Adriaen van der Werff

Adriaen van der Werff begint zijn loopbaan als schilder van genretaferelen. Maar nadat hij prenten naar het werk van Italiaanse schilders als Rafael heeft bestudeerd en in Amsterdam het werk van Gerard Lairesse heeft bewonderd, gooit hij het roer om. Hij gaat voor wat dan de hoogste trap in de kunst wordt gezien: voorstellingen uit de Bijbel en klassieke mythologie.

Adriaen van der Werff is fijnschilder. Zijn schilderijen zijn zo glad als een spiegel, een penseelstreek is niet te onderscheiden. Elk haartje, elk blaadje en elke grasspriet lijkt hij te willen weergeven.

Adriaen van der Werffs ideale wereld is een beeldschone wereld, waar lelijkheid niet bestaat. De wereld van alledag moet je niet kritiekloos naschilderen, maar altijd verfraaien. Het referentiepunt zijn de beelden uit de klassieke oudheid, die als het summum van schoonheid gelden.

Voor iedere dag dat Van der Werff aan een schilderij werkt, zet hij in een notitieboekje een streepje. Het totaal aantal streepjes bepaalt de prijs. Aan God roept Adam en Eva tot verantwoording besteedt hij negentien en zijn broer Pieter tweeënhalve week. Uiteindelijke prijs: 3500 gulden.

Pieter van der Werff, de jongere broer van Adriaen, is ook schilder. Hij werkt voor zichzelf, maar nog vaker voor zijn beroemde broer. Het schilderij met een dansende nimf is gesigneerd door Adriaen maar is voor het grootste deel door Pieter geschilderd.

Als Van der Werff veertig is schildert hij een zwierig zelfportret. Om zijn hals hangt een kostbare gouden ketting die hij een jaar eerder van zijn mecenas, de keurvorst van de Palts, heeft gekregen. In zijn hand houdt hij een schilderijtje waarop zijn vrouw en muze Margaretha van Rees en hun enige dochter Maria zijn voorgesteld.

Adriaen van der Werff gebruikt zijn vrouw graag als model. Zij is te herkennen in de herderin op het Liefkozend paar. Volgens zijn schoonzoon verandert Van der Werff als rechtgeaard classicist, wel alles wat ‘modern’ aan haar is naar klassieke beelden.

Van der Werff is een meester in het schilderen van naakten. Bij zijn pikante voorstellingen voelt de beschouwer zich haast een voyeur. In het Liefkozend paar wordt die ervaring nog versterkt door de, met moeite te ontwaren, kinderen die vanuit het struikgewas de geliefden bespieden.

Adriaen van der Werff is vanaf 1697 hofschilder van Johann Wilhelm van de Palts. Hij krijgt van hem een jaargeld en wordt ook nog eens per schilderij vorstelijk betaald. In 1703 verheft de keurvorst hem als ridder in de adelstand. Vanaf dat moment signeert hij trots als ‘chevalier Van der Werff’.

In zijn vrije tijd is Van der Werff een verwoed schaker. Voor zijn plezier snijdt hij zelf de stukken die voor het spel nodig zijn. Dat hij bijna een net zo goed beeldhouwer als schilder is, blijkt wel uit de lachende soldaat, het enige schaakstuk dat van Van der Werff bewaard bleef.