10 dingen over de vroegste foto’s van Japan

De foto’s van Japan die Antoon Bauduin (1820-1885) rond 1865 maakte, zijn de vroegste die door een Nederlander zijn gemaakt. Ze geven een zeldzame blik op het land, waar in die tijd nog niet veel buitenlanders verbleven.

Antoon Bauduin was door de Japanse regering gevraagd een nieuw ziekenhuis te leiden en les te geven aan Japanse studenten. Fotograferen deed hij alleen voor zijn plezier. Hij verkocht zijn foto’s niet. Vandaar dat ze zo zeldzaam zijn.

Antoons broer Albert woonde ook in Japan. Hij werkte voor de Nederlandsche Handel-Maatschappij. De broers woonden beiden jarenlang op het eilandje Deshima in de baai van Nagasaki. Daar maakte Antoon portretten in een klein ateliertje.

Antoon komt zelf ook geregeld voor op zijn foto’s. Kennelijk bediende op dat moment iemand anders de camera. Of zijn broer Albert daarbij een rol speelde, weten we niet. Wel heeft Albert foto’s gekocht, vooral als hij op reis was en Antoon er dus niet bij was.

Antoon keerde in 1870 terug naar Nederland, Albert volgde vier jaar later. Geen van de broers had kinderen. Toch zijn de foto’s die zij mee terugnamen tot kort geleden in de familie bewaard gebleven. In 2016 schonken zij het Rijksmuseum 121 foto’s.

Toen in 1985 brand werd gesticht in het huis van de erfgenamen van de fotograaf, zijn veel foto’s gedeeltelijk verbrand. De kist waarin ze bewaard werden behoedde hen tegen volledige vernietiging. Ze zijn de afgelopen jaren gerestaureerd.

Aangezien de broers deel waren van een kleine gemeenschap, kenden ze bijna alle personen op Antoons foto’s persoonlijk. Vandaar dat ze geen namen achterop de foto’s schreven. We weten daardoor van bijna niemand van de geportretteerden de naam.

De persoon die naast Bauduin op deze foto te zien is, schijnt zijn collega-arts Matsuki Koan te zijn. De twee mannen poseren als elkaars gelijken. Dat was niet vanzelfsprekend in Azië, waar kolonialisme hoogtij vierde.

Fotograferen was ingewikkeld, tijdrovend en duur, camera’s waren zwaar. Desondanks heeft Bauduin veel landschappen gefotografeerd in de omgeving van Nagasaki. Die landelijke omgeving is inmiddels volgebouwd – en dus onherkenbaar.

Als een fotograaf méér wilde laten zien dan op één foto paste, draaide de fotograaf na iedere opname de camera een stukje. Later plakte hij de afdrukken aan elkaar, zodat een langwerpig, doorlopend beeld ontstond: een panorama.