelt ook de fantasie.

00:06:01 Respondent: Inderdaad.

00:06:10 Interviewer: De maker heet Ferdi Tajiri-Jansen. We hoorden al in de intro van deze podcast dat het een stoere vrouw was. Ze was geboren als Ferdine Jansen en heeft zelf haar naam veranderd. Weten we waarom?

00:06:19 Respondent: We weten dat ze haar naam na de Tweede Wereldoorlog heeft gewijzigd. Ze was iemand die heel erg bewust was van haar identiteit en verandering teweeg wilde brengen in de kunst, wat ze ook meteen deed. Ze vertrok, kort na het veranderen van haar naam, naar Parijs. Voor mij past het erg bij het uitvinden van jezelf als jonge twintiger. Misschien wilde ze ook afstand doen van de naam Jansen en volledig nieuw een nieuwe wereld instappen. In Parijs ontmoette ze ook allerlei andere interessante kunstenaars.

00:06:45 Interviewer: Je oude ik afleggen en denken: ik ga mezelf opnieuw uitvinden. Dat gevoel.

00:06:51 Respondent: Precies.

00:06:52 Interviewer: Toen ging ze als Ferdi naar Parijs?

00:06:52 Respondent: Ja. Ze ging in de leer bij Zadkine, maar genoot ook van de stad. Er trokken toen heel veel kunstenaars naar Parijs.

00:06:56 Interviewer: Niet bij de minste in de leer.

00:06:58 Respondent: Zadkine gaf gratis lessen aan studenten. Hij was toen al bekend vanwege het beeld De verwoeste stad, wat na de Tweede Wereldoorlog in Rotterdam was geplaatst. Via Zadkine specialiseerde Ferdi zich verder in het maken van sculpturen en de technische processen die daarmee gepaard gaan. Ze ging echter ook in de leer bij een andere kunstenaar, die nog meer invloed heeft gehad op haar werk. De Japans-Amerikaanse kunstenaar Tajiri. Hij had een lasstudio en zij ging ook bij hem in de leer.

00:07:25 Interviewer: Om te leren lassen?

00:07:26 Respondent: Inderdaad en om met metaal te leren werken. Het was een hele specifieke manier van sculpturen maken, die tot het laatste moment nog veel invloed heeft gehad op haar werk en haar manier van beelden maken.

00:07:36 Interviewer: We hebben het over de jaren 50. Een vrouw komt in de leer bij Zadkine en we weten niet hoe hij tegenover vrouwen stond. Als lasser komt er een vrouw aan je deur die zegt: "Ik wil dit leren". Weten we hoe daar tegenaan werd gekeken?

00:07:54 Respondent: Zeker toen Ferdi begon, maakte ze ander soort werk dan wat we net hebben omschreven. Misschien is dat even goed om aan te geven. Ze was altijd al gefascineerd door de natuur, insecten en tuinen. Ze heeft dat las- en sculpturale proces in het begin vooral toegepast bij het ontwikkelen van sieraden en objecten die je op je lichaam kon dragen.

00:08:17 Interviewer: Metalen sieraden?

00:08:19 Respondent: Inderdaad. Ze begon met het maken van metalen sculpturen, verschillend in grootte. Gaandeweg, zeker toen ze weer terugkwam in Nederland, is ze zich verder gaan ontwikkelen in het maken van draagbare objecten en sieraden.

00:08:31 Interviewer: Met lassen was ze al bezig, maar op kleine schaal. Kan ik dat zo zeggen?

00:08:35 Respondent: Ja. Soms ook precies en kijken naar de natuur, insecten en planten. Als je foto's van haar ziet, zie je een extreem opvallende verschijning met een kort kapsel. Ik vind haar er heel krachtig uitzien. Die beelden van haar scheurend door de straten met haar naam op haar motor jack, zijn in 2023 nog steeds enorm stoer. Je kunt je voorstellen dat dat in die periode nóg opvallender moet zijn geweest. Ik denk dat dat ook veel durf heeft gekost.

00:09:01 Interviewer: Ja. Heel veel! Ze ging in de leer bij Tajiri om te leren lassen. Ik ga toch deze grap maken: daar sprong ook een vonk over.

00:09:08 Respondent: Of: het maken van connecties deden ze ook samen en niet alleen met metaal. Ze werden ontzettend verliefd op elkaar en verhuisden uiteindelijk naar Nederland. Eerst naar Amsterdam en later naar Baarlo, in het zuiden. Ze kregen twee kinderen en hebben constant samen gewerkt, naast elkaar, allebei met een eigen praktijk.

00:09:25 Interviewer: Wat voor werk maakte hij?

