10 dingen over Geesje en Anna

Uit de serie 10 dingen over...

Geesje en Anna Kwak werden wereldberoemd als modellen in Breitners schilderijenreeks Meisje in kimono. Conservator Jenny Reynaerts schreef er een nieuw boek over: Geesje & Anna. Wie waren deze meisjes en hoe zag hun wereld eruit?

Kimonomeisjes

Op liefst 13 schilderijen schittert Geesje Kwak - en soms ook haar zus Anna – als schildersmodel. Een jonge vrouw, dromerig of sensueel, gehuld in een Japanse kimono. We kennen haar omdat George Hendrik Breitner haar tussen 1893 en 1896 talloze malen fotografeerde, tekende en schilderde. De schilderijen waarvoor zij poseerde – de serie Meisjes in kimono – zijn nu de meest favoriete werken van Breitner.

De rode kimono, George Hendrik Breitner, ca. 1893-1894, Stedelijk Museum

Schipperskinderen

Geesje en Anna werden geboren in een arbeidersgezin. Hun vader Jan was een Zaanse schipper. In 1880 verhuisde de familie Kwak naar Amsterdam. Het gezin bestond verder nog uit moeder Willemptje Posch, zussen Niesje en Aafje, en broer Arend.

Trouwfoto van Jan Kwak en Willemptje Posch, 1871. Collectie erven Niesje Swierstra-Kwak

Sensationele vondst

Van Geesje Kwak was bekend dat ze Amsterdamse was en op het moment van poseren 16 jaar oud. Maar hoe ze er in werkelijkheid had uitgezien, wist lange tijd niemand. Dat veranderde in 1961 met de sensationele openbaring van een koffer vol foto’s, gemaakt door Breitner. Hier zaten ook portretfoto’s van Geesje tussen.

George Hendrik Breitner, Geesje Kwak in Japanse kimono, 1893. Universitaire Bibliotheken Leiden

Bakken, strijken, naaien, schrobben

Geesje werkte in Amsterdam als dienstmeid, Anna als strijkster en naaister. Het hebben van personeel was eind 19de eeuw een statussymbool en iedereen die het zich maar even kon veroorloven wilde hulp in de huishouding. De vraag overtrof verre het aanbod. Geesje zal dus als dienstmeisje genoeg werk hebben kunnen vinden om bij te dragen aan het gezinsinkomen.

George Hendrik Breitner, Portret van Geesje Kwak in de sneeuw, 1893–1894. RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis

Emigratie naar Zuid-Afrika

Twee jaar na de poseersessies vertrok Geesje met haar zusje Niesje naar Zuid-Afrika, later gevolgd door Aafje, en belandde daar midden in de grimmige Tweede Boerenoorlog. Hun uiteindelijke reisdoel was Pretoria. Het is niet bekend wat ze daar precies deden. Voor vrouwen zonder opleiding was er weinig ander werk dan in de huishoudens van de Nederlanders ter plekke. Het ligt daarom voor de hand dat Geesje en Niesje naar Zuid-Afrika gingen om in huishoudelijke dienst te gaan.

Met dit schip reisden Geesje en Niesje in 1895 naar de Kaap. Foto: SS Greek, Union Line, ongedateerd. Foto: bandcstaffregister.com

‘Witmeisies’

Totaal anders dan in Nederland behoorden de jonge vrouwen simpelweg door hun huidskleur en afkomst tot de bevoorrechte burgers. De inwoners hadden in de Zuid-Afrikaansche Republiek geen burgerrechten; ze werden slecht behandeld en continu vernederd. Geesje en Niesje kwamen zo terecht in de ongedefinieerde ruimte tussen het gevoel van suprematie van hun werkgevers en de slaafse onderdanigheid van het huishoudelijk personeel. Zo ontstond een nieuwe sociale stand: de ‘witmeisies’.

De zwarte inwoners waren rechteloos en werden slecht behandeld. Ze mochten bijvoorbeeld niet op het trottoir lopen, maar alleen op de modderige straat

Hollandsche schoonheid en frisheid

Zo’n vier jaar nadat ze voor Breitners lens geposeerd had, stond de inmiddels 20-jarige Geesje weer model, nu samen met Niesje. Fotograaf Joseph Munro exposeerde hun foto op een tentoonstelling in Grahamstown. Bij Niesjes dood werd er nog aan gerefereerd in de plaatselijke krant: ‘Hoewel niet fors gebouwd, zagen de beide jonge zusters er zodanig uit, dat een bekende fotograaf in 1897 een portret nam van de beide meisjes, als typen van Hollandsche schoonheid en frisheid.’

Joseph Calder Munro, Portret van Geesje en Niesje Kwak, 1897–1898. Collectie erven Niesje Swierstra-Kwak.

Meisje in witte kimono Meisje in witte kimono

Een kort leven

In het najaar van 1899 kwam Geesje in het Volkshospitaal van Pretoria terecht. Op 30 november werd tuberculose haar noodlottig en kwam er een einde aan haar korte leven. Ze werd 22 jaar oud. Het nieuws bereikte de familie in Nederland waarschijnlijk veel later, want pas op 11 januari van het volgende jaar plaatsten zij hun annonce.

Meisje in witte kimono George Hendrik Breitner (1857-1923), olieverf op doek, 1894

Emigratie naar de VS

In 1907 reisde Anna’s man Jan naar de Verenigde Staten. Anna en haar pleegkind Antonia volgden een maand later. Ze reageerde op de gevolgen van de grote aardbeving in San Francisco in april 1906 en de oproep om hulpkrachten. Het gezin vestigde zich in Oakland, bij San Francisco. Jan en Anna omarmden het Amerikaanse leven, en noemden zichzelf John en Annie.

Anna en Jan Wolthuis met Antonia Brico, ca. 1909–1910. Filmstill uit documentaire Antonia: A Portrait of the Woman, 1974

Een moeizame relatie

Omdat Anna geen kinderen kon krijgen adopteerde ze een meisje uit een kindertehuis. Toen pleegdochter Antonia 16 jaar oud was, wilde Anna dat ze geld in het laatje bracht. Antonia schreef zich echter stiekem in voor een muziekstudie aan de universiteit. Die actie viel niet goed en Anna wees haar de deur. Ze zou nooit meer terug naar huis gaan. Ondanks de vele tegenwerkingen maakte Antonia van haar leven een succes. Ze zou het brengen tot de eerste vrouwelijke dirigent van de Verenigde Staten.

Anna en JanWolthuis met Antonia Brico, ca. 1909–1910. Filmstill uit documentaire Antonia: A Portrait of the Woman, 1974