Pieter Saenredam

Terwijl kunstenaars voor hem vrijwel altijd fantasiekerken schilderden, ging Saenredam altijd uit van bestaande gebouwen. Hij werkt ‘naar het leven’, zoals hij zelf op zijn tekeningen schrijft. Hij maakt niet alleen schetsen, maar vaak ook een plattegrond en hij meet allerlei bouwelementen op.

Voordat hij met schilderen begon, vervaardigde Saenredam op basis van de in de kerk gemaakte schetsen en opmetingen een tekening die nauwgezet aan de regels van het centraal perspectief voldoet. De constructie wordt bepaald door zijn ooghoogte en de exacte plaats waar hij in de kerk heeft gezeten.

Als een van de weinige 17de-eeeuwse schilders gebruikt Saenredam soms goud- en zilverfolie in zijn schilderijen. In het paneel met de Sint Bavokerk doet hij dat bij het orgel: zilver voor de buizen en goud voor de versieringen.

De meeste schilderijen van Saenredam tonen kerken die oorspronkelijk voor de katholieke eredienst waren bestemd. Om ze na de reformatie geschikt te maken voor het protestantse geloof worden ze van binnen witgekalkt. Maar wit is nooit alleen wit: met een ongekende variatie aan kleuren geeft Saenredam het spel van licht op de muren weer.

De populariteit van Pieter Saenredams kerkinterieurs neemt in de 20ste eeuw enorm toe. Het lijkt erop dat men door de werken van Piet Mondriaan en andere abstracte schilders opeens met heel andere ogen gaat kijken naar zijn uitgewogen composities met hun nadruk op rechte lijnen.

Saenredam schildert niet altijd de figuren op zijn schilderijen zelf. Hoewel hij het heel goed kan, zoals blijkt uit het paneel met de Odolphuskerk, laat hij het geregeld aan anderen over. Zo zijn de bezoekers in de Mariakerk waarschijnlijk door zijn vriend Pieter Post gemaakt.

In juni 1636 reist Pieter Saenredam van zijn woonplaats Haarlem naar Utrecht. Twintig weken lang tekent hij daar als een bezetene de vele kerken in de stad. Tot aan zijn dood zal hij de schetsen gebruiken als uitgangspunt voor zijn schilderijen.

In het schilderij met de Mariakerk bestuderen een man en een vrouw een reliëf waarvan nog net de staart en achterpoten van een stier te herkennen zijn. De steen verwees naar een legende over de moeilijkheden bij de bouw van de kerk op de moerassige grond, die zouden zijn opgelost door te funderen op stierenhuiden.

Op de grote pijler op de voorgrond schildert Saenredam rond zijn handtekening drie kindertekeningen van twee vrouwen en een vogel. Hoewel men wel gedacht heeft dat er diepgravende symboliek achter zit, lijkt het waarschijnlijker dat het om een grapje van de kunstenaar gaat.

Af en toe is Saenredam ook in het exterieur geïnteresseerd. In 1641 is hij maar liefst zes dagen lang bezig met een tekening van het middeleeuwse stadhuis van Amsterdam. In 1657, vijf jaar nadat het gebouw was afgebrand, vormt het de basis voor een schilderij. Het is bestemd voor de burgemeesterskamer van het nieuwe stadhuis, het huidige Paleis op de Dam.