00:09:27 Respondent: Hij maakte ook sculptuur en veel laswerk en gebruikte objecten die hij tegenkwam in het dagelijks leven. Het waren mechanische grootse sculpturen die gingen om het metaal en de materialiteit, maar ze oogden ook heel mechanisch. In veel van de sculpturen zit een referentie in naar angst en vaak ook oorlog. Met zijn biculturele achtergrond in Japan en Amerika, heeft hij na Pearl Harbour in een interneringskamp gezeten. In 1964, in de hoogtij van de Vietnamoorlog, maakte hij een werk wat wij ook in de collectie hebben en nu laten zien. Het heet: Made in the USA. Daarin zie je een machinerobot vervlochten met een geweer. Ik denk dat het belangrijk is om te zeggen dat het helemaal niet gaat om een idealisering van oorlog, maar juist het tegenovergestelde.

00:10:17 Interviewer: Juist het spanningsveld. Ja.

00:10:17 Respondent: Je voelt je bijna aangevallen als je voor dat sculptuur staat. Het beeld is daarentegen ook heel technisch en gaat ook over materialiteit. Ik denk dat dat voor Ferdi heel belangrijk was. De draagbare objecten en sieraden die ze maakte volgden namelijk de vorm van het metaal.

00:10:34 Interviewer: De harde vormen die hij maakte vormen best een contrast met het werk van haar wat ik nu voor me zie.

00:10:43 Respondent: Het waren niet altijd harde vormen. Hij heeft ook meer organische vormen gemaakt, maar wel altijd van metaal. Het is inderdaad een contrast. Volgens mij zit hier ook metaal in, dat zien we niet, maar dat is het karkas van het werk.

00:10:55 Interviewer: Ja. In de Wombtomb.

00:10:56 Respondent: Ik vind het belangrijk om niet te veel nadruk te leggen op dat, wat je nu misschien zou kunnen zeggen, mannelijke en vrouwelijke. Het is veel interessanter om te kijken naar hoe het wellicht vervlochten zou kunnen zijn. Als we het zouden bekritiseren, hoeft dit helemaal geen vrouwelijk werk te zijn. Ik vind het een heel stoer en groot object, wat fysiek ruimte claimt, als je de zalen van het Rijksmuseum in loopt.

00:11:19 Interviewer: Ja.

00:11:19 Respondent: Heel mooi!

00:11:20 Interviewer: Nee. De kant van het zachte vrouwelijke en het harde mannelijke, wilde ik ook niet op. Ik ben wel benieuwd naar de synergie tussen Ferdi en Tajiri, hoe ze elkaar beïnvloedden en wat zij van hem meenam. Ik denk dat dat vooral de techniek van het lassen was, om die goede basis te kunnen maken voor de meer zachtere sculpturen.

00:11:37 Respondent: Ja. Zeker aan het begin, voordat zij de zelfbenoemde horti-sculpturen ontwikkelde. Dat is de naam voor sculpturen die duidelijk gaan om tuinplanten, natuur en seksualiteit. Voor de horti-sculpturen maakte ze werken die groter van schaal waren, waar je de connectie met Tajiri veel meer in ziet. Het is ook interessant om te vermelden dat ze samen in een gigantisch kasteel in Baarlo werkten. Er waren enorm hoge plafonds hadden en ze hadden de ruimte om naast elkaar allebei een studio te hebben. Dan kun je je ook voorstellen dat ze op deze schaal konden denken en maken.

00:12:15 Interviewer: Creëren. Ja. Grappig genoeg, als we het over mannelijk en vrouwelijk hebben, stond ze wel op de Huishoudbeurs. Wat is daar het verhaal?

00:12:24 Respondent: Ze was zich heel bewust van een snelle, veranderende maatschappij. Ze maakte natuurlijk sieraden die vooral door vrouwen werden gedragen. Waar kwamen vrouwen in de jaren 50 en 60 allemaal samen die op zoek waren om nieuwe dingen te ontdekken? Op veel plekken uiteraard, maar onder andere de Huishoudbeurs. Wat ik heel cool, vind is als je daar foto's van ziet. Zij had letterlijk een stand waar zij zelf laste in een hele stoere outfit met vonken die letterlijk om haar oren vlogen. Daar had ze een kleine vitrine waar de sieraden te zien waren en zo bracht ze ze bij het publiek.

00:12:58 Interviewer: Aan de vrouw.

00:12:58 Respondent: Aan de vrouw.

00:12:59 Interviewer: Wat motiveerde haar om vanuit die sieraden, het wat kleinere werk, over te stappen op sculpturen?

