Amor

00:00:00 Frits Scholten: Beeldhouwkunst, als het goede beeldhouwkunst is, komt het tot leven. Dan wordt het dode marmer zacht en hier is dat heel erg het geval. Dit beeldje kijkt je aan, hij kijkt ondeugend, hij probeert je eigenlijk ergens bij te betrekken. Hij doet met andere woorden: pas op, kom jij even bij me, we hebben een geheimpje samen. Hij verbindt jou en dat levendige, die ogen, dat maakt het beeldje zo spannend en tegelijkertijd speelt er iets anders, want je weet niet wat hij gaat doen. Je wordt ergens bondgenoot van gemaakt, van een plannetje, een samenzwering, maar je weet niet wat het gevolg zou zijn. Wordt er iemand straks slachtoffer van die pijl? En ben jij daar getuige van of misschien zelfs medeaansprakelijk? Of is die pijl toch voor jou bedoeld?

00:00:45 Jörgen Raymann: Een favoriet op de afdeling achttiende eeuw in het Rijksmuseum is een marmeren beeld van Cupido die met een schalkse blik de bezoeker aankijkt, wel eens stiekem een pijl uit zijn koker pakt. Het levensgrote beeld werd gemaakt voor de maîtresse van de Franse Koning Lodewijk de vijftiende: madame de pompadour. Ik spreek over dit levensgrote beeld van marmer met senior conservator beeldhouwkunst Frits Scholten. Ik ben Jörgen Raymann, en dit is In het Rijksmuseum: de podcast waar we bijzondere verhalen vertellen over voorwerpen en hun makers. In het Rijksmuseum zie je meer dan 8000 voorwerpen, verdeeld over vier verdiepingen en 80 zalen. In deze podcast bespreken we per aflevering een object dat in het museum te zien is, met in deze serie de favorieten van het museum en het publiek. In deze aflevering een marmeren beeld van Cupido, ook wel bekend als L'amour menaçant. Voor we beginnen: wil je weten hoe deze Cupido eruitziet? Ga dan naar rijksmuseum.nl/podcast.

00:01:48 Jörgen Raymann: In deze aflevering van favorieten in het Rijksmuseum praat ik met Frits Scholten. Hij is senior conservator beeldhouwkunst. Heb ik het goed gezegd?

00:01:57 Frits Scholten: Je hebt het goed gezegd.

00:01:57 Jörgen Raymann: Wat doe je allemaal als senior conservator beeldhouwkunst?

00:02:02 Frits Scholten: Ik zit nu vooral thuis te werken. Maar goed, ik hou me bezig met alle beelden in het Rijksmuseum, althans alle westerse beelden en dat zijn er zo'n 1300, dus die houden we een beetje in de gaten en dan kopen we nog eens een keertje iets bij. Nou ja, dan gaan we eens op reis, dat soort dingen.

00:02:17 Jörgen Raymann: Ik vind het heel belangrijk, want heel wat mensen lopen maar langs de beelden vaak. Die worden als een soort van entourage gezien, dat hoort er bij. Men is heel erg gefocust op schilderijen, maar er zitten zulke mooie werkjes tussen. Dat is ook echt kunst, met een grote K zit ertussen. Zo ook het beeld waar we het vandaag over gaan hebben. Over welk beeld hebben we het vandaag en kan je het even voor me beschrijven?

00:02:38 Frits Scholten: Het gaat om een beeld dat heet L'amour menaçant, de dreigende liefde. Het is een marmeren beeld, wit marmer en stelt een zittend jongetje voor, naakt jongetje met een hele schalkse blik. Hij zit eigenlijk op een wolk, hoewel je dat niet heel goed ziet en hij houdt zijn rechterwijsvinger bij zijn mond en maakt zo'n gebaar, en met zijn andere, maar dat zie je pas als je beter kijkt of als je er rondom loopt want beelden moet je altijd rondom bekijken uiteraard, dan zie je dat hij met zijn andere hand een pijl uit een pijlkoker haalt. En dan weten we ook meteen wie het is, namelijk Cupido.

