10 dingen over hulpmiddelen van vroeger

Wie precies de bril heeft uitgevonden is niet zeker. Al in de oudheid werd er geëxperimenteerd met lenzen. Zo gebruikten de Grieken en Romeinen vroeger al kleine met water gevulde glazen bollen om geschreven teksten te vergroten. Pas in de middeleeuwen werd het gebruikelijker om een bril te dragen en zo het zicht te verbeteren. Ze kwamen in allerlei soorten en maten.

Op kunstwerken van vroeger staan ook mensen met een lichamelijke beperking afgebeeld. Sommigen zijn afgebeeld in een bakje of in een kar. Deze konden door een ander geduwd worden, voorgetrokken worden met een touw, of de persoon kon zichzelf met een stok afzetten. Rijkere burgers hadden vaak betere rolstoelen. Rolstoelen geven aan elke gebruiker een grotere bewegingsvrijheid.

Louis Braille ontwikkelde rond 1829 een speciaal schrift waardoor blinde en slechtziende mensen teksten konden lezen. De Fransman werd op driejarige leeftijd zelf blind. Het Brailleschrift bestaat uit een systeem van verhoogde puntjes. Dit reliëf kan door met vingertoppen te voelen gelezen worden. Pas in twintigste eeuw werd Braille als schrift internationaal overgenomen.

Vandaag de dag bestaan er allerlei elektronische hoortoestellen die kunnen helpen met horen, maar als je slechthorend was had je het vroeger niet altijd gemakkelijk. Vanaf ongeveer de 17de eeuw waren oorhoorns in gebruik. Die hadden wat weg van een trompet. Je kon ze tegen je oor houden zodat geluiden beter te horen waren. Zoals te zien op de prent waren ze groot en daardoor niet echt handig in gebruik. Gelukkig zijn gehoorapparaten vandaag de dag een stukje kleiner.

Op veel werken zie je ze terugkomen: krukken. De hand- of okselkrukken werden gebruikt om makkelijker voort te bewegen, wanneer iemand bijvoorbeeld geen gewicht meer op zijn been of benen kon dragen. De zogenaamde onderarmkruk, zoals wij vandaag de dag hem kennen, werd pas in 1915 ontwikkeld.

Hoewel een ‘houten been’ vandaag de dag misschien vooral met piraten worden geassocieerd, was het vroeger voor mensen die een been waren verloren een gebruikelijke manier om zichzelf te ondersteunen. Het was een eerste versie van een prothese. Inmiddels bestaan er veel geavanceerde varianten die veel comfortabeler zijn.

Pas in 1790 werd de eerste instelling opgericht waar ook dove kinderen onderwijs konden genieten. In het Henri Daniel Guyout Instituut in Groningen kregen kinderen les en werden ze opgeleid in verschillende beroepen. De kunstenaar Eelke Jelles Eelkema volgde er een opleiding tot kunstschilder. Het instituut heet vanaf 2009 het Koninklijke Kentalis en ondersteunt nog steeds mensen die slechthorend, doof of doofblind zijn of een taalontwikkelingsstoornis of communicatief meervoudige beperking hebben.

Er is een sterke band tussen mens en hond. Dat blijkt al helemaal uit de manier waarop honden slechtziende mensen kunnen begeleiden met het vinden van hun weg. Dit is ook in de kunstgeschiedenis terug te zien. Zo beeldde Rembrandt een straatmuzikant af samen met zijn blindengeleidehond.

Het handalfabet bestaat uit verschillende gebaren die de letters van het alfabet uitbeelden. Gebarentaal is een visuele taal. De taal wordt zichtbaar gemaakt door handen, mimiek en houding. Er is geen universele gebarentaal, maar er bestaan meerdere varianten per regio. Na jaren van onderdrukking, en zelfs een verbod op gebarentaal tussen 1880-1980, is de Nederlandse Gebarentaal (NGT) sinds 1 juli 2021 een erkende taal volgens de Nederlandse wet.

Mentale gezondheid is zo oud als de mensheid zelf. Tegenwoordig is therapie steeds meer zichtbaar en besproken, maar ook vroeger werd er met adviseur, familie en vrienden zorgen en emotionele gevoelens gedeeld. Professionele zorg is op dit gebied een hulpmiddel dat – misschien niet heel zichtbaar - ook historische fundaties heeft.