00:13:06 Respondent: Ik denk dat er verschillende dingen gebeurde. Misschien grotere ruimten, maar ze werd zich meer bewust van de kunstwereld. Die wereld is zeker overlappend, maar anders dan de wereld van sieraden. Ze kreeg steeds meer erkenning en ging zich letterlijk meer richten op de natuur en de studie van insecten en planten. Ze kwam ook veel buiten in de tuinen rondom het kasteel en kreeg mogelijkheden om haar werk te exposeren. In de jaren 60 werd dat geleidelijk steeds meer de traditionele kunstwereld. Eén van de hoogtepunten was een tentoonstelling in het stedelijk museum in Amsterdam, in het jaar dat deze sculptuur werd gemaakt. Je kunt je voorstellen dat dat een prachtig podium was om nieuw werk te presenteren. Ik denk dat dat de ambitie, de schaal en de vorm heeft beïnvloed.

00:13:58 Interviewer: Laten we nog meer inzoomen op het werk zelf, de Wombtomb. Je vertelde over de tegenstelling: enerzijds seks, vulva, nieuw leven en anderzijds dood. Weten we meer van de symboliek die zij in dit werk wilde laten zien?

00:14:12 Respondent: Wat mij voornamelijk opvalt zijn de gigantisch zware en grootste thema's van de wereld. Dat staat in contrast met een bijna speelgoedachtige en speelse esthetiek die heel luchtig en komisch is. We hadden het over voelen en aanraken, maar ook over uitnodigen om te giechelen.

00:14:30 Interviewer: Misschien is het oneerbiedig, maar het deed me denken aan bepaalde monsters van The Muppet Show. Die vacht, het heeft een stoerheid en ook een zachtheid.

00:14:40 Respondent: Ja. Ik denk dat daar de kracht in zit: de grootste dingen van het leven aankaarten op een speelse en luchtige manier, die voor iedereen anders te interpreteren is. Dat vind ik er zelf heel mooi aan.

00:14:54 Interviewer: Ja. De jaren 60 is de tijd van de hippies, de flowerpowerbeweging, een tijd van veel veranderingen. Ook voor haar. Hoe kunnen we dit werk in die tijd plaatsen?

00:15:04 Respondent: Het was het begin van de seksuele revolutie, Amsterdam en Nederland hebben daar een belangrijke rol in gespeeld. Emancipatie van vrouwen, opkomst van de pil, de babyboomers. Daar hebben we het nog niet over gehad. De opkomst van welvaart, tegelijk met een groeiende jonge bevolking, zorgde voor grote vraagtekens bij de gevestigde orde. Ik denk dat het voor Ferdi, als vrouwelijke kunstenaar, belangrijk was om daar op een nieuwe manier en vanuit haar eigen perspectief werk over te maken.

00:15:35 Interviewer: Inderdaad, want de komst van het beeld betekende heel letterlijk dat seks voor vrouwen ook alleen voor het genot mocht zijn. Dat nakomelingen aspect was daarna veel minder aan de orde.

00:15:46 Respondent: Ja. Je zou kunnen stellen dat het meer ging over het voelen, genieten en spel als we kijken naar dit object.

00:15:56 Interviewer: Echt een andere kijk op seks.

00:15:58 Respondent: Ik was er helaas niet bij, maar mijn ouders wel. Dat zijn typische babyboomers die in communes hebben gewoond et cetera.

00:16:06 Interviewer: Oh ja?

00:16:06 Respondent: Allemaal, ja.

00:16:06 Interviewer: Oh wat grappig! Hoe werd er destijds gereageerd op dit werk?

00:16:11 Respondent: Het was niet zo dat zij opeens met dit sculptuur op de proppen kwam en dat er daarvoor niks was. Ze was bewust bezig met het publiek en de mensen voor wie ze werk maakte. Veel mensen kenden haar al van haar gewilde sieraden. Mensen stonden daar voor in de rij, ik denk dat er al een achterban was.

00:16:30 Interviewer: Ze had al een fanbase?

00:16:31 Respondent: Ze had inderdaad al een fanbase. Ik denk dat curatoren en kunsthistorici op die manier al van haar werk konden proeven, terwijl ze richting dit soort sculpturen ging.

00:16:39 Interviewer: Dus de schok was niet zo groot?

00:16:42 Respondent: Nee. De laatste tien jaar is er meer aandacht is geweest voor Ferdi. Daarvoor was ze meer iemand die op de achtergrond was geraakt. Ze was daarentegen niet een totaal vergeten kunstenaar in haar tijd en heeft wel degelijk aandacht en grote tentoonstellingen gehad. Het is belangrijk om dat te benoemen.

00:17:02 Interviewer: Ze stond als kunstenaar middenin die seksuele revolutie. Stond ze in haar eentje op de barricade of waren er meer vrouwen die opkwamen in die tijd?

