10 dingen over Bernini's Triton

Uit de serie 10 dingen over...

Bernini’s Triton is het enige beeldhouwwerk van de wereldberoemde Italiaanse kunstenaar in Nederland. Hij maakte het als studie voor de meest zuidelijke fontein op Piazza Navona in Rome. Wat maakt dit beeld zo bijzonder? Te zien in zaal 2.17.

In het echt zien?

Wil je het werk in het echt zien? Kom dan langs in het Rijksmuseum! We vertellen je er daar graag nog meer over.

Boek een bezoek

Triton

Bernini’s beeld stelt een Triton voor: een mythisch zeewezen. Hij staat op een grote schelp, een zogenaamde ‘kinkhoorn’. Tritons kunnen hiermee, als helpers van de zeegod Neptunus, het water bezweren. Door op een schelphoorn te blazen konden Tritons stormen oproepen of een woeste zee juist weer kalm krijgen.

Dolfijn

Tussen zijn benen zit een waterspuwende dolfijn. Dolfijnen komen veel voor in barokke kunst. Vaak als goede navigators en beschermende wezens, maar hier houdt de Triton hem stevig bij zijn staart vast. Het staat mogelijk symbool voor de goddelijke controle over de natuurkrachten.

Fontein

Bernini maakte dit beeld in 1653 als studiemodel op schaal voor de meest zuidelijke fontein, de Fontana del Moro, op Piazza Navona in Rome. Omdat de Romeinse bevolking de gezichtskenmerken als Afrikaans interpreteerde, kreeg het beeld al snel de bijnaam il Moro (de Moor). Daaraan dankt de fontein zijn huidige naam, Fontana del Moro. Het beeld in de fontein werd in marmer uitgevoerd door Bernini’s assistent Giovanni Antonio Mari. Varend op zijn schelp draait de Triton zijn bovenlichaam in de richting van Fontana dei Quattro Fiumi, de centrale fontein op het plein, waarnaar hij door een denkbeeldige wind wordt voortgeblazen. Daarom waaien zijn lokken ook naar voren.

Gezicht op de Piazza Navona in Rome met de San Agnese in Agone en de Fontana del Moro op de voorgrond, Italië Gezicht op de Piazza Navona in Rome met de San Agnese in Agone en de Fontana del Moro op de voorgrond, Italië

Piazza Navona

Piazza Navona in Rome heeft drie beroemde fonteinen: Fontana dei Quattro Fiumi in het midden van het plein, Fontana del Nettuno in het noorden en Fontana del Moro, waar dit beeld voor gemaakt is, in het zuiden. Bernini ontwierp Fontana dei Quattro Fiumi in 1651. Daarna vroeg de paus hem om de andere twee, al bestaande fonteinen te moderniseren en verfraaien; uiteindelijk bleef hij bij twee: de noordelijke fontein is pas in de 19de eeuw voltooid, al heeft Bernini er wel een getekend ontwerp voor gemaakt.

Gezicht op de Piazza Navona in Rome met de San Agnese in Agone en de Fontana del Moro op de voorgrond, Italië

Portret van de kunstenaar Giovanni Lorenzo Bernini Portret van de kunstenaar Giovanni Lorenzo Bernini

Bernini

Gian Lorenzo Bernini (1598-1680) geldt als de belangrijkste beeldhouwer van de Italiaanse barok. Je kunt in Rome niet om hem heen. Naast de fonteinen op Piazza Navona ontwierp hij onder andere het Sint Pietersplein, het grote bronzen baldakijn in de Sint Pieter en de olifant met een Egyptische obelisk op zijn rug achter het Pantheon.

Portret van de kunstenaar Giovanni Lorenzo Bernini

Vernieuwer

Bernini was niet alleen een meester in het bewerken van marmer, hij wist als geen ander emoties te verbeelden. Zijn figuren hebben intense gezichtsuitdrukkingen en hij gebruikte licht en schaduw om dramatiek te versterken en dynamiek te suggereren. Hij bracht beweging en theatrale effecten in zijn werk, waarmee hij de belichaming van de barokstijl werd.

Barok

De Barok kenmerkt zich door een rijkdom aan vorm en gevoelsuitdrukking. De stijl ontstond aan het begin van de zeventiende eeuw in Rome en verspreidde zich over een groot deel van Europa. De Barok duurde tot in de eerste helft van de achttiende eeuw. Het had niet alleen invloed op beeldhouwwerken, maar op alle kunstvormen.

Terracotta

Bernini’s Triton is gemaakt van terracotta, gebakken klei (aardewerk) dat al sinds de Renaissance algemeen wordt gebruikt voor beeldhouwwerken. Het is relatief goedkoop en ongebakken gemakkelijk te bewerken, wat het ideaal maakt voor het ontwerpen van modellen als voor afgewerkte kunstwerken.

Verstopt

Lang ging dit beeld schuil onder een dikke, donkere laag verf. Hierdoor had niemand door hoe goed het eigenlijk was. Pas toen tijdens een restauratie in 2018 de verflaag werd verwijderd kwam het karakteristieke, virtuoze handschrift van Bernini weer tevoorschijn.

Broer

Naast de Triton die nu in het Rijksmuseum te zien is, bestaat er in het Kimbell Art Museum in Fort Worth in Texas nog een eigenhandig terracotta model van dit beeld. Dat is iets gedetailleerder afgewerkt, maar mist een arm, en werd waarschijnlijk door Bernini gemaakt als geschenk voor de paus na voltooiing van het werk.