00:03:13 Jörgen Raymann: Het is Cupido, ja daar kwam ik ook achter toen ik het las. Maar daarom is het goed dat we deze podcast maken, want dat maakt mij ook een stuk slimmer. Hoe groot is het beeld?

00:03:23 Frits Scholten: Het is eigenlijk levensgroot, het is dus zeg maar zo groot als er zittend jongetje van een jaar of acht.

00:03:26 Jörgen Raymann: Ja, je zegt, hij kijkt een beetje schalks, ik vind dat hij bijna dreigend kijkt.

00:03:32 Frits Scholten: Ja, dat dacht men ook vroeger, want hij het ook L'amour menaçant, de dreigende liefde. Andere titels zijn Le Silence, de stilte. Dus met andere woorden, het is een beeld dat allerlei verschillende associaties heeft opgeroepen in de loop van de tijd. Maar dreigend is er één van.

00:03:44 Jörgen Raymann: Deze manier van kunst, hoe moet ik het duiden als leek?

00:03:48 Frits Scholten: Als je bedoelt in welke stijl? We zitten in het midden van de achttiende eeuw in Frankrijk. Het beeld is zelfs precies gedateerd: 1757. En die tijd noemen we eigenlijk naar de Koning die er toen was: Louis Quinze, Lodewijk de Vijftiende, of Rococo wordt het ook genoemd.

00:04:06 Jörgen Raymann: Rococo ja, die zocht ik.

00:04:08 Frits Scholten: Maar dat is eigenlijk een Duitse naam voor hetzelfde.

00:04:10 Jörgen Raymann: Je zegt het zelf, een Duitse naam voor een Franse Koning.

00:04:13 Frits Scholten: Het was een Europese stijl en het was eigenlijk een hele luchtige frivole stijl. Zo moet je het eigenlijk zien. Naar de stijl die daarvoor kwam, die meer barok was, veel zwaarder was, was er kennelijk behoefte en dat zie je natuurlijk vaak in de kunst, een soort golfbeweging aan wat luchtigheid en die rococo beantwoordde daaraan en dat is een stijl met hele sierlijke motiefjes, asymmetrisch vaak, je wordt even uit balans gebracht en eigenlijk is dit beeld misschien niet letterlijk zo'n stijl, maar het heeft dezelfde soort luchtigheid of het eerste gezicht.

00:04:42 Jörgen Raymann: Als je naar die ogen kijkt en die blik word je ook even van je apropos gebracht. Dus 100 procent rococo, dat is mijn zeg maar mijn mening.

00:04:49 Frits Scholten: We zijn het helemaal eens.

00:04:50 Jörgen Raymann: Oké, goed, zo. Door wie is het gemaakt, het beeld?

00:04:54 Frits Scholten: Ja, het is dus gemaakt in Frankrijk, zoals ik al zei, en het is een Frans beeld en de maker is Falconet. Maurice Étienne Falconet, een beeldhouwer die eigenlijk tot de belangrijke beeldhouwers in de achttiende eeuw worden in Frankrijk, maar een wat lange weg heeft gehad om daar te komen.

00:05:09 Jörgen Raymann: Hoe is deze man bekendgeworden dan? Is dit één van z'n bekende werken? Is dit het werk waardoor hij bekendgeworden is?

00:05:14 Frits Scholten: Ja, eigenlijk is dit zijn hoofdwerk zou je kunnen zeggen. We zeggen, het is het meest aansprekende werk en daar is hij heel bekend door geworden. Hij heeft veel meer gemaakt waar die ook grote namen heeft gemaakt, hij heeft onder andere een ruiterstandbeeld gemaakt van Peter de Grote in Sint-Petersburg. Ik bedoel, het was een man die heel veel deed, een rijk oeuvre heeft nagelaten, maar dit beeldje, dat staat eigenlijk voor die hele periode, het is een beetje een icoon van de rococo en daarom is hij daar ook extra bekend door.

