Jacob van Ruisdael

Jacob werd in Haarlem geboren in een artistiek milieu. Zijn vader Isaack was lijstenmaker, kunsthandelaar en een getalenteerde, maar weinig bekende schilder. Zijn oom Salomon was een vooraanstaande Haarlemse kunstenaar, met name bekend om zijn rivierlandschappen.  Salomon en Isaack signeerden met Ruysdael, nét anders gespeld dan Ruisdael, zoals Jacob later deed.

In Jacobs vroegst bekende landschappen, die gesigneerd en 1646 gedateerd zijn, is geen enkel teken van onhandigheid of aarzeling te bespeuren. Deze werken tonen eveneens aan dat de vroegrijpe tiener als zelfstandig kunstenaar werkzaam was nog voordat hij was toegetreden tot het Haarlemse Sint-Lucasgilde. Vooral in het begin van zijn loopbaan schilderde Ruisdael veel duinlandschappen, zoals deze, waarbij met een bocht de zandweg door het duin kronkelt.

Gedurende de vroege jaren 50 reisde de jonge Ruisdael naar het grensgebied van oostelijk Nederland met Duitsland. Een blik op de kaart laat zien dat hij niet ver weg trok. Hemelsbreed is het zo’n 175 kilometer van Haarlem naar de regio waar hij voorbeelden vond die spoedig een vast onderdeel van zijn repertoire werden, zoals machtige watervallen. Voor dit schilderij vond hij echter ook inspiratie in schilderijen en tekeningen van collega-kunstenaar Caesar van Everdingen.

Fantasie en werkelijkheid lopen in het werk van Ruisdael in elkaar over. Zo maakte hij ruim een dozijn schilderijen van Kasteel Bentheim dat nog altijd in het Duits-Nederlandse grensgebied te bewonderen is, maar schilderde Ruisdael elk in een ander berglandschap. In deze voorstelling geeft hij het kasteel imposanter weer dan het was, zulke hoge bergen zijn er daar niet te vinden.

Ruisdael liet een gevarieerd oeuvre na, van niet alleen bos- en duinlandschappen, maar ook stads- en zeegezichten. Ook zijn er ongeveer 25 winterlandschappen bekend. Zie hier de donkere onheilspellende wolken, die van links worden beschenen door de laagstaande zon. In zo’n winterlandschap van Ruisdael zou een vrolijke menigte schaatsers niet op zijn plaats zijn.

Uit slechts één document, een getuigenverklaring van Ruisdael op 8 juli 1660, blijkt dat hij zelf een leerling had: Meindert Hobbema, die bij hem ‘eenige jaren gedient ende geleert’ had. Acht jaar later trad Ruisdael op als getuige bij diens huwelijk, een aanwijzing dat de meester en zijn opvallend getalenteerde leerling vrienden waren gebleven.

Ruisdael schilderde een aantal vergezichten op Haarlem, ook wel ‘Haerlempjes’ genoemd. In de verte herken je het hoge dak van de Sint-Bavokerk. Aan de voet van de duinen op de voorgrond liggen lange banen linnen te bleken in de zon. De Haarlemse linnenindustrie maakte gebruik van het zuivere duinwater.

Majesteitelijk rijst de molen omhoog, hij trotseert de donkere regenwolken en maakt het slot en de kerk van Wijk bij Duurstede nietig. Op de voorgrond stroomt de Lek. Terecht is dit een wereldberoemd schilderij. Ruisdael verenigde er op een indrukwekkende wijze alle Hollandse elementen in – het laagland, het water en de lucht – en hij laat ze samenkomen in de al even Hollandse molen.

Ansichtkaarten van De molen bij Wijk bij Duurstede behoren al ruim een eeuw tot de bestsellers van de Rijksmuseumwinkel. Ook kunstenaars van latere generaties bewonderen het werk: het doek werd vaker nageschilderd door zowel aankomende als volleerde kunstenaars dan enig ander schilderij in de museumzalen. 

Dit schilderij maakte deel uit van een ‘historische galerij’, een verzameling van schilderijen en beelden die de Nederlandse kunst roemen. Ruisdael was een van de 17de-eeuwse kunstenaars die werd geëerd met een werk geschilderd door Albert Gerard Bilders in 1864. De 17de-eeuwse meester is hier voorgesteld in de buitenlucht, terwijl hij een watermolen schetst: een van Ruisdaels lievelingsmotieven.