Tien dingen over Artus Quellinus

Artus Quellinus werd in 1609 geboren in Antwerpen, de stad waar hij in 1668 ook overleed. Hij behoorde tot een belangrijke kunstenaarsfamilie. Zijn vader Erasmus de Oude was beeldhouwer, zijn broers Erasmus de Jonge en Hubertus respectievelijk schilder en graveur. Artus kreeg zelf geen kinderen, maar leidde zijn neef en naamgenoot Artus Quellinus de Jonge op tot een succesvol artistiek erfgenaam.

Artus Quellinus is waarschijnlijk opgeleid door zijn vader, Erasmus, die de schilder Peter Paul Rubens tot zijn huisvrienden mocht rekenen. Hij was gespecialiseerd in het maken van toegepaste sculptuur, zoals de decoratie van preekstoelen. Al snel streefde zijn zoon hem op professioneel vlak voorbij. Rond zijn 24ste levensjaar maakte Artus drie grote tuinbeelden voor niemand minder dan de Nederlandse stadhouder, prins Frederik Hendrik van Oranje.

In 1650 kreeg Quellinus de eervolle opdracht om de sculpturale decoratie van het nieuwe stadhuis van Amsterdam te verzorgen. Hij leidde bijna vijftien jaar een grote werkplaats aan de Keizersgracht om dit enorme beeldhouwproject te realiseren. Mede dankzij Quellinus’ bijdrage werd het nieuwe stadhuis door tijdgenoten het ‘Achtste Wereldwonder’ genoemd. Het wordt beschouwd als een van de absolute hoogtepunten van de barokke beeldhouwkunst in de Nederlanden.

Rubens was een huisvriend van het Quellinus-gezin en een fervent promotor van talentvolle beeldhouwers. Er zijn talrijke aanwijzingen dat hij de jonge Artus als artistiek mentor persoonlijk heeft begeleid. Vooral Quellinus’ vroege oeuvre is schatplichtig aan Rubens’ vernieuwende barokstijl. Maar ook de beelden die hij later voor het Amsterdamse stadhuis zou maken, zijn ervan doordrongen.

Rond 1635 vertrok Quellinus voor drie à vier jaar naar Rome om de Oudheid en eigentijdse beeldhouwkunst te bestuderen, zoals die van Bernini. Zijn landgenoot, de succesvolle Brusselse beeldhouwer François du Quesnoy nam de jonge Italiëganger onder z’n vleugels. Diens classicistische barokstijl speelde een cruciale rol in Quellinus’ artistieke vorming.

In de Nederlanden maakte Quellinus furore met zelfstandige beeldjes en reliëfs van ‘putti’ – aandoenlijke of grappige baby’tjes of kindjes – in ivoor, klei en marmer. Ook komen putti te pas en te onpas terug als bijfiguren in zijn werk. Ze behoren tot zijn belangrijkste handelsmerken. Hij had dit specialisme van Du Quesnoy overgenomen, die het klassieke thema in Rome nieuw leven had ingeblazen.

Ook voor privé-opdrachten wisten de Amsterdamse burgemeesters Quellinus te vinden. Ze klopten één voor één bij hem aan voor een kostbare marmeren portretbuste van zichzelf. Een schuin over hun borst en schouder geslagen toga verleent hen de uitstraling van een Romeinse consul. Raadpensionaris Johan de Witt volgde hun voorbeeld en poseerde voor Quellinus in Den Haag.

Tientallen bewaard gebleven modellen van gebakken klei (terracotta) geven inzicht in Quellinus’ atelierpraktijk. Kleine, snel geboetseerde modellen laten je over de schouder van de beeldhouwer meekijken. Zo gaf Quellinus zijn eerste ontwerpideeën vorm en zocht hij naar de juiste compositie. Meer uitgewerkte kleimodellen werden vervolgens, met behulp van een ingekraste schaalverdeling, overgezet naar het gewenste formaat en materiaal.

Voor het Amsterdamse stadspaleis maakte Quellinus de modellen voor de zes monumentale bronzen beelden die op het dak werden geplaatst. Ze stellen klassieke deugden en mythologische figuren voor, zoals Vrede, Voorzichtigheid en Atlas met de hemelbol. Dit prestigieuze en uiterst kostbare project was een samenwerking met de klokkengieter François Hemony, Quellinus’ overbuurman, die de beelden in brons goot.

In 1665 verliet Quellinus de Republiek na afronding van zijn werk voor het Amsterdamse stadhuis. Terug in Antwerpen werkte hij aan verschillende opdrachten, waaronder grote altaren voor de Antwerpse Sint-Michielsabdij en de Sint-Gummaruskerk in Lier. Na de dood van zijn vrouw in februari 1668 stierf hij op 28 augustus. Quellinus werd begraven in Antwerpen, zijn bijdrage aan het stadhuis werd op zijn grafsteen gememoreerd.