00:05:40 Jörgen Raymann: Maar door wie liet hij zich bijvoorbeeld inspireren, als je naar zijn werk kijkt?

00:05:44 Frits Scholten: Heel veel mensen natuurlijk, maar onder andere, en dat is eigenlijk wel heel interessant, kijkt hij naar Bernini, een Italiaanse beeldhouwer van een eeuw eerder, terwijl die waarschijnlijk nooit in Italië is geweest, maar hij heeft genoeg gezien, tekeningen gezien, misschien modellen, reproducties, en verhalen erover gelezen om een idee te hebben hoe die Bernini werkt. En daar heeft hij zich heel erg opgericht en met name de levendigheid van Bernini, dat is heel belangrijk voor hem.

00:06:07 Jörgen Raymann: Zijn er nog meer beelden van deze Falconet bekend?

00:06:09 Frits Scholten: Ja, zeker hij heeft veel gemaakt, en het grappige is: hij heeft niet alleen heel veel marmeren beelden gemaakt, maar hij was op een gegeven moment ook directeur van de porseleinfabriek Sèvres bij Parijs en daar werden hele kleine beeldjes gemaakt naar zijn eigen ontwerp, die hij thuis op de plank in de huiskamer had staan en die werden gemaakt van biscuit dat is eigenlijk ongeglazuurd porselein, dat zag eruit als marmer, dus je had eigenlijk een soort miniatuur marmertjes. En die hebben hem nog extra bekend gemaakt natuurlijk, want die gingen in oplages de wereld in.

00:06:37 Jörgen Raymann: Nu heeft hij dat natuurlijk gemaakt voor de verkoop, is het ook bewust van één persoon gemaakt? Het leek me niet echt een beeld, waarmee je even op de markt gaat staan, van wie wil mijn Cupido kopen?

00:06:47 Frits Scholten: Nee, daarvoor is het gewoon veel te duur voor zo'n beeldhouwer, die moet in dat marmer investeren en dat doe je dus niet zomaar. Wat je meestal deed, is je maakt het model in klei of in gips, en dat stel je tentoon en dat is ook hier gebeurd in 1755, twee jaar eerder, liet hij dat zien op de salon, dat was de jaarlijkse kunsttentoonstelling in Parijs, en dan hoop je natuurlijk dat je dan iemand vindt die zegt: dat wil ik hebben, en dan laat je het uitvoeren. En zo is het eigenlijk gegaan, hoewel het toen nog niet meteen opviel, het duurde eventjes, en op een gegeven moment kwam er iemand en die zei: dat beeld wil ik hebben, maakt het maar in marmer.

00:07:18 Jörgen Raymann: En wie was die persoon?

00:07:20 Frits Scholten: Ja, dat was ook een hele interessant iemand, want het was Madame de Pompadour en dat was de maîtresse van Koning van Lodewijk de vijftiende.

00:07:29 Jörgen Raymann: En die had genoeg geld om zich dit te permitteren?

00:07:36 Frits Scholten: Die had heel veel geld, want die werd goed onderhouden door de koning. Het was namelijk zo, veel koningen hadden maîtresses, dat hoorde bij hun stand. In feite liet je daarmee zien dat je machtig was. Maar die maîtresses hadden ook een andere functie, want die werden vaak naar voren geschoven door andere partijen om invloed op de koning te kunnen hebben. En als je maar een goeie maîtresse had, die de koning wist te behagen op allerlei manieren, we laten maar even in het midden in welke allemaal, maar in ieder geval op allerlei manieren, dan had je ook wel kans dat je invloed had op de politiek, en dat was in dit geval ook zo.

00:08:09 Jörgen Raymann: Oké, dus deze Madame de Pompadour, die was dus een maîtresse van de koning. Maar hoe keek de koningin ertegenaan, vraag ik me af.

