10 dingen Point of View

In de 16de en 17de eeuw kregen Nederlandse kinderen een rok aan totdat ze een jaar of 7 waren. Voor nu verrassend genderonafhankelijk. Toch maakten ouders en verzorgers duidelijk wat de sekse van hun kind was met een bepaalde kraag, naam of strik.

Hand in de zij! Een iconische houding om jezelf of iemand anders in af te beelden. Nu is het een manier om de taille te accentueren, ooit was het een militaire pose, met je hand op je wapen. Een pose om letterlijk en figuurlijk ruimte mee in te nemen.

In deze wereld vol dingen dragen veel objecten ideeën over gender in zich. Vorm en versiering, functie en gebruik, zeggen iets over de gebruiker die de ontwerper op het oog had. Zoals bij dit virginaal: een instrument vaak bespeeld door jonge vrouwen. Achter dit moeilijk te verplaatsen instrument konden vrouwen rustig staan of zitten en spelen zonder grote bewegingen te maken.

Traditioneel wordt gender vaak verbeeld als een paar. Als twee tegenpolen die elkaar aanvullen. Als man en vrouw. Vanaf de 20ste eeuw zijn er meer vrouwelijke en lhbti+ kunstenaars die zichzelf en hun eigen relaties verbeelden. Bieruma Oosting maakte deze illustratie voor een boek dat ze van plan was te maken met Netty Wind (pseudoniem A.H. Nijhoff) over hun relatie.

Vrouwen creëren niet één beeld van vrouwen of vrouwelijkheid, maar vullen dit allemaal op hun eigen manier in. Ferdi, die deze Wombtomb (baarmoeder en tombe ineen) maakte, zei: ‘Er bestaat geen vrouwelijke kunst. Er bestaat alleen kunst van vrouwen. Toen ik nog laste maakte ik toch ook geen mannelijke kunst.’

Ook vroeger conformeerden mensen zich niet altijd aan de genderregels van hun tijd. Dat werd getolereerd, bestraft, bespot of soms ook bewonderd – maar meestal vooral geheimgehouden. Daarom zijn portretten zeldzaam, maar ze bestaan wel. Zoals van Chevalier(ère) d’Éon uit de 18de eeuw. Deze Franse diplomaat, soldaat en spion leefde vijftig jaar als man en daarna dertig jaar als vrouw.

Vóór de 19de eeuw werd van mannen nog niet verwacht dat ze zich sober kleedden. Ze droegen accessoires die soms een functie hadden, of alleen mooi waren, of allebei. Zoals deze hanger met tandenstoker in de vorm van een draak uit de 16de eeuw! Hoe klein ook, hij benadrukt de status van de drager.

Als er één kledingstuk is dat de drager macht geeft, dan is het wel de broek. Dit is de vroegste broek uit de Rijksmuseumcollectie die voor een vrouw is gemaakt. Vanaf de jaren 1920 werd het mode dat vrouwen thuis, als huiskleding, een pyjama droegen. Dit voorbeeld is mogelijk naar een ontwerp van de Franse modeontwerper Gabriëlle (Coco) Chanel. Zij maakte broeken in eerste instantie voor zichzelf, geïnspireerd op die de mannen om haar heen droegen.

Wat vertelt je garderobe over je gender? Wat in de ene context als ‘mannelijk’ wordt ervaren, kan in een andere tijd ‘vrouwelijk’ zijn. Hakken, getailleerde jasjes, bloemenpatronen: er bestaat niet zoiets als een vrouwelijke of mannelijke vorm, kleur, stof of decoratie. Deze muilen van gebloemde zijde bijvoorbeeld werden in de 18de eeuw door een man gedragen.

Kant was een van de duurste stoffen. Tot het einde van de 18de eeuw werd kant door iedereen gedragen. Maar toen in de 19de eeuw het intensieve handwerk werd overgenomen door de industrie, werd het minder kostbaar. De mannelijke mode versoberde en kant werd steeds meer als vrouwelijk gezien. Het materiaal zelf kende geen onderscheid.