Adam van Vianen

Op allerlei manieren speelt dit monument in zilver met ons verwachtingspatroon. Zo is dit kunstwerk niet bedoeld als een kan om uit te schenken, maar als een beker om uit te drinken. Wat wordt uitgebeeld is ook diffuus: alles wat we lijken te herkennen, blijkt bij nader inzien uit verschillende wezens te zijn samengesteld.

De hagedissen binnenin zijn een directe verwijzing naar de kunst van Paulus van Vianen. Net zoals het dier tot leven komt door de kracht van de zon, blaast de zilversmid met behulp van het vuur het zilver leven in. De verscheidenheid aan vormen en versieringen aan de buitenzijde verbeelden dus de creativiteit en de scheppingskracht van de edelsmid.

Virtuositeit in concept en uitwerking combineerde Adam Van Vianen hier met een statement in techniek. Het lichaam van deze kan is niet samengesteld uit verschillende onderdelen, maar is inclusief voet en oor uit één plaat zilver gemaakt. Alles wat je ziet is gedreven, door de zilversmid met hamer en een eindeloze reeks stiften gecreëerd.

Droombeelden zoals deze werden rond 1600 door Paulus van Vianen als eerste toegepast. In zijn kunstwerken spelen ze een bijrol, Adam verlegde het accent en gaf het ornament hier de hoofdrol.

Het samenspel tussen vorm en versiering is al eerder in het werk van Adam van Vianen aanwijsbaar, en bewijst dat de broers wisten wat de ander bezig hield. Kijk maar naar het koelvat op de voorgrond; ook hier is de hoofdvorm opgelost in een vloeiende substantie waarin herkenbare lichaamsdelen opgenomen zijn.

De experimenten van Adam van Vianen reflecteren de ideeën van de Haarlemse en Utrechtse schilderacademies. Hij maakte daar ook onderdeel van uit : Cornelis Cornelisz van Haarlem droeg in 1605 een prent aan Van Vianen op, met andere kunstenaars vierde de edelsmid in 1620 de terugkeer van Gerard van Honthorst uit Italië.

Door kwabmotieven telkens met andere elementen te combineren, kon Adam van Vianen reeksen verhalen vertellen. Hier is dat de kringloop van het leven; op het uiteinde van de schaal wordt een kind verwekt en geboren, de vorm van de schaal zelf verwijst naar de dood. Op de voet verbeelden de gezichten de stadia van het leven.

Ook wonderen der natuur vormden een inspiratiebron. De Harpa Major werd in de 17de eeuw beschouwd als één van de mooiste en kostbaarste exotische schelpensoorten, en is door Van Vianen tot in het kleinste detail nagebootst. Vechtende meermannen en een vluchtende zeemeermin verplaatsen het naar de wereld van de fantasie, en verwijzen tegelijkertijd naar de leefwereld van het schelpdier.

Door composities over te zetten in andere dimensies, materialen en technieken verkende Adam van Vianen de grenzen van zijn vakgebied. Met het verhaal van Kaïn en Abel sloot hij aan bij een traditie in de Italiaanse beeldhouwkunst en met de tegenhanger, Abraham en Izaäk, bij de Zuid-Nederlandse schilderkunst. Zo liet hij zien dat de edelsmid andere mogelijkheden bezat dan de beeldhouwer en de schilder, en benadrukte hij dat de edelsmeedkunst een zelfstandige kunstvorm was.

Gedichten, portretten en biografieën hielden de naam van Adam van Vianen in eer, reeksen weergaven van zijn werk garandeerden dat nooit vergeten werd waarop zijn roem berustte. Zo werd hij exemplarisch voor een uitzonderlijke stroming in de Nederlandse edelsmeedkunst, en ontwikkelde zijn familienaam zich tot een soortnaam voor alle kunstwerken in zilver.