Tijdens de restauratie van De Nachtwacht in 1975/76 zijn twee inzetstukken – oude reparaties van nog oudere gaten in het doek – vervangen, omdat de draden van deze inzetstukken niet parallel liepen aan die van originele doek en de hechting onvoldoende was. Curieus genoeg bleef één van deze stukken, afkomstig uit het midden van de trommel, bewaard bij de papieren documentatie van het schilderij. Tijdens Operatie Nachtwacht is dit stuk, dat zo’n 12 bij 8 cm meet, vrij letterlijk, onder de loep genomen en het blijkt een zeer waardevol onderzoeksobject te zijn.
Logboek
Uit een handgeschreven logboek weten we dat het stuk is verwijderd op 20 oktober 1975. Deze precieze datum is belangrijk, want die vertelt ons dat het inzetstuk nog de vernislagen bevat die tijdens de restauratie van 1975/76 – na 20 oktober 1975 – van De Nachtwacht zijn verwijderd. Verder archiefonderzoek, met name van oude foto’s, heeft aangetoond dat het inzetstuk dateert van vóór de restauratie van 1945/47. Op dat moment werd de ouderdom van deze reparatie zelfs ingeschat op achttiende-eeuws. Deze aanname, die enkel is gebaseerd op visuele observatie, kunnen we op dit moment niet bevestigen, maar ook nog niet ontkrachten.
Restauratiegeschiedenis
Al is de restauratiegeschiedenis van De Nachtwacht goed gedocumenteerd, er is ook (nog) heel veel dat we niet weten. Is het gat al ontstaan in de zeventiende eeuw tijdens het verblijf van het schilderij in de Kloveniersdoelen? Dit is niet ondenkbaar. In de Amsterdamse stadsrekeningen van 1698 wordt het repareren van gaten in schilderijen in de Kloveniersdoelen genoemd als werkzaamheid. Maar we moeten ook bedenken dat er in die tijd tientallen schilderijen hingen op de Kloveniersdoelen.
Trippenhuis
Anderhalve eeuw later in het Trippenhuis, in de veertiger jaren van de negentiende eeuw, is er sprake van een timmermanshamer die een gat in het schilderij veroorzaakte. Is het gat in de trommel veroorzaakt door dit ongeval? Als dit zo is, zou het betekenen dat het in 1975 verwijderde inzetstuk niet achttiende-eeuws is, maar negentiende-eeuws. Misschien kan natuurwetenschappelijk onderzoek tijdens Operatie Nachtwacht uitsluitsel geven, maar zeker is dit niet.
