In november is De Nachtwacht enkele weken van de muur en zal hij voorin de glazen ruimte in een speciaal ontworpen ‘houder’ staan. Dit geeft onderzoekers en restauratoren de mogelijkheid om het schilderij ook van de achterkant te bestuderen. Voor het publiek is dit een unieke kans om de achterzijde van het schilderij te zien. Dat is vrijwel nooit mogelijk, omdat Rembrandts meesterwerk altijd tegen de muur hangt. De laatste keer was tijdens de restauratie van 1975-‘76. Maar wat zien we nu precies?
Bedoeken
In tegenstelling tot wat je misschien zou verwachten, zien we aan de achterkant niet het doek waarop Rembrandt zijn meesterwerk schilderde. In feite bestaan er nog maar weinig voorbeelden van zeventiende eeuwse Nederlandse meesters waarbij het originele linnen nog aan de achterzijde zichtbaar is. Verreweg de meeste schilderijen op doek zijn in de loop der tijd bedoekt. Bedoeken, in het verleden ook wel doubleren (letterlijk: verdubbelen) genoemd, wil zeggen dat er een extra doek, een steundoek, tegen de achterzijde wordt geplakt. Voor De Nachtwacht weten we dat dit tenminste vier keer is gebeurd; de laatste keer in 1975 na de mesaanval op 14 september. Een beknopte geschiedenis van de bedoekingen van De Nachtwacht staat elders op de website beschreven. Het doek dat we tegenwoordig aan de achterkant van De Nachtwacht zien, is dus het bedoekingsdoek uit 1975.
Spieraam
Het schilderij is met spijkers op een spieraam gespannen. Een spieraam is een raamwerk van houten latten, dat met behulp van de zogenaamde spieën in de hoeken groter en kleiner gemaakt kan worden. Oorspronkelijk zal De Nachtwacht op een spanraam hebben gezeten, een vaste constructie van houten latten met een omtrek, die niet aangepast kon worden. Spieramen zijn een achttiende eeuwse uitvinding, maar werden pas in de negentiende eeuw populair. Uit bronnen weten we dat in 1935 een ouder spieraam van De Nachtwacht is vervangen door een nieuwe.
Etiketten
Op dat oude spieraam zaten enkele etiketten met korte aantekeningen van restauraties uit 1889 en 1906. Het spieraam uit 1935 werd in 1976 opnieuw vervangen, omdat het niet genoeg liet zien van de originele verflagen in de nieuwe lijst, ook uit 1976. Behalve etiketten of labels over oude restauraties zitten er ook vaak etiketten van oude tentoonstellingen op de achterkant van spieramen, kleine getuigenissen van de plekken waar een schilderij in het verleden is geweest. Maar omdat De Nachtwacht slechts eenmaal in zijn bestaan is uitgeleend voor een tentoonstelling - dat was in 1898 aan het Stedelijk Museum in Amsterdam - vinden we op het huidige spieraam geen enkel etiket.
Bijzonder
Je ziet aan de achterzijde dus geen originele elementen uit de zeventiende eeuw, maar het is belangrijk om te bedenken dat wat je ziet het een resultaat is van een hele rijke restauratiegeschiedenis. Bovendien, hoe bijzonder is het om te kunnen zeggen dat je de achterkant van De Nachtwacht met eigen ogen hebt gezien?