00:08:15 Frits Scholten: Nou, die koningin, die wist donders goed dat u het allemaal speelde natuurlijk, maar tegelijkertijd had zij het ook wel een beetje veroorzaakt, want zij had, en ik moet zeggen het was een goed huwelijk tussen de koning en koningin, zij was een Poolse prinses, maar ze had inmiddels tien kinderen gebaard en die dacht: het is wel goed zo, ik hou de deur op slot.

00:08:31 Jörgen Raymann: En dan hebben we gewoon open relatie.

00:08:33 Frits Scholten: Dat was het ongeveer. Ja, zo moet je het zien.

00:08:35 Jörgen Raymann: Nou, deze madame de pompadour die heeft het beeld gekocht. Waar stond dit beeld bij haar?

00:08:41 Frits Scholten: Nou, dat weten we niet helemaal precies. Dat is een beetje een ingewikkeld verhaal, want er zijn verschillende bronnen uit die tijd die zeggen dat het in haar buitenhuis Bellevue stond. Dat ligt een beetje buiten Parijs, wat hoger. Of het lag in Parijs, waar ze ook een hotel, zoals dat toen heette, was een paleis, zeg maar, en dat was hotel d'Evreux. Wat nu, trouwens, dat is wel aardig, het elysée is waar de Franse president woont, en waarschijnlijk stond er daar en er is sprake van dat het even in de tuin zou hebben gestaan maar het is geen beeld dat lang in de tuin heeft gestaan want het is zo mooi, goed bewaard. Daar is niet lang weer en wind overheengegaan.

00:09:12 Jörgen Raymann: Maar deze beelden waren van binnen en buiten, werden ze gemaakt, neem ik aan. Ze heeft het binnen gelaten, daarom is het zo goed bewaard gebleven waarschijnlijk. Is het de enige replica of zijn er meerdere van?

00:09:22 Frits Scholten: Sterker nog, dan zijn er heel veel. Maar niet allemaal even mooi, en even groot, enzovoort, maar van die marmeren versies door Falconet zelf of door zijn medewerkers gemaakt zijn er, uit mijn hoofd, vijf bekend, waarvan er één in het Louvre zit, drie, als ik me goed heb, in Rusland, in verschillende collecties en er is er eentje verdwenen, maar die moet nog ergens rondzwerven en die van in het Rijksmuseum. En er is altijd een beetje gevecht geweest tussen die musea, welke de echte was, dat is die van ons natuurlijk.

00:09:52 Jörgen Raymann: Ik zou die vraag niet eens stellen.

00:09:54 Frits Scholten: Nee, dat snap ik, maar ik zeg het toch even, want ik wil dat er geen enkele twijfel over bestaat. Met name bij het Louvre ligt dat gevoelig, dat kan je je voorstellen, Maar in ieder geval zijn er dus nog vier andere, daar komt erop neer. Maar er zijn nog heel veel kleintjes gemaakt in die porseleinfabriek van Sèvres, waar hij directeur was, Falconet. Daar zijn heel veel kleinere versies gemaakt in porselein en sindsdien is dat zo'n populair beeld geworden dat er kleine bronzen versie zijn gemaakt die op klokken werden gezet, je kunt het zo gek niet bedenken, op drukwerk kom je ze tegen, het is een heel populair beeld geworden.

00:10:25 Jörgen Raymann: Als je dan kijkt naar die Falconet en zijn werkwijze, hoe kwam zo een beeld tot stand? Ik bedoel, want je zegt eerst je maakt het met klei, maar marmer, dat lijkt me toch, dat is niet iets waar je even een paar dagen mee bezig bent.

00:10:40 Frits Scholten: Nee, dat dat duurt eventjes. Hij heeft model gemaakt op ware grootte, dat liet hij al zien en daarop heeft hij hem verkocht. En dan moet je gaan hakken, en dat is natuurlijk lastig. Dus wat doe je eigenlijk dan, dan zet je allemaal puntjes op dat model uit, gewoon met een spijker, het kopje sla je erin, en als je genoeg van die puntjes hebt, dan kun je gaan meten en dat is een beetje ingewikkeld uit te leggen, zo over de microfoon. Maar ga er maar vanuit, dat met passen en meten kom je er, en die punten boor je als het ware in een blok marmer. Die zoek je op in dat marmer totdat je zo ruwweg al die gaatjes in dat marmer boort, en dan kap je weg, tot zo diep als die gaatjes geboord zijn. En dan ontstaat er een ruwe vorm in marmer. En als je dat hebt, dan ga je verfijnen en dan met passers weer kijken: hoelang is die neus precies? En dan hak ik je nog een beetje weg tot dat neusje helemaal goed zit. En zo ga je door.

00:11:27 Jörgen Raymann: Ja, want hoe polijst je dan, ik bedoel, want ja, er zijn toch geen plastermachines in die tijd.

00:11:31 Jörgen Raymann: Nee, het is heel veel handwerk, of eigenlijk allemaal handwerk, ook geen boormachine dus je moet alles met de hand boren. Dat was echt een hele klus dat hakken, en op een gegeven moment heb je dus die vorm die redelijk zichtbaar wordt, dan zie je al een beetje wat het moet worden. En dan ga je polijsten met hele fijne beiteltjes, hak je nog een huidlaagje eraf. En als dat dan weg is, dan ga je met puimsteen en met allerlei poedertjes, ga je het heel mooi polijsten en dan krijg je allerlei gradaties: je kunt glanzend krijg, je kunt het mat krijgen, wat je wilt.

00:11:59 Jörgen Raymann: Want als ik kijk naar, zeker de details in dit beeld, dat roosje bijvoorbeeld onder de wolk waar hij op zit, dat leek me niet iets wat je ineéén keer goed krijgt, ik bedoel, ik kan me voorstellen dat je soms iets te ver gaat met je hand, te boren of whatever en dat is zo een blok marmer dat is verloren. Kun je opnieuw beginnen.

00:12:15 Frits Scholten: Dan heb je grote pech. Maar de goede beeldhouwer overkomt dat natuurlijk niet. Die begint al met een goed stuk marmer uit te zoeken waar niet te veel barsten in zitten. Maar afgezien daarvan denk ik ook wel dat als het echt een keer misgaat, dan ging het maar mis. Kijk bij zo'n roosje maakt het niet uit, want geen mens weet dat je daar een roosje wilde hebben, dan is het roosje weer weg. Nou, maakt niet uit. Als het de neus is, dan wordt het een ander verhaal en je ziet natuurlijk ook wel beelden waar dat het misgegaan is, dat er ineens een arm bijgezet is of een stuk aan de hoek weg zit of. En soms was het ook economie en je moet kijken dat je uit dat blok het maximale haalt. En als het niet pastte, dan kun je wel een heel groot blok nemen maar dan moet je heel veel marmer weghakken en dat is jammer.

00:12:51 Jörgen Raymann: Was het erg duur in die tijd, marmer?

00:12:52 Frits Scholten: Ja, marmer was duur, het kwam uit Italië, dus het moest over zee komen, dan over land en dat was een gedoe. Dat was niet goedkoop.

00:12:58 Jörgen Raymann: Als ik dan kijk naar dit beeld, er zit bijvoorbeeld op de linkerschouder over die hele schouder en ook door naar de vleugel, zie ik een soort naad, is dat een lasnaad?

00:13:07 Frits Scholten: Nee, dat is echt een deel van marmer, er zit gewoon een scheurtje in het marmer en dat heeft er waarschijnlijk vanaf het begin in gezeten en dat zie je nu omdat het langzaam vuiler is geworden, door de loop van tijd, dan is er stof in geraakt, enzovoort. Maar waarschijnlijk heeft Falconet toen hij aan het hakken was het amper gezien. Maar dat zie je nu iets beter. Maar dat is gewoon deel van het marmer. Maar met beeld is eigenlijk gaaf, er zitten geen serieuze beschadigingen aan.

00:13:30 Jörgen Raymann: En dat marmer, dat blijft gewoon heel lang goed. Maar wat is de grootste uitdaging om het goed te bewaren?

00:13:36 Frits Scholten: Niet buitenzetten. We weten namelijk, dat is wel grappig in dit verband, want daar hoor je er nooit iets over, maar Falconet die merkt op een gegeven moment op dat één van zijn beelden, ook zo'n versie van dit beeld, buiten stond bij Catharina de Grote in Rusland, in Sint Petersburg en toen is hij naar haar gegaan en heeft gezegd:"Dit moet je niet doen, want al die vogelkak is heel slecht voor dat beeld". Dus hij was zich duvels goed bewust van het feit dat dat beeld, of dat dat marmer, eigenlijk niet te lang in de buitenlucht, met al die vieze vogelkak, enzovoort, kon. Dus ja, er is wel een bewustzijn al dat je het beter maar binnen moest houden en dan, als je het binnenhield, dan houd je het schoon, zet je het soms in de was.

00:14:13 Jörgen Raymann: Maar dan had je natuurlijk die aristocratie toen, die aandeel. Die dacht van ja, jongens, ik koop gewoon een nieuwe, als het vies is.

00:14:18 Frits Scholten: Zo is het, ja, en zo ging het inderdaad.

00:14:20 Jörgen Raymann: Uiteindelijk wordt zij gekozen tot de nieuwe maîtresse, Mevrouw De Pompadour. Is dat de reden waarom ze dan ook zo'n beeld koopt met Cupido om te laten zien van: ik ben de nieuwe liefde van de koning, want het pijltje heeft de menaçant inmiddels al op mij afgeschoten.

00:14:41 Frits Scholten: Dat zou je denken, maar het is niet waar, want op het moment dat dat beeldje gemaakt wordt en besteld wordt door haar, 1757, is ze al zo'n, ik geloof 12 jaar maîtresse, en dan is ook daar toch de stoom er wel een beetje af.

00:14:55 Jörgen Raymann: Ze was zijn laatste houvast.

00:14:57 Frits Scholten: Zo zou je kunnen uitleggen. Ze was eigenlijk een beetje uit de gratie geraakt en die koning stond bekend als een rokkenjager dus die had veel liefjes en zij was een beetje uit de gratie en zij was eigenlijk gedegradeerd, zou je kunnen zeggen, tot vriend of vriendin van de koning. Je had maîtresse en je had Ami du Roi en dat betekende feitelijk dat je bij de hofhouding hoorde en nog steeds tot de intieme kring behoorde, maar je had niet meer die innige bedrelatie, zal ik maar zeggen.

00:15:23 Jörgen Raymann: En dat gaf aanzien?

00:15:24 Frits Scholten: En dat gaf aanzien. En op het moment dat ze dat beeldje kocht, kun je afvragen: waarom koopt ze dan een beeldje van Cupido? Is dat nog eens een keer een laatste wanhoopspoging om die koning weer voor zich te winnen? Of is het een berusting in haar lot, en zegt ze: dit is het beeldje, dat heeft mij te pakken gehad. Maar er zijn meer kanshebbers dus laat ze het lot over. En dat laatste kan ook wel zo zijn, want er staat een tekst onderop: op de sokkel staat een tekst, en die zegt eigenlijk zo veel: ik ben je meester, ik is dus Cupido, ik ben je meester, ik was het, ik ben het of ik zal het zijn. Met andere woorden, Cupido kan van ons allemaal de meester worden. We worden allemaal een keer gestuurd door de liefde. Ja precies, en bij Madame de Pompadour kan het maar zo zijn dat ze gedacht heeft, dit heb ik gehad, hoofdstuk dicht, boek dicht, maar nu is een ander aan de beurt. En daar kan dat beeldje dan in zekere zin ook als signaal voor dienen, dus een soort berusting.

00:16:15 Jörgen Raymann: Het kan ook zijn dat ze aan de hele wereld wou zeggen, het is een rokkenjager van jewelste, dus pas maar op voordat je het weet ben jij het volgende slachtoffer.

00:16:23 Frits Scholten: Dat soort dingen kwam voor dus het kan heel goed dat daar allerlei van dit soort verhalen meegingen daar nodigt dat beeldje toch ook wel uit.

00:16:29 Jörgen Raymann: Ja, ik heb een aantal voorwerpen al mogen bespreken maar deze spreekt echt heel erg tot de verbeelding. De blik in z'n ogen ook zoals de ogen gemaakt zijn. Ja, ik vind het echt waanzinnig. Ik bedoel, dat die man het voor elkaar heeft gekregen om van marmer twee ogen te maken die echt je ook het gevoel geven dat ze echt heel ondeugend naar je kijken. Ja, dat is gewoon waanzinnig.

00:16:48 Frits Scholten: Het is wel grappig, want er is een portret van hemzelf bekend door een ander gemaakt en dan zie je hetzelfde kopje. Het is bijna een zelfportret.

00:16:57 Jörgen Raymann: Bijna, bijna.

00:17:03 Jörgen Raymann: Hoe is dit ooit in het Rijksmuseum terechtgekomen?

00:17:04 Frits Scholten: Ja, dat is een lang verhaal, want toen Madame de Pompadour het had, heeft ze het tijdje gehouden, maar in, ik denk 66-67, verkoopt ze het op een veiling, wordt het verkocht en dan komt het in allerlei handen in Frankrijk. Een rijke bankier koopt het. Die namen zijn niet interessant verder. Aan het eind van de achttiende eeuw hebben we de Franse Revolutie. Dan moet de adel veel verkopen om zijn hachje te redden, en dan zijn er andere kapers op de kust. In dit geval is er een graaf, Russische graaf, die koopt het, die neemt het mee naar Rusland, naar Sint-Petersburg en via zijn familie vererft het, wordt het weer verkocht naar andere Russische adel. En uiteindelijk belandt dat dan bij een zekere Sjoevalov, ook een Russische graaf en via hem, en dan zijn we inmiddels in de Russische Revolutie beland. Van de Franse naar de Russische, wordt het geconfisqueerd door de Russische staat. Na de revolutie worden al die werken, van al die stukken van de adel, al die paleizen worden leeggeroofd. Alles gaat een museum in, en die Russen, die verzamelen dat even voor het gemak. Maar die hebben geld nodig. Dus wat gaan ze doen? Ze verkopen heel veel van die kunst die ze eerst hebben geconfisqueerd van de adel weer aan westerse nieuwe verzamelaars. En dat is heel professioneel, ze zetten gewoon een verkoopkantoortje neer in Parijs. Op een gegeven moment zijn we eind jaren 20, en daar komen de grote rijken langs en die kopen daar stukken en één van die rijken was, meneer Mannheimer, een Joods-Duitse bankier die in Amsterdam woonde en ook later een Nederlander is geworden, en die heeft dat stuk gekocht.

00:18:33 Frits Scholten: Ah oké, dus dat was gewoon een soort cultureel attaché avant la lettre, die was gewoon degene die de kunst verkocht voor de Russen in het buitenland?

00:18:39 Frits Scholten: Zo'n beetje wel, ja, het had gewoon een naam, antiquariaat heet het, geloof ik, als ik het me goed herinner. Ze hebben ook veilingen gehouden in Berlijn, waar ze hele stukken, zo echt, de hele veilingen Russisch bezit, werd geveild. En zo zijn dus heel veel spullen weer vanuit de Hermitage en andere collecties in Sint-Petersburg in het westen teruggekomen.

00:18:57 Frits Scholten: Deze Mannheimer heb ik eerder gehoord in deze reeks: die kocht heel veel op. Maar ja, wanneer heeft het Rijksmuseum het voor hem overgenomen?

00:19:05 Frits Scholten: Nou, dat is een beetje een tragisch verhaal, want hij heeft, net voordat de oorlog uitbrak, in 39 heeft hij zelfmoord gepleegd. Dat kwam omdat hij een geniale bankier was, maar hij had zich overspeelt. Hij heeft heel veel geld van zijn bank gebruikt om zijn eigen collectie te kopen en om te verzamelen, en het gleed hem uit handen. En toen heeft hij er een eind aan gemaakt. Waarschijnlijk heeft de oorlogsdreiging ook een rol gespeeld. Maar feitelijk ging hij failliet. En toen is zijn hele collectie bevroren, maar even later was de bezetting, de Duitsers, die confisqueerde het, alles ging mee naar het Hitler-museum, naar Duitsland. Moet ik er wel bij zeggen: hij had ook grote leningen bij de Nederlandse staat en daar was die collectie weer onderpand van. Dus feitelijk was die connectie aan de staat vervallen. En na de oorlog is die dus teruggekeerd en is een deel geveild, is verkocht, als ik het me goed herinner, maar het grootste deel is in Nederlands bezit gebleven en verdeeld over een paar musea, een belangrijk deel in het Rijksmuseum beland, waaronder dit beeld.

00:19:59 Frits Scholten: Nou, gelukkig maar dat dit in het Rijks terecht is gekomen. Het is echter een waanzinnig werk. Waarom denk je dat dit een publieksfavoriet is?

00:20:07 Frits Scholten: Ik denk dat beeldhouwkunst, als het goeie beeldhouwkunst is, komt het tot leven. Dan wordt het dode marmer zacht en hier is dat heel erg het geval. Dit beeldje kijkt je aan, je hebt het al even gezegd: kijkt ondeugend, hij probeert je eigenlijk ergens bij te betrekken. Hij doet met andere woorden: pas op, kom jij even bij me, we hebben een geheimpje samen, hij verbindt jou en dat levendige, die ogen. Dat maakt het beeldje zo spannend en tegelijkertijd speelt er iets anders, want je weet niet wat hij ga doen, je wordt ergens bondgenoot van gemaakt van een plannetje, een samenzwering, maar je weet niet wat het gevolg zou zijn. Wordt er iemand straks slachtoffer van die pijl en ben jij daar getuige van of misschien zelfs medeaansprakelijk? Of is die pijl toch voor jou bedoeld? Er zit altijd die spanning in en als je dat goed kunt en als je dat dode marmer zo te leven kunt laten komen, dan heb je ook een waanzinnig sterk beeld.

00:21:00 Frits Scholten: Is het ook één van jouw favorieten?

00:21:02 Frits Scholten: Ja, absoluut. 00:21:04

Frits Scholten: Ook om dezelfde reden?

00:21:04 Frits Scholten: Ja een beetje wel. Ik vind het fascinerende aan beeldhouwkunst dat je die dode materie zo goed kunt behandelen. Die schilders hebben het hartstikke makkelijk, want die hebben kleur en die hebben perspectief. Maar maak maar eens iets uit dat harde steen, als dat lukt, als je daar iets kunt maken dat zo echt is, en als je bijvoorbeeld de vleugels ziet van dit beeldje, die zijn alsof het een echte vleugel is bij wijze van spreken. Die veertjes, alles als je dat kunt, dat vind ik fenomenaal. Favoriet, zeker.

00:21:30 Frits Scholten: Het is heel veel gekopieerd, maar de originele staat dus in het Rijksmuseum en ik wil u echt aanraden: ga een keer kijken, dames en heren, ga naar het Rijksmuseum en ga kijken naar deze L'amour menaçant. Neem je tijd, kijk goed in z'n ogen en wie weet, als je de liefde niet kan vinden, vind je het daar wel, want ik ben een beetje verliefd geworden op hem. Jij ook?

00:21:53 Frits Scholten: Ik ook.

00:21:53 Frits Scholten: Dank u wel, dan gaan we kijken wie hem mee naar huis neemt.

00:21:56 Frits Scholten: Graag gedaan.

00:22:02 Frits Scholten: Dit was de laatste aflevering van de serie Favorieten. Houd de podcast in de gaten voor meer afleveringen. Vond je dit een leuke aflevering? Laat dan een review achter in Apple podcast. Zo kunnen andere luisteraars deze podcast beter vinden.