00:17:09 Respondent: Ja. Dat gebeurde gelukkig overal, binnen en buiten de kunst. Andere kunstenaars die werk maakten wat gevoed werd door seksualiteit, gevoelens en verlangens zijn: Yayoi Kusama, Louise Bourgeois en Niki de Saint Phalle. Ze waren grote vrouwelijke kunstenaars die belangrijk werk maakten, wat over seksualiteit ging en internationaal aanwezig was. Ik denk dat we Ferdi ook moeten beschouwen als een internationale kunstenaar, want ze reisde veel.

00:17:38 Interviewer: Waar naartoe bijvoorbeeld?

00:17:40 Respondent: Ze heeft een belangrijke reis naar Mexico gemaakt, samen met haar familie. Daar heeft ze zich volledig ondergedompeld in een andere beeldtraditie. De natuur, kleuren en geuren waren daar ook totaal anders. Toen zij terug kwam ging ze nóg meer kleurrijke sculpturen maken, dat werden de horti-sculpturen. Ze is iemand die haar omgeving goed bestudeert en dat opneemt in haar werken.

00:18:04 Interviewer: Ja, de Wombtomb valt ook onder die horti-sculpturen hè?

00:18:08 Respondent: Dat klopt.

00:18:08 Interviewer: Ik dacht eerst naïef aan natuur, insecten en bloemen. Maar bloemen en bijen, dit is precies wat het is.

00:18:16 Respondent: Zeker bloemen en bijen, maar je zou ook kunnen zeggen: groei, natuurlijk vormen en de tuin. Als je naar het kunstwerk kijkt, zijn dat woorden die eraan gekoppeld kunnen worden. Je zou er ook iets van een buitenaardse plant in kunnen zien.

00:18:31 Interviewer: Inderdaad. Het is jammer dat je er nu niet meer aan mag zitten. In het Rijksmuseum staat het in een vitrine. Wat zou zij daarvan hebben gevonden?

00:18:46 Respondent: Klopt, ik vind het ook jammer samen met veel anderen.

00:18:46 Interviewer: Je zou eigenlijk een soort replica moeten hebben.

00:18:50 Respondent: Precies, daar heb ik ook over nagedacht. Je moet een keuze maken: hoe maak je dingen zo toegankelijk mogelijk? Dat doen we bij alle objecten, je kijkt naar de functie van het object. Bij dit werk kun je je afvragen: moet het niet aangeraakt worden? Tegelijkertijd verzamelen we niet alleen werken voor morgen of over 100 jaar, maar ook voor 500 jaar. Dan moet deze Wombtomb ook beschikbaar. Daarom hebben we er een mooie bijna doorzichtige vitrine omheen laten bouwen, maar het zit inderdaad achter glas. Het lijkt mij fantastisch om een replica te hebben en te kijken hoe we het object weer tot leven kunnen roepen. Wellicht is dat een idee voor de volgende keer.

00:19:25 Interviewer: De Wombtomb is in 2012 opgenomen in de collectie van het Rijksmuseum. Waarom verdient het volgens jou écht een plek in die twintigste eeuw collectie?

00:19:33 Respondent: De collectie twintigste eeuw van het Rijksmuseum is groeiend en de nieuwste collectie van het museum. Het is belangrijk dat we constant vragen stellen over wat de canon is in de twintigste eeuw. Ik denk dat dat constant in ontwikkeling is. Het is de eeuw die het dichtst bij het Rijksmuseum staat betreffende wat we verzamelen. Ferdi is een belangrijke bewezen kunstenaar die zowel een Nederlands verhaal vertelt in Amsterdam en Baarlo, maar tevens een internationaal verhaal over de reizen en de tijd in Parijs. Het is logisch dat ze een prominente plek inneemt, als je kijkt naar de kunstenaars met wie ze in contact was en degenen die weer door haar waren geïnspireerd. Een relevante vraag vind ik: wat wordt het volgende werk van Ferdi wat we gaan aankopen? We staan aan het begin van het bouwen van een verzameling van namen, die misschien niet elke luisteraar kent. Dat is volgens mij echt de taak van het museum. Bij Ferdi is dat gelukkig niet meer het geval, zij heeft de laatste tien jaar steeds meer aandacht gekregen in de Nederlandse musea. Ik vind het een hele logische kunstenaar van de twintigste eeuw, in onze collectie.

00:20:40 Interviewer: In de volgende aflevering. In een tijd van GPS en stappentellers zijn maateenheden vanzelfsprekend geworden, maar niet als het aan conceptuele kunstenaar Stanley Brouwn ligt. In zijn werk One Step on One Kilometer, maakt hij een abstract begrip zoals de kilometer weer zichtbaar. Ik spreek erover met conservator beeldende kunst twintigste eeuw, Ludo